Επιρρήματα: Τα είδη, η μορφή και η λειτουργία τους (Μέρος Α’)

Τα επιρρήματα είναι άκλιτες λέξεις που συνοδεύουν και προσδιορίζουν ρήματα (κατά κύριο λόγο), επίθετα, ουσιαστικά, αριθμητικά, άλλα επιρρήματα, καθώς και ολόκληρες φράσεις.

Τα επιρρήματα δηλώνουν διάφορες σχέσεις (τόπο, χρόνο, τρόπο κ.ά.), ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις λειτουργούν ως κειμενικοί δείκτες (προτασιακά επιρρήματα), δηλαδή ως λέξεις που συνδέονται νοηματικά με το σύνολο της πρότασης στην οποία ανήκουν (π.χ., Βεβαίως, με διευκόλυνε πολύ η δική σου στάση).

Συνήθη προτασιακά επιρρήματα είναι τα εξής: απλώς, βέβαια/βεβαίως, πραγματικά, σίγουρα, φυσικά, ευτυχώς, δυστυχώς κ.ά.

Ανάλογα με τη σημασία που έχουν, τα επιρρήματα διακρίνονται σε πέντε κατηγορίες:

• Τα τοπικά επιρρήματα (δηλώνουν τόπο): δίπλα, εδώ, εκεί, απέναντι, παντού, πέρα, μακριά, κάτω, πάνω, πίσω, ανατολικά, βόρεια, αλλού, έξω, μέσα, ψηλά, χαμηλά, δεξιά, αριστερά κ.ά.
• Τα χρονικά επιρρήματα (δηλώνουν χρόνο): αμέσως, μετά, αργά, αύριο, γρήγορα, μόλις, ποτέ, σήμερα, τώρα, τότε, χθες, απόψε, νωρίς, κάποτε, ύστερα, έπειτα, επιτέλους, κιόλας κ.ά.
• Τα τροπικά επιρρήματα (δηλώνουν τρόπο): κάπως, όπως, αλλιώς, έτσι, μαζί, ειλικρινώς, ευχάριστα, ευχαρίστως, σιγά, καλώς, κακώς, οπωσδήποτε κ.ά.
• Τα ποσοτικά επιρρήματα (δηλώνουν ποσότητα): λίγο, πολύ, περισσότερο, ελάχιστα, τουλάχιστον, εξίσου, σχεδόν, αρκετά, όσο, τόσο, οσοδήποτε, περίπου, κάμποσο, καθόλου κ.ά.
• Τα βεβαιωτικά, διστακτικά και αρνητικά επιρρήματα (δηλώνουν αντιστοίχως επιβεβαίωση, δισταγμό και άρνηση): ναι, βέβαια/βεβαίως, μάλιστα (βεβαιωτικά), ίσως, πιθανόν, άραγε (διστακτικά), όχι (αρνητικό).

Οι δύο βασικές καταλήξεις των επιρρημάτων που προέρχονται από επίθετα είναι -α και -ως.

Κατάληξη σε -α έχουν κατά κανόνα τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ και σε -ης, -α, -ικο: μακριά (μακρύς), βαριά (βαρύς), ζηλιάρικα (ζηλιάρης), γκρινιάρικα (γκρινιάρης).

Κατάληξη σε -ως έχουν κατά κανόνα τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε -ής, -ές και σε -ων, -ουσα, -ον: εμφανώς (εμφανής), συνεχώς (συνεχής), επιμελώς (επιμελής), επειγόντως (επείγων), δευτερευόντως (δευτερεύων).

Πολλά επιρρήματα σχηματίζονται και με τις δύο καταλήξεις: βέβαια/βεβαίως (βέβαιος), σπάνια/σπανίως (σπάνιος), τελευταία/τελευταίως (τελευταίος) κ.ά.

Η εκάστοτε επιλογή του τύπου των επιρρημάτων αυτών καθορίζεται από υφολογικά κριτήρια: ο τύπος σε -α εκφράζει ουδέτερο και οικείο ύφος, ενώ ο τύπος σε -ως χρησιμοποιείται σε τυπικό ύφος.