Ανδρέας Παπανδρέου: 24 χρόνια… μετά

Στις 23 Ιουνίου συμπληρώθηκαν είκοσι τέσσερα χρόνια από το θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου και θα άξιζε να διενεργήσει κανείς μια σύντομη αποτίμηση της σύνθετης ιστορικής του πορείας.

Ποια ήταν η προέχουσα θετική έκφανση του έργου του; Η συχνή εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία και η αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα !

Και αυτό δεν ήταν ένα αμελητέο ιστορικό επίτευγμα για ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας το οποίο ήταν στην κυριολεξία περιθωριοποιημένο μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και την εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού  συντηρητικού καθεστώτος , το οποίο καταδίωκε το  αντίθετο ιδεολογικό  φρόνημα και εμπόδιζε την άσκηση των πιο βασικών συνταγματικών δικαιωμάτων   («Ζαν Μεινό, Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα 1946-1965»).

Επίσης κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του είχαν μειωθεί οι έντονες οικονομικές ανισότητες ( πράγμα βεβαίως που είχε οδηγήσει – και αυτό ήταν κακό- στην πρωτοφανή αύξηση του δημόσιου χρέους από 20 % το 1981 σε 80% το 1989 ).

Παρόλα αυτά, αν θέλουμε να κάνουμε κάποιες σοβαρές συγκρίσεις, η εποχή τούτη δεν συγκρίνεται καθόλου με τον απίστευτο δημοσιονομικό εκτροχιασμό ο οποίος είχε επέλθει κατά τη λεγόμενη «καραμανλική περίοδο 2007-2009», όπως ομολογεί και η αμερικανική εφημερίδα «New York Times» (12/6/2011).

Ποιες ήταν οι αρνητικές διαστάσεις της ιστορικής πορείας του Ανδρέα Παπανδρέου; Η παρουσία του «ηγεμόνα» Παπανδρέου εμπόδιζε τη λειτουργία των θεσμών !

Και , άρα, το γνωστό απόφθεγμα του Jürgen Habermas ότι στις δυτικές δημοκρατίες « οι διαφορές και οι εντάσεις γίνονται αντικείμενο των θεσμών» δεν ήταν δυνατό να λειτουργήσει  , αφού ο ίδιος μπορούσε αυταρχικά να παρεμβαίνει παντού.

Επίσης ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε προωθήσει ένα «οιονεί σοβιετικό μοντέλο κοινωνικής διάρθρωσης», όπου μια ανεξέλεγκτη κομματική ελίτ -από άσχετους ανθρώπους- έλεγχε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες!

Και έτσι είχαν εκκολαφθεί οι επαγγελματίες «κομματάνθρωποι»  που δεν έκαναν τίποτε άλλο στη ζωή τους και οι περίφημες συνδικαλιστικές αριστοκρατίες, οι οποίες καταλάμβαναν απαράδεκτα τους δρόμους , τα πανεπιστήμια και τις δημόσιες υπηρεσίες !

Πάντως σε μια τελική αποτίμηση υπερισχύει –κατά τη γνώμη μου-  η θετική διάσταση της συνολικής πορείας του Ανδρέα Παπανδρέου.

Κυρίως γιατί ο άνθρωπος τούτος είχε αυτό που αποκαλούνε οι Αμερικανοί «εμπνέουσα αξία» ( inspirational value) , δηλαδή μπορούσε να εμπνεύσει τον κόσμο για ορισμένα πράγματα ( έστω και αν αρκετές φορές αυτή η  «μαγεία» που ασκούσε τέλειωνε μέσα στο «λυκόφως της αρνητικότητας»).

Υπό αυτήν την έννοια η σύγκριση που προσπαθούν να διενεργήσουν κάποιοι σήμερα  ανάμεσα στον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Αλέξη Τσίπρα συνιστά μια άνευ προηγουμένου «ιστορική και πολιτισμική γελοιότητα».  Γιατί; Θα αναφέρω ένα μόνο μέγεθος.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε μια τεράστια μορφωτική επάρκεια η οποία του επέτρεπε να πραγματοποιεί μια ορθή ανίχνευση του διεθνούς συσχετισμού των δυνάμεων και δεν θα έπαιζε ποτέ την τύχη της χώρας του «στα ζάρια» ( όπως καταστροφικά είχε κάνει ο πρώην  ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας το καλοκαίρι του 2015)!

Το συμπέρασμα; ‘Ένας νέος Ανδρέας Παπανδρέου δεν είναι δυνατό να εκκολαφθεί στο σημερινό ιστορικό περιβάλλον και η κακέκτυπη μίμησή του συνιστά αδιέξοδο καιροσκοπισμό!

Γρηγόρης Καλφέλης , Καθηγητής  της Νομικής  Σχολής του  Α.Π.Θ (Kalfelis@law.auth.gr)