Project Syndicate: Σε σταυροδρόμι η Τουρκία – Ο Ερντογάν τη βυθίζει στο τέλμα της Μέσης Ανατολής

Με παρέμβαση του στην ιστοσελίδα Project Syndicate, o Καρλ Μπιλντ,  πρώην πρωθυπουργός της Σουηδίας που διαπραγματεύτηκε την είσοδο της χώρας του στην ΕΕ και νυν επικεφαλής ενός από τα πλέον επιδραστικά ευρωπαϊκά think-tank για τις διεθνείς σχέσεις, το European Council of Foreign Relations, περιγράφει τον ολισθηρό κατήφορο της Τουρκίας σε πολιτική και οικονομική έκρηξη.

Με αφορμή τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, περιγράφει την ωρολογιακή βόμβα που είναι σήμερα η Τουρκία και αναλύει τις ζοφερές της προοπτικές λόγω του καταστροφικού μονόδρομου που έχει επιλέξει ο Ταγίπ Ερντογάν.

Η ανάλυση του Μπιλντ επισημαίνει ότι τώρα που ο Ερντογάν γνωρίζει ότι οι μέρες του καθεστώτος του είναι μετρημένες, η Τουρκία θα μπορούσε να οδηγηθεί σε ένα δραματικό έως εφιαλτικό σενάριο.

Γράφει ο Κάρλ Μπιλτ στο Project Sundicate:

«Μετατρέποντας την Αγία Σοφία σε τζαμί και προσκαλώντας τις κάμερες για εορταστικές προσευχές, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δείχνει αγχωμένος να αποσπάσει την προσοχή από το γεγονός ότι η χώρα του εισέρχεται σε μια νέα φάση οξείας πολιτικής και οικονομικής αναταραχής.

Η Αγία Σοφία χρονολογείται από τον έκτο αιώνα, και για σχεδόν μια χιλιετία ήταν από τις πιο θαυμαστές και γνωστές εκκλησίες του χριστιανικού κόσμου, ενσωματώνοντας τις παραδόσεις τόσο των Ρωμαϊκών όσο και των Βυζαντινών Αυτοκρατοριών.

Μετατράπηκε για πρώτη φορά σε τζαμί όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1453, αλλά στη συνέχεια μετατράπηκε σε μουσείο από τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Ατατούρκ προσπάθησε να δημιουργήσει μια κοσμική Τουρκία που θα μπορούσε να ευημερήσει στον σύγχρονο κόσμο. Αυτό προϋπέθετε τη γεφύρωση των ιστορικών διαιρέσεων, πράγμα που σήμαινε ότι η Αγία Σοφία δεν θα ήταν ούτε εκκλησία ούτε τζαμί. Ως μουσείο, θα προσήλκυε επισκέπτες από όλο τον κόσμο, λειτουργώντας τόσο ως ενσάρκωση της τουρκικής ιστορίας όσο και ως σύμβολο του κοσμοπολιτισμού.

Ανατρέποντας το ιδρυτικό όραμα του Atatürk από αυτή την άποψη, ο Ερντογάν προσπαθεί να σηματοδοτήσει μια θεμελιώδη αλλαγή κατεύθυνσης για τη χώρα. Σε τελική ανάλυση, δεν φαίνεται ότι η Κωνσταντινούπολη υποφέρει από έλλειψη τεράστιων, υπέροχων, ιστορικά σημαντικών τζαμιών. Αυτά που σχεδιάστηκαν από τον Οθωμανό αρχιτέκτονα Σινάν βρίσκονται κοντά.

Για περισσότερο από μια δεκαετία, η Τουρκία ήταν σε καλό δρόμο να υιοθετήσει δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και να ευθυγραμμιστεί με την υπόλοιπη Ευρώπη, ακόμη και να αναθεωρήσει το σύνταγμά της και να ξεκινήσει επίσημες ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2005. Ο μετασχηματισμός της χώρας ήταν τότε εντυπωσιακός και βαθιά έμπνευση για όσους από εμάς βλέπουμε από έξω.

Αλλά αυτές οι αισιόδοξες μέρες έχουν παρέλθει. Αντί να εκσυγχρονίζεται και να πλησιάζει πιο κοντά στην υπόλοιπη Ευρώπη, η Τουρκία υπό τον Ερντογάν βυθίστηκε στο μύλο της Μέσης Ανατολής. Αυτή η θεμελιώδης αλλαγή έχει πολλές αιτίες και δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο σε έναν άνθρωπο. Ο επίσημος διάλογος της χώρας σχετικά με το κουρδικό ζήτημα έχει καταρρεύσει και το καλοκαίρι του 2016 τμήματα του στρατεύματος, ευθυγραμμισμένα με το κίνημα του Γκιουλέν, προσπάθησαν να κάνουν πραξικόπημα.

Η απόπειρα των Γκιουλενιστών – που κάποτε ήταν στρατηγικοί σύμμαχοι του Ερντογάν – να πάρουν την εξουσία έδωσε την αφορμή για τη στροφή της χώρας στον αυταρχισμό. Ο Ερντογάν γρήγορα άρχισε να συγκεντρώνει τις κυβερνητικές λειτουργίες και να ισχυροποιεί την προσωπική του εξουσία με εκτεταμένες εκκαθαρίσεις στο κράτους και την κοινωνία, και μια συνταγματική μεταρρύθμιση που θέσπισε ένα προεδρικό πολιτικό σύστημα.

Περαιτέρω περιπλέκοντας τα πράγματα, ο εμφύλιος πόλεμος που μαίνεται στη Συρία από το 2011 ξέφυγε εκτος συνόρων, σύροντας την Τουρκία στη σύγκρουση με πολλούς καταστροφικούς τρόπους.

Η επικείμενη πολιτική κατάρρευση του Ερντογάν

Όμως, παρά τον κατήφορο, η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια χώρα όπου έχουν σημασία οι εκλογές και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν υπέστη σταδιακά μια απώλεια λαϊκής στήριξης.

Στις δημοτικές εκλογές του περασμένου έτους, το κόμμα έχασε τον έλεγχο όλων των μεγάλων πόλεων της χώρας. Σεβαστοί πολιτικοί ηγέτες, τους οποίους ο Ερντογάν κάποτε μετρούσε ως συμμάχους – συμπεριλαμβανομένου του πρώην προέδρου Αμπντουλάχ Γκουλ, του πρώην αναπληρωτή πρωθυπουργού Αλί Μπαμπατσάν και του πρώην πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου – τον έχουν εγκαταλείψει και συγκροτούν νέα πολιτικά κόμματα που αμφισβητούν ανοιχτά το ΑΚΡ.

Με την στήριξή του να διαβρώνεται, είναι απίθανο ο Ερντογάν να μπορέσει να κερδίσει άλλες εκλογές, ακόμη και με τη βοήθεια του τρέχοντος συνεργάτη του συνασπισμού του ΑΚΡ, του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικών Κινήσεων (MHP).

Το χτίσιμο μιας θρησκευτικής, συντηρητικής, εθνικιστικής βάσης με τυχοδιωκτισμούς όπως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι απίθανο να τον βοηθήσει. Ούτε οι περαιτέρω επιδρομές στη Συρία, ούτε οι περιπέτειες στη Λιβύη θα το βοηθήσουν: όλα αυτά έχουν ημερομηνία λήξης για την ενίσχυση του προφίλ του. Οι κάτοικοι των πόλεων και οι νεότεροι ψηφοφόροι έχουν ήδη εγκαταλείψει η εγκαταλείπουν το ΑΚΡ.

Αυτό σημαίνει ότι μια πολιτική ρήξη είναι πλέον αναπόφευχτη. Αυτό θα μπορούσε να φέρει μια ομαλή μετάβαση σε μια λιγότερο συγκεντρωτική και αυταρχική διακυβέρνηση και μια επιστροφή στην πορεία του εκσυγχρονισμού και της ευθυγράμμισης της Τουρκίας με την Ευρώπη, κάτι που πρέπει χαροποιεί τους φίλους της Τουρκίας.

Όμως, τώρα που ο Ερντογάν γνωρίζει ότι οι μέρες του καθεστώτος του είναι μετρημένες, η Τουρκία θα μπορούσε να οδηγηθεί σε ένα πιο δραματικό έως εφιαλτικό σενάριο. Δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει το ενδεχόμενο ο Ερντογάν απλώς να αρνηθεί να δεχτεί μια αρνητική ετυμηγορία από το εκλογικό σώμα.

Η επερχόμενη οικονομική κρίση

Εκτός από τις αυξανόμενες πολιτικές εντάσεις, η Τουρκία αντιμετωπίζει μια οικονομική κρίση, λόγω των αυξανόμενων δημοσιονομικών και εξωτερικών ελλειμμάτων, τα οποία κρύβονται κάτω από το χαλί με τη βοήθεια τεράστιων δανείων από κρατικές τράπεζες.

Αλλά η επιβάρυνση του χρέους ήταν ήδη ένα μεγάλο πρόβλημα πριν από την πανδημία COVID-19 και είναι βέβαιο ότι θα επιδεινωθεί τώρα. Ένα πρόσφατο δάνειο ύψους 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το Κατάρ, κάποτε σύμμαχο της Τουρκίας, θα βοηθήσει για πολύ λίγο. Η τρέχουσα κατάσταση δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ, και δε θα διατηρηθεί.

Εκτός από αυτές τις άμεσες πηγές αστάθειας, η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ παραμένει παγωμένη και οι σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες γίνονται όλο και πιο έντονες καθώς οι δύο χώρες σκοντάφτουν από τη μια διπλωματική κρίση στην άλλη.

Ωστόσο, είναι σαφές ότι η τουρκική κοινωνία είναι έτοιμη για μια αλλαγή, και μια σημαντική, δραματική αλλαγή δεν θα ήταν άνευ προηγουμένου στη σύγχρονη ιστορία της χώρας.

Η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια κοινωνία με τεράστιες δυνατότητες ως προς το ανθρώπινο δυναμικό. Και κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει τη γεωπολιτική της σημασία, δεδομένης της θέσης της στην Ευρώπη, την Ασία και τη Μέση Ανατολή.

Προς το παρόν, είναι προφανές ότι η χώρα κατευθύνεται προς μια πολιτική και οικονομική αναταραχή. Με φόντο τα τελευταία χρόνια, αυτό είναι ουσιαστικά καλά νέα. Αργά ή γρήγορα, κάτι θα θέσει την πολιτική της Τουρκίας σε καλύτερη πορεία.