Λόγος διχαστικός και υβριστικός

Στο πλαίσιο συνέντευξης που είχαν παραχωρήσει στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» το Νοέμβριο του 2013, ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης και η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου είχαν κληθεί από το φίλτατο Θανάση Νιάρχο να απαντήσουν στο ερώτημα κατά πόσον η γλώσσα που χρησιμοποιούμε ευθύνεται για τη νεοελληνική κακοπάθεια όσον αφορά την πολιτική και κοινωνική ζωή.

Ο καθηγητής ισχυρίστηκε εν ολίγοις ότι η στρεβλή αντίληψή μας για το ρόλο της γλώσσας —τη θεωρούμε ένα απλό εργαλείο και όχι φορέα σκέψης, ταυτότητας, ιστορίας και πολιτισμού— οδηγεί στον ευτελισμό και στην υποβάθμισή της, στην καταστρατήγηση της έκφρασης και στην υπονόμευση της επικοινωνίας.

Η ποιήτρια, από τη δική της πλευρά, υπογράμμισε ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούμε, οι λεκτικές μας επιλογές, συνειδητές και ασύνειδες, αντανακλούν στην πραγματικότητα τις προθέσεις μας, τη στάση μας και την ιδεολογία μας.

Και πρόσθεσε ότι ο δημόσιος λόγος που εκπέμπουμε αποσκοπεί κατά κανόνα στο να πείσει ή να εξαναγκάσει, και όχι στο να διαπαιδαγωγήσει και να εξυψώσει, να ενεργοποιήσει τη σκέψη, να πραγματώσει την αληθινή επικοινωνία.

Ο καθηγητής, προσυπογράφοντας τις επισημάνσεις της ποιήτριας, έσπευσε να συμπληρώσει αφενός μεν ότι η γλωσσική επικοινωνία που επιτυγχάνεται με τον προφορικό και το γραπτό λόγο πρέπει να ξεκινά ως αποκάλυψη ιδεών, ως αποκάλυψη της αλήθειας, αφετέρου δε ότι η ηθική της γλώσσας προϋποθέτει τη συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο.

Δυστυχώς, ο κυρίαρχος σήμερα δημόσιος λόγος, προπάντων ο πολιτικός και δημοσιογραφικός, πόρρω απέχει από τα ανωτέρω, καθώς είναι ένας λόγος διχαστικός και υβριστικός.

Πολιτικοί και δημοσιογράφοι επιλέγουν την εύκολη λύση, των λεκτικών πυροτεχνημάτων, του εντυπωσιασμού και της συναισθηματικής φόρτισης.

Ενδίδοντας στον πειρασμό της δημαγωγικής εξαλλοσύνης και υιοθετώντας, παρά τις διαφορετικές πολιτικοκοινωνικές αφετηρίες τους, έναν κοινό λεκτικό κώδικα, δεν παύουν να αμφισβητούν και να καταγγέλλουν, να εκτοξεύουν κατηγορίες και να ορθώνουν τείχη.

Βλέπετε, αυτό «πουλάει», καθώς απευθύνεται σχεδόν σε όλους, είναι εύληπτο και εύπεπτο, δεν προκαλεί στους δέκτες των μηνυμάτων τους ερωτηματικά και αβεβαιότητα.

Ο άλλος δρόμος είναι εξόχως δύσβατος και ανηφορικός, ενίοτε μοναχικός.

Τα μετρημένα λόγια, η επίμονη αναζήτηση και η αποκάλυψη της αλήθειας, η απόρριψη της μανιχαϊστικής ερμηνείας των πραγμάτων αφορούν —ας είμαστε ειλικρινείς— μια μειονότητα στους κόλπους της κοινωνίας.

Η γλώσσα της ειλικρίνειας και της λογικής, το ήθος του λόγου, ο ανυπόκριτος σεβασμός προς το συνάνθρωπο και τις πάσης φύσεως αντιλήψεις του, κοντολογίς η αληθινή επικοινωνία, για την οποία κάνει λόγο η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, χρειάζονται καλλιέργεια και γενναιότητα, αρετές δυσεύρετες στην εποχή μας.