Ανάμεσα σε δύο χώρες: Αλβανός στην Ελλάδα, όπως μαύρος στις ΗΠΑ

Οι Αλβανοί αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στην Ελλάδα, ωστόσο η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία κάθε άλλο παρά αρμονική είναι.

Πολλοί ακόμα δεν νιώθουν καμία αποδοχή, συχνά έρχονται αντιμέτωποι με θεσμικό ρατσισμό, υφίστανται ακόμα άρνηση βασικών δικαιωμάτων τους και αρκετοί σκέφτονται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους ή σε τρίτη χώρα, αν δεν το έχουν ήδη πράξει μέσα στη δεκαετία της κρίσης.

Δημοσιογραφική έρευνα (Rights Denied: Albanians in Greece Face Long-Term Limbo, 1.7.2020) του Βαλκανικού Δικτύου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (ΒIRN)  αποκαλύπτει εξάρσεις ξενοφοβικής βίας και ρατσισμού εναντίον των Αλβανών.

Η έρευνα υπογραμμίζει πως «ενώ η εμφανής εχθρότητα στην Ελλάδα είναι λιγότερο ορατή σήμερα σε σχέση με τη δεκαετία του 1990, οι θεσμικές διακρίσεις εναντίον των Αλβανών στην Ελλάδα παραμένουν έντονες, σε τέτοιο βαθμό που πολλοί προτιμούν να επιλέγουν διαφορετικά ονόματα ή να αλλάξουν την πίστη τους».

«Με το ένα πόδι στην Ελλάδα, με το άλλο πόδι στην Αλβανία»

Ο Ερβιν Σέχου ήταν 18 χρόνων το 1991 όταν διέσχισε τα βουνά από την πατρίδα του προς την Ελλάδα μετά την κατάρρευση του καθεστώτος. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 1992 περίπου 200.000 Αλβανοί μετανάστευσαν στη χώρα μας.

«Εξαιτίας της απομόνωσης στα χρόνια του κομμουνισμού, ήθελα να δω τον κόσμο έξω από τη χώρα μου. Ήθελα να νιώσω ελεύθερος και να πάρω τη ζωή μου στα χέρια μου», θυμάται.

Οι αργοί ρυθμοί της ελληνικής γραφειοκρατίας και η αντίσταση στην ενσωμάτωση των Αλβανών συνεπάγεται ότι πολλοί χρειάζεται να περιμένουν επί χρόνια για τα απαραίτητα έγγραφα, σχολιάζει το δημοσίευμα.

Ο Έρβιν Σέχου έκανε αίτηση υπηκοότητας το 2009 και την απέκτησε δέκα χρόνια μετά, το 2019. Οι συμπατριώτες του, εξηγεί στο BIRN, βρίσκονται σε μια λίμπο διαρκούς αναμονής περιμένοντας τα έγγραφα: «Με το ένα πόδι στην Ελλάδα, με το άλλο πόδι στην Αλβανία».

Σήμερα, περίπου 500.000 Αλβανοί έχουν μόνιμη κατοικία στην Ελλάδα και συγκροτούν σε ποσοστό 51% τον μεγαλύτερο μεταναστευτικό πληθυσμό της χώρας.

Αναρίθμητοι όμως είναι και αυτοί που βρίσκονται στο… ενδιάμεσο, βουλώνοντας τρύπες στην ελληνική αγορά εργασίας ενώ περιμένουν για χρόνια για άδειες κατοικίας και απόκτηση υπηκοότητας.

Αρκετοί θυμούνται τη ξενοφοβική βία και τον ρατσισμό εναντίον τους. Μπορεί όμως η ανοιχτή εχθρότητα απέναντί τους να μην είναι τόσο φανερή, ο συστημικός και ανεπίσημος ρατσισμός εναντίον τους παραμένει. Πολλοί Αλβανοί αλλάζουν ονόματα και θρήσκευμα για να επιβιώσουν στην Ελλάδα.

Οι αργοί ρυθμοί της ελληνικής γραφειοκρατίας αναγκάζουν τους Αλβανούς να περιμένουν για χρόνια για τα απαραίτητα χαρτιά.

«Το όνομα μου είναι Γιάννης»

Ο Αλτίν έφτασε στην Αθήνα το 1995 και αρχικά δούλευε ως κηπουρός σε μια ελληνική οικογένεια. Η σπιτονοικοκυρά είπε στο αφεντικό του Αλτίν ότι φοβόταν τους Αλβανούς. Η ίδια στη συνέχεια τον καλοδέχτηκε και ζήτησε συγγνώμη. Ομως ακόμα και σήμερα ο ίδιος χρησιμοποιεί πάντα στη δουλειά το όνομα «Γιάννης».

Οπως αναφέρεται στο δημοσίευμα του BIRN, o Αλτίν είναι ένας από τους εκατοντάδες Αλβανούς μετανάστες οι οποίοι ανεπίσημα υιοθετούν ελληνικά ονόματα. Ανάμεσά τους ορισμένοι μουσουλμάνοι Αλβανοί παρουσιάζονται ως χριστιανοί ορθόδοξοι και βαφτίζουν τα παιδιά τους χριστιανικά, θεωρώντας πως με αυτόν τον τρόπο θα γίνουν πιο γρήγορα αποδεκτοί.

Η Αλεσάντρα έφτασε στη Λέσβο το 1996 μαζί με τις κόρες της, Ερτζόνα και Ροξέρσα. Τότε, χρησιμοποιούσε ακόμα το πραγματικό της όνομα – Σπρέσα. Η γυναίκα δυσκολεύτηκε να γράψει τα παιδιά της στο σχολείο.

«Μας είπαν να τους δώσουμε ορθόδοξα ονόματα», λέει η Αλεσάντρα. Τώρα οι κόρες της λέγονται Μαρία και Σοφία και «τα πράγματα πάνε καλύτερα».

Ο Αλτίν σχολιάζει: «Πλέον δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ Αλβανών και Ελλήνων. Δεν λέω ότι δεν υπάρχει ρατσισμός. Εξακολουθεί και υπάρχει – κυρίως από ανθρώπους που δεν ξέρουν Αλβανούς ή που δεν είναι ανοιχτόμυαλοι και δεν τους νοιάζει η αλήθεια».

Η αλλαγή του ονόματος, ωστόσο, εξακολουθεί να θεωρείται απαραίτητη.

«Υπάρχουν τόσο πολλοί Αλβανοί οι οποίοι αναγκάζονται να αλλάζουν το όνομά τους», λέει ο 31χρονος Νικόλας, Αλβανός εργάτης οικοδομής στη Λευκάδα.

Ενας συμπατριώτης του άλλαξε το όνομά του από Εμάνουελ σε Μανώλης αφού το αφεντικό τού είπε ότι αυτό θα τον βοηθούσε να «κερδίσει την εμπιστοσύνη του και να πληρωθεί περισσότερο».

Κατάσταση lose – lose

Η ζωή έγινε πιο επισφαλής (και) για τους Αλβανούς μετανάστες μετά την έκρηξη της κρίσης χρέους στην Ελλάδα. Οι τομείς εργασίας που παραδοσιακά απασχολούν Αλβανούς ήταν από αυτούς που χτυπήθηκαν περισσότερο.

Χωρίς δουλειές, αρκετοί Αλβανοί κινδύνευσαν να χάσουν τις άδειες παραμονής τους και πολλοί επέλεξαν ή να παραμείνουν παράνομα ή να γυρίσουν πίσω. Υπολογίζεται ότι τα πρώτα χρόνια της κρίσης περίπου 18-22% των Αλβανών επέλεξε να επιστρέψει πίσω.

«Η ελληνική οικονομία είναι εξαρτημένη από την αλβανική εργατική δύναμη», λέει στο BIRN η Εντα Γκέμι, καθηγήτρια Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης στα Τίρανα. «Η εποχική μετανάστευση», εξηγεί η Γκέμι, «καλύπτει τα κενά τόσο στην Αλβανία, η οποία υποφέρει από έλλειψη εργατικού δυναμικού, όσο και στην Ελλάδα όπου μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις εξαρτώνται από τους ξένους εργάτες».

«Καταγράφεται μια εργατική δύναμη σε συνεχή κινητικότητα όλο τον χρόνο, χωρίς ένσημα, το οποίο σημαίνει ότι θα υπάρξει ένα τεράστιο κενό στο μέλλον σε σχέση με τα ασφαλιστικά ταμεία και τις υπηρεσίες υγείας και στις δύο χώρες, ειδικά στην Αλβανία», προσθέτει η ίδια.

H Γκεμί περιγράφει το φαινόμενο αυτό ως «μια κατάσταση lose – lose».

Οι εποχικοί εργάτες στην Ελλάδα, εξηγεί η Γκέμι, είναι σχεδόν όλοι «παράτυποι» μετανάστες, χωρίς ασφάλεια, χωρίς συμβάσεις εργασίας και περίθαλψη υγείας.

Ενας από αυτούς, ο Μάρκο, είπε ότι πληρώνεται τον μισό μισθό από ό,τι οι Ελληνες συνάδελφοί του για το μάζεμα μήλων τρεις μήνες τον χρόνο στην περιοχή της Βέροιας. Ο ίδιος έμενε σε μια άθλια αποθήκη στην ύπαιθρο και πλενόταν με κρύο νερό στο ξέφωτο.

Ένας άλλος εργάτης γης, ο Λατίφ, είπε ότι το αφεντικό του τον προσέβαλε και δεν τον πλήρωνε υπερωρίες ή βραδινές βάρδιες.

«Οι Αλβανοί δεν έχουν θεό», είπε το αφεντικό στον 43χρονο Λατίφ, επίσης εργάτη γης. «Ηταν κάτι πολύ επιθετικό και με ενόχλησε βαθιά μέσα μου. Αλλά έσκυψα το κεφάλι μου και σκέφτηκα τα παιδιά μου πίσω στην Αλβανία και τα χρήματα που έβγαζα».

Ο Λατίφ θεώρησε ότι ήταν μεγάλο ρίσκο να διαμαρτυρηθεί. «Αν το τολμήσεις, απειλούν ότι θα σε καταδώσουν στην αστυνομία και θα σε απελάσουν».

Αποξενωμένοι

Ο Αλβανός δημοσιογράφος και ιστορικός Αρμπεν Λάλα, πρόεδρος του Φόρουμ των Αλβανών Μεταναστών στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ’90, αναφέρει ότι τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κατηγορούν συχνά τους Αλβανούς μετανάστες.

«Η πλειονότητα των Ελλήνων, πάντως, είναι υπέρ των μεταναστών. Αλλά είναι οι κρατικές δομές μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης αυτές που υποκινούν το μίσος, τροφοδοτώντας τον ελληνικό λαό με ειδήσεις εναντίον των μεταναστών», ισχυρίζεται.

Τη δεκαετία του ’90, τα ελληνικά ΜΜΕ αναπαρήγαγαν συχνά το στερεότυπο του Αλβανού εγκληματία. Αν και τέτοιου είδους διακρίσεις έχουν εκλείψει, ο Λάλα πιστεύει ότι «για κάθε φόνο, για κάθε κλοπή κατηγορούνται πρώτα οι Αλβανοί».

Σε έρευνα από το 2011 της Λίζας Τσαλίκης, επίκουρης καθηγήτριας στο ΕΚΠΑ, βρέθηκε ότι το 1/4 των άρθρων για Αλβανούς σε τρεις εφημερίδες αφορούν σε θέματα εγκληματικότητας.

Η προσφυγική κρίση έχει αναβιώσει την ξενοφοβία. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μεταξύ του 2015 και του 2016 το ποσοστό των Ελλήνων που πίστευαν ότι η μετανάστευση ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας αυξήθηκε από το 27% στο 41,5%.

Ενα βασικό ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι Αλβανοί είναι το δικαίωμα ψήφου και κατάθεσης υποψηφιότητας για κάποιο τοπικό δημόσιο αξίωμα. Στην Ελλάδα, δεν διαθέτουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι υπήκοοι τρίτων, μη ευρωπαϊκών χωρών, που διαμένουν στη χώρα.

Σημειώνεται επίσης πως παρότι οι Αλβανοί αντιπροσωπεύουν σημαντικό δημογραφικό ποσοστό, κανένα από τα πολιτικά κόμματα δεν έχει εκπροσώπους Αλβανούς.