Τουρκία: Είναι αδιαμφισβήτητη η παντοδυναμία Ερντογάν;

Τα ελληνικά ΜΜΕ συχνά αποκαλούν τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σουλτάνο. Το BBC τον έχει αποκαλέσει πολιτικό γίγαντα, ενώ το Politico τον έχει αποκαλέσει Αυτοκράτορα.

Οι χαρακτηρισμοί αυτοί βρίσκουν σαφώς αναφορά στο ιστορικό παρελθόν της χώρας του, που ως πάλαι ποτέ Οθωμανική Αυτοκρατορία εξαπλωνόταν στα μήκη και τα πλάτης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Δυτικής Ασίας και της Βόρειας Αφρικής από τον 14 αιώνα ως τις αρχές του 20ου αιώνα.

Κανένας πρόεδρος όμως καμίας πρώην αυτοκρατορίας δεν θα μπορούσε να φέρει τέτοιους τίτλους, αν δεν έφερε και ο ίδιος τα χαρακτηριστικά που απαιτούνται για να γίνει κάποιος ο απόλυτος ηγέτης ενός κράτους.  Πολιτική ευστροφία, άσκηση γοητείας προς τους ψηφοφόρους, δυναμισμός, λαϊκισμός και φυσικά συστηματική καταστρατήγηση των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων είναι συνυφασμένα με την πολιτική προσωπικότητα του Ερντογάν.

Πρωθυπουργός της Τουρκίας για 11 χρόνια, από το 2003, στα 49 του χρόνια, ως το 2014 και από τότε Πρόεδρός της, ο Ερντογάν θεωρείται ως ένας από τους ισχυρότερους ηγέτες στη χώρα του, και όχι μόνο την τελευταία 20ετία. Ιδιαίτερα μάλιστα μετά την αύξηση των αρμοδιοτήτων του με το μεμπτό δημοκρατικά δημοψήφισμα του 2017.

Ποιο είναι όμως το πολιτικό του μέλλον; Είναι πιθανό να γίνουμε μάρτυρες μιας θεαματικής καθόδου του από την εξουσία της Τουρκίας;

Η αλήθεια είναι πως πάνω από τον Ερντογάν κατα καιρούς μαζεύονται σύννεφα, ποτέ όμως μέχρι σήμερα δεν ήταν αρκετά για να προκαλέσουν καταιγίδα.

Οι εκλογές του 2019

Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν οι τοπικές εκλογές της 31ης Μαρτίου του 2019.  Οι συγκεκριμένες εκλογές αν και θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια απλή εκλογική αναμέτρηση σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, έλαβαν τελικά τον χαρακτήρα ενός άτυπου δημοψηφίσματος αφού ήταν η πρώτη εκλογική δοκιμασία για τον Ερντογάν μετά την επανεκλογή του το 2017.

Τα δυσχερή οικονομικά δεδομένα, με τον πληθωρισμό και την ανεργία να ανεβαίνουν, έπαιξαν σίγουρα τον ρόλο τους κι έτσι ο Ερντογάν και το κόμμα του το AKP, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν αν και βγήκαν τελικά νικητές έχασαν τις τρεις μεγαλύτερες πόλεις, την Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα Άγκυρα και τη Σμύρνη.

Την Κωνσταντινούπολη μάλιστα, ο Ερντογάν την έχασε δύο φορές. Αφού, μη δεχόμενος την ήττα του στην αναμέτρηση της 31η Μαρτίου, «υποχρέωσε» το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο να αποφασίσει τη διεξαγωγή νέων δημοτικών εκλογών στην συγκεκριμένη πόλη καταγγέλοντας την ύπαρξη παρατυπιών.

Οι εκλογές ξανάγιναν και νικητής χρίστηκε και πάλι ο προερχόμενος από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP),  Εκρέμ Ιμάμογλου, με μεγαλύτερη μάλιστα διαφορά.

Οι εκλογές του 2019 ήταν ένα ηχηρό χαστούκι κατά του Ερντογάν που προκάλεσε έντονη αμηχανία, αν όχι ανησυχία, στο ΑΚP και ταυτόχρονα καλλιέργησε στα κόμματα της αντιπολίτευσης την προσδοκία για μια ευρύτερη συνεργασία που ίσως έφερνε την ανατροπή. Ένα ανομοιογενές μίγμα εθνικιστικών, φιλελεύθερων και μειονοτικών πολιτικών στοιχείων είχαν ήδη συνεργαστεί στις εκλογές εκείνες και είχαν πάρει την απόφαση να συνεχίσουν σε μια κοινή δράση.

Η συμμαχία όμως αυτή δεν δείχνει να αντέχει στον χρόνο. Όταν ο Ερντογάν νιώθει να «στριμώχνεται» ξέρει πώς να απαντήσει και τo φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) είναι αυτό που σηκώνει το βάρος της ραγδαία αυξανόμενης κυβερνητικής καταστολής, γεγονός που προκαλεί τριγμούς μεταξύ των αντιπολιτευτικών δυνάμεων.

Το κουρδικό κόμμα στο στόχαστρο

45 δήμαρχοι από τους συνολικά 65 που εξέλεξε το HDP, έχουν ήδη εκδιωχθεί ή συλληφθεί με την κατηγορία της τρομοκρατίας. Έτσι η αίσθηση που έχει δημιουργηθεί στις τάξεις του HDP είναι ότι το κόμμα τους δεν λαμβάνει από τη μεγάλη αντιπολιτευτική δύναμη, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, τη στήριξη που θα έπρεπε να λαμβάνει.

«Έχουμε προειδοποιήσει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, ότι όταν τελειώσουν να καταπιέζουν εμάς, μετά θα είναι η δική τους σειρά», δηλώνει στον Guardian ο 30χρονος ψηφοφόρος του HDP, Μαζλούμ. «Ολόκληρη η αντιπολίτευση πρέπει να συναντηθεί σε ένα κοινό έδαφος, να δημιουργήσει μια δημοκρατική συμμαχία ενάντια στην αρχή του ενός» υποστηρίζει ο Φιλίζ Κερεστεσίογλου, βουλευτής του HDO στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Ερντογάν ενώ θα μπορούσε να θέσει συνολικά εκτός νόμου το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα, παίζει με αυτό σαν τη γάτα με το ποντίκι. Καταδιώκει και συλλαμβάνει μεγάλο αριθμό στελεχών του, ενώ ταυτόχρονα το διατηρεί εντός πολιτικής σκηνής για να εκμεταλλεύεται τους τριγμούς και τις αντιθέσεις της ανομοιογενούς αντιπολίτευσης.

Από την άλλη πάντως πλευρά, τους τελευταίους μήνες ο Ερντογάν είδε δύο πρώην στενούς του συνεργάτες να τπυ γυρνούν την πλάτη και να δημιουργούν τα δικά τους πολιτικά κόμματα.

Φίλια πυρά

Τον Δεκέμβριο του 2019, ο πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας, και για χρόνια στενότατος συνεργάτης του Ερντογάν, Αχμέτ Νταβούτογλου ανακοίνωσε την ίδρυση δικού του πολιτικού συνδυασμού, του Κόμματος του Μέλλοντος, με στόχο, όπως εξήγγειλε, να φέρει στη χώρα ηρεμία, ειρήνη, δικαιοσύνη και ευημερία.

Λίγους μήνες αργότερα, τον περασμένο Μάρτιο, ο πρώην υπουργός Οικονομίας και εξωτερικών, Αλί Μπαμπατζάν, ανήγγειλε την ίδρυση του Κόμματος της Δημοκρατίας και της Προόδου, η συντομογραφία του οποίου είναι ίδια με την τουρκική λέξη DEVA που σημαίνει «φάρμακο».

Ο Μπαμπατζάν υπήρξε ιδρυτικό μέλος του κόμματος του Ερντογάν και κατά την παραίτησή του το 2019 από αυτό είχε μιλήσει για την ανάγκη ενός «νέου οράματος» για την Τουρκία. Ατού του Μπαμπατζάν είναι η οικονομία και οι αναλυτές εκτιμούν ότι εκμεταλλευόμενος τη λαϊκή απογοήτευση για δεινή οικονομική κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, θα μπορούσε να στερήσει έναν αριθμό ψηφοφόρων από τον τούρκο πρόεδρο.

Σε αυτούς που, ύστερα από χρόνια συνεργασίας,  έστρεψαν την πλάτη στον Ερντογάν θα πρέπει φυσικά να προστεθεί και ο πρώην πρόεδρος της Τουρκίας, Αμπντουλάχ Γκιούλ που δεν χάνει ποτέ ευκαιρία για να ασκήσει έντονη κριτική προς τον πρώην συνεργάτη του.

Η φηφιακή εξέγερση των νέων

Επιπλέον δεν έχουν περάσει πολλές ημέρες από τη θεαματική ψηφιακή έκφραση δυσαρέσκειας των νεαρών Τούρκων προς τον Ερντογάν.

Ενώ οι μαθητές, η λεγόμενη γενιά Ζ, προετοιμάζονταν για τις κεντρικές εξετάσεις εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, οι αρχές αποφάσισαν να επισπεύσουν την έναρξή τους κατά έναν ολόκληρο μήνα, προκαλώντας όπως ήταν φυσικό την οργή των υποψηφίων. Η γενιά Ζ εκδικήθηκε τον Ερντογάν με τον δικό της τρόπο. Το τουρκικό προεδρικό μέγαρο θέλησε να διοργανώσει τηλεδιάσκεψη του Ερντογάν με νέους μια ημέρα πριν από την έναρξη των εξετάσεων. Η τηλεδιάσκεψη μεταδόθηκε ζωντανά στην πλατφόρμα του Youtube, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε χιλιάδες νεαρούς χρήστες, να αποδοκιμάσουν τον Ερντογάν, χρησιμοποιώντας το hashtag «OyMoyYok» (δεν θα πάρεις την ψήφο μου). Το συγκεκριμένο βίντεο συγκέντρωσε πάνω από 360.000 dislikes.

Ο Ερντογάν βέβαια παρά τους κακούς οιωνούς δεν πρόκειται να καθίσει με σταυρωμένα τα χέρια, και γνωρίζει όσο λίγοι πώς να κάμπτει τις εναντίον του λαϊκές και αντιπολιτευτικές αντιδράσεις.  Εξάλλου, οι μαζικές συλλήψεις προσώπων ως ύποπτων για σχέσεις με το κίνημα του ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν που κατηγορείται από την Άγκυρα ότι οργάνωσε το πραξικόπημα του 2016, δεν σταμάτησαν ποτέ.

Όπως αναφέρει πάντως ο Σονέρ Τζααπτάι, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Washington Institute «Παρά την κυριαρχία του Ερντογάν, η τουρκική δημοκρατική παράδοση είναι ακόμα ισχυρή. Μπορεί να μην υπάρχει πια ισορροπία, αλλά η αντιπολίτευση επαγρυπνεί. Δεν πρόκειται να πάνε πουθένα»