Η μνήμη των μνημείων

Η υπόθεση με την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη επανέφερε το ζήτημα της σχέσης μας με τα μνημεία και την ιστορική μνήμη, ιδίως όταν έχουμε να κάνουμε με επάλληλα ιστορικά στρώματα, το καθένα με διαφορετικές φορτίσεις και συχνά διαφορετική αξιολογική κατάταξη εντός των ιστορικών αφηγημάτων. Η τουρκική κυβέρνηση εγκαλείται γιατί θέλει να αντιμετωπίσει το μνημείο μονοδιάστατα ως τζαμί, παραβλέποντας ότι η μοναδικότητα που έχει ως μνημείο έγκειται ακριβώς στο ότι αποτυπώνει τη συνάντηση θρησκειών και πολιτισμών.

Την ίδια στιγμή διαβάζουμε ότι αιρετός αυτοδιοικητικός άρχοντας πρότεινε να μη χρηματοδοτηθεί η αποκατάσταση ενός τζαμιού, κηρυγμένου μνημείου, σε νησί του Βόρειου Αιγαίου, περίπου σε μια λογική αντιποίνων για τις επιλογές της κυβέρνησης Ερντογάν. Δεν θέλω να σχολιάσω πόσο κοντόθωρη και τελικά επιζήμια είναι μια τέτοια κίνηση. Κυρίως τη βλέπω ως υπενθύμιση της δυσκολίας που είχαμε και στην Ελλάδα να υπερασπιστούμε το σύνολο των μνημείων στον ελλαδικό χώρο και αντίστοιχα των τμημάτων της ιστορικής μνήμης στα οποία παραπέμπουν.

Τα προβλήματα και οι καθυστερήσεις ως προς τη συντήρηση και ανάδειξη οθωμανικών μνημείων στο παρελθόν είναι γνωστά, όπως και οι περιπτώσεις μνημείων που καταστράφηκαν πριν περάσουμε στην ορθή και επιβεβλημένη προσπάθεια προστασίας και ανάδειξής τους τις τελευταίες δεκαετίες.

Ομως, τα προβλήματα στη σχέση μας με τα μνημεία δεν περιορίζονται απλώς στην ανάγκη να ενσωματώσουμε όλες τις στιγμές μιας μακράς ιστορικής διαδρομής, αρκετά πιο σύνθετης από το όποιο «εθνικό αφήγημα». Δεν είναι λίγες οι φορές που ιστορικά μνημεία έχουν αντιμετωπιστεί ως εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη και η αρχαιολογική νομοθεσία ως μορφή θεσμικής καθυστέρησης και όχι ως προστασία της ιστορικής μνήμης.

Μπορεί κανείς να το διαπιστώσει και στις μέρες μας στην αντίστιξη ανάμεσα σε όσους αντιμετωπίζουν τα εντυπωσιακά και μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα στον Σταθμό Βενιζέλου στο υπό κατασκευή μετρό Θεσσαλονίκης ως εμπόδιο στο έργο και τις αγωνιώδεις εκκλήσεις ελληνικών και διεθνών επιστημονικών φορέων για τη διατήρησή τους.