Ο καλλιτεχνικός κόσμος είναι θύμα του εθνικισμού και της θρησκείας

Σε πλήρη καραντίνα, στις 15 Απριλίου, η δανική ΜΚΟ Freemuse δημοσιοποίησε την ετήσια έκθεσή της για τις επιθέσεις εναντίον της ελευθερίας της δημιουργίας σε όλο τον κόσμο. Η έκθεση πέρασε βέβαια απαρατήρητη. Όταν τη διαβάσει όμως κανείς, ανατριχιάζει με αυτά που υφίστανται οι καλλιτέχνες: απειλές, λογοκρισία, καταστροφή των έργων τους, δίκες, φυλακίσεις, τραυματισμοί, δολοφονίες.

Τα πράγματα βαίνουν όλο και χειρότερα. Το 2015 έγιναν 340 επιθέσεις, το 2017 αυξήθηκαν σε 553, το 2019 έφτασαν τις 711. Οι αριθμοί αυτοί, επιπλέον, δεν αποκαλύπτουν όλη την πραγματικότητα. Αλλωστε, όταν η λογοκρισία είναι ισχυρή, η αυτολογοκρισία είναι ακόμη ισχυρότερη, και δύσκολο να μετρηθεί, ιδιαίτερα στον αραβομουσουλμανικό κόσμο ή την Κίνα.

Η έκθεση αναφέρει δεκάδες περιπτώσεις. Η πιο ακραία είναι εκείνη του Τζέρι Οκιργουορθ, ενός νεαρού DJ από την Ουγκάντα, ο οποίος έπαιζε μουσική σε ένα κλαμπ στα βόρεια της χώρας και τον σκότωσαν κάποιοι θεατές επειδή η μουσική του ήταν βαρετή.

Η δύναμη της έκθεσης της Freemuse είναι ότι δείχνει τις τάσεις που επικρατούν. Στη λογοκρισία για ηθικούς λόγους έχουν προστεθεί δύο φαινόμενα που αλληλοτροφοδοτούνται: ο εθνικισμός και η θρησκεία. Τα δύο αυτά φαινόμενα αποτελούν από κοινού μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τους δημιουργούς, τονίζεται στην έκθεση. Την ίδια στιγμή, οι διεθνείς κανόνες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γίνονται όλο και πιο εύθραυστοι.

Τα τρία τέταρτα των επιθέσεων, και οι πιο βίαιες, πραγματοποιούνται στον «Μεγάλο Νότο»: το Ιράν, την Ινδία, την Τουρκία του Ερντογάν τη Βραζιλία του Μπολσονάρο, την Ινδονησία, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, τη Νιγηρία, τη Ζιμπάμπουε, τη Ρωσία, την Κίνα, τη Βιρμανία, τη Μαλαισία, τη Σαουδική Αραβία, την Κίνα. Η έκθεση αναφέρεται επίσης στην Ουγγαρία και την Πολωνία (ο αρχιεπίσκοπος της Κρακοβίας χαρακτήρισε το κίνημα των ΛΟΑΤΚΙ «πανούκλα»), όπου οι επιθέσεις στους καλλιτέχνες ελάχιστα συμβιβάζονται με τα ευρωπαϊκά ιδανικά.

Μεταξύ των οκτώ καλλιτεχνών που δολοφονήθηκαν το 2019 είναι ο ιρακινός ποιητής Αλάα Μασζούμπ, που κατέρριπτε στα βιβλία του τα πολιτικά και θρησκευτικά ταμπού. Μεταξύ των 85 δημιουργών που έχουν φυλακιστεί είναι ο τούρκος Ντενίζ Αβτζί, που ανέβασε στο Διαδίκτυο σκίτσα του προέδρου Ερντογάν, ο κουβανός Λουίς Μανουέλ Οτέρο Αλκαντάρα, εξαιτίας μιας εμφάνισής του με αμερικανικές σημαίες στην 13η Biennale της Αβάνα, επτά μέλη ενός βιρμανικού θιάσου με την κατηγορία ότι προσέβαλαν τον στρατό, ένας λογοτέχνης από τη Σρι Λάνκα επειδή επιτέθηκε στον βουδισμό.

Το 70% των κρουσμάτων λογοκρισίας αφορά τη μουσική. Στο Μαλάουι, ένας τραγουδιστής και ο παραγωγός του φυλακίστηκαν για ένα τραγούδι που αφορά τη μουσουλμανική θρησκεία. Δύο Ιρανοί, που βρίσκονται σήμερα στη Νορβηγία, καταδικάστηκαν σε 74 μαστιγιές επειδή η χέβι μέταλ την οποία παίζουν προσβάλλει το ισλάμ. Στον Λίβανο, οι Μαρωνίτες σταμάτησαν μια συναυλία ροκ επειδή ήταν «βλάσφημη».

Είναι διδακτικό να δει κανείς πώς δύο ταινίες για ομοφυλόφιλους τραγουδιστές, η Bohemian Rhapsody και η Rocketman, κυνηγήθηκαν, λογοκρίθηκαν ή απαγορεύτηκαν στους κάτω των 13 ή 18 ετών σε όλο τον κόσμο. Το ότι η Γαλλία επέτρεψε την παρακολούθηση της Bohemian Rhapsody από όλες τις ηλικίες δεν την απαλλάσσει από την κριτική της Freemuse για τον αντιτρομοκρατικό νόμο που ψήφισε το 2017 και θέτει εμπόδια στην καλλιτεχνική ελευθερία, για την ακύρωση μιας συναυλίας στο Παρίσι και μιας προβολής σε μια μικρή πόλη, αλλά και για την έλλειψη προστασίας των καλλιτεχνών από τις κοινότητες που αυτοαναγορεύονται σε «φύλακες» της κουλτούρας τους.

Η ΜΚΟ δεν αφιερώνει πάντως πολύ χώρο στις πιέσεις, προσβολές και απειλές που εκτοξεύουν κοινότητες σε όλη τη Δύση εναντίον λευκών καλλιτεχνών για υποτιθέμενες διακρίσεις. Περιορίζεται να καταγγείλει τα αυταρχικά κράτη που πνίγουν τη δημιουργικότητα στο Διαδίκτυο, αλλά και το Facebook, που επιδίδεται σε γελοία λογοκρισία εναντίον έργων που απεικονίζουν γυμνά σώματα.

Το 1983, ο Φρανσουά Μιτεράν έλεγε ότι «ο φιλειρηνισμός είναι στη Δύση και οι πύραυλοι στην Ανατολή». Σήμερα, ο πολιτισμός δέχεται επιθέσεις από τις μειονότητες στη Δύση, ενώ οι ίδιες αυτές μειονότητες κακοποιούνται στα αυταρχικά και θρησκευτικά καθεστώτα.

*Κείμενο του Μισέλ Γκερέν, αρθρογράφου της Monde.