Ανάλυση: Το ύπουλο παιχνίδι της Τουρκίας και το Δίκαιο της Θάλασσας του ’82

Γράφει ο Πέτρος Λιάκουρας*

Η επικοινωνία μεταξύ δύο χωρών είναι απαραίτητη, ακόμη και εάν έχει συμβεί το χειρότερο γεγονός. Οι ιστορικοί συχνά αναφέρονται στο τηλεφώνημα του Κένεντι στον Χρουστσόφ, στην περίφημη κρίση της Κούβας, με το οποίο αποφεύχθηκε τελικά η ένοπλη αντιπαράθεση.

Το Βερολίνο έχοντας την προεδρία της Ε.Ε. για το τρέχον εξάμηνο, ενδιαφέρεται να αμβλυνθούν οι εντάσεις που έχουν δημιουργηθεί τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι πλέον γνωστό ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο είναι αγκάθι στις σχέσεις και θεωρείται από μια μερίδα απαγορευτικό όποιας προσέγγισης με την Τουρκία.

Η Γερμανία θα προτιμούσε στη θητεία της αντί να προκληθεί κάποιο επεισόδιο, να επιδιώξει μια συνάντηση, ίσως έναν διάλογο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Είναι μια αντίληψη στη σωστή κατεύθυνση. Εξάλλου είναι διάχυτη η ανησυχία τι θα συμβεί αν και όταν η Τουρκία είτε μετά τον Αύγουστο, είτε νωρίτερα, ξεκινήσει σεισμικές έρευνες στην περιοχή.

Το ενδιαφέρον της η Γερμανία το έχει εκδηλώσει και με την πρωτοβουλία που οδήγησε στην επικοινωνία μεταξύ του Έλληνα Πρωθυπουργού και του Τούρκου Προέδρου στα τέλη Ιουνίου. Ακολούθησε η τριμερής συνάντηση στο Βερολίνο -λίγο πριν από τη σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ- της κ. Ελένης Σουρανή, διπλωματικής συμβούλου του Έλληνα πρωθυπουργού, του Ιμπραήμ Καλίν, εκπροσώπου της τουρκικής προεδρίας και του Γιαν Χέκερ, συμβούλου εξωτερικής πολιτικής της Καγκελαρίου.

Αντίφαση λόγων κι έργων

Γρήγορα όμως διαπιστώθηκε αντίφαση λόγων και έργων. Ενώ ο Ιμπραήμ Καλίν, υπό την ιδιότητά του ως ο πιο έμπιστος σύμβουλος του προέδρου Ερντογάν προανήγγειλε την πρόθεση της Τουρκίας να εμπλακεί σε απευθείας διάλογο, εν τούτοις προτιμά την πεπατημένη των μονομερών ενεργειών που έχουν στόχο είτε να προκαλέσουν, δυναμιτίζοντας την όποια προσπάθεια καλλιέργειας κλίματος συνεννόησης, είτε να προκαταλάβουν με τετελεσμένα περιοχές υφαλοκρηπίδας.

Η NAVTEX που εκδόθηκε αφορά σε δέσμευση περιοχής ανοικτής θάλασσας, αλλά με σκοπό τη σεισμική έρευνα επί υφαλοκρηπίδας. Η συγκεκριμένη περιοχή είναι μη οριοθετημένη. Η έρευνα είναι τμήμα αποκλειστικού δικαιώματος μιας χώρας σε περιοχή υφαλοκρηπίδας, που της έχει καθορισθεί, μετά από συμφωνία οριοθέτησης. Διαφορετικά, τέτοια ενέργεια στην περιοχή αυτή που διεκδικείται από άλλη χώρα, όπως εν προκειμένω την Ελλάδα, συνιστά παραβίαση.

Η Τουρκία με τη σεισμική έρευνα επιχειρεί όχι με καλή πίστη. Έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, σε διεκδικούμενες μη οριοθετημένες περιοχές που δεν συνιστούν καλόπιστες αξιώσεις και δεν συνοδεύονται από καλόπιστες ενέργειες, συνιστούν παραβίαση των διεκδικήσεων της Ελλάδας στην ίδια περιοχή.

Η Τουρκία έχει καταθέσει τις απόψεις της περί των διεκδικήσεων της ως το σημείο που εκτείνεται η NAVTEX που εξέδωσε και διακηρύσσει σταθερά επί έτη. Πρόκειται για την περιοχή όπου η Τουρκία έχει δηλώσει ότι οι περιοχές από τον 32ο,16’ έως τον 28ο μεσημβρινό ανήκουν στην αποκλειστική κυριαρχική αρμοδιότητά της, όσον αφορά στην έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων.

Δεν αφορά στην οριοθετημένη περιοχή με την κυβέρνηση της Τρίπολης. Είναι στην ίδια περιοχή όπου βρέθηκε το Oruc Reis στις 31 Ιανουαρίου 2020. Για την ίδια περιοχή η Ελλάδα με επιστολές προς το ΓΓ/ΗΕ έχει αντιδράσει δηλώνοντας τα ipso facto και ab initio δικαιώματα της επί της υφαλοκρηπίδας.

Το Δίκαιο της Θάλασσας

Ακόμη κι αν η Τουρκία δηλώνει αμφισβήτηση, δεν της επιτρέπεται να την εκδηλώνει με τέτοιες ακραίες ενέργειες, επιχειρώντας να προκαταλάβει με τετελεσμένα την προοπτική άσκησης δικαιωμάτων. Δεν δρα με την απαιτούμενη καλή πίστη. Αναλόγως έκρινε το Διαιτητικό Δικαστήριο στην υπόθεση της Νότιας Σινικής Θάλασσας (Φιλιππίνες/Κίνας) το 2016 για τη συμπεριφορά της Κίνας που καταλάμβανε με τεχνητά νησιά την ΑΟΖ των Φιλιππίνων, εμποδίζοντας την άσκηση δικαιωμάτων της τελευταίας.

Η Σύμβαση του Δικαίου Θάλασσας ’82 δεν επιτρέπει μονομερείς οριοθετήσεις. Αντίθετα, προτρέπει σε συμφωνία, και όσο αυτή εκκρεμεί, προκρίνεται σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας, η προσπάθεια σύναψης προσωρινών διευθετήσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, όπως υπογραμμίζεται στη νομολογία, δεν πρέπει να εμποδίζεται ούτε να διακινδυνεύεται μια οριστική συμφωνία και μονομερείς ενέργειες, οι οποίες θα έθεταν εν αμφιβόλω λύση-διευθέτηση.

Η Τουρκία με τις μονομερείς ενέργειές της, διακινδυνεύει πιθανότητα διευθέτησης, έχοντας στόχο όχι να προκαλέσει διαπραγμάτευση για οριοθέτηση, αλλά να εμποδίσει και να εξουδετερώσει άσκηση δικαιωμάτων ή νόμιμες αξιώσεις των διεκδικητών παράκτιων κρατών. Με τις ακραίες ενέργειες επιχειρεί να προδικάσει για ίδιον όφελος μονομερή οριοθέτηση. Αντίθετα θα πρέπει να προκαλείται μια συνολική οριοθέτηση μεταξύ όλων των χωρών.

O κ. Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς