Έξω από τη γυάλα…

Γράφει ο Γ.Κ.Καρατζάς

«Ένα χρυσόψαρο μέσα στη γυάλα…». Στο τραγούδι που τους στίχους και τη μουσική έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις και το ερμηνεύουν από κοινού η Τζένη Καρέζη και ο Ντίνος Ηλιόπουλος σε μια παγιδευτικά ήσυχη Αθήνα του 1960 ο μεγάλος συνθέτης με την διαρκώς παιγνιώδη διάθεση επιθυμεί οι ρόλοι του εγκλωβισμένου ψαριού και της επιτιθέμενης εκ του ασφαλούς γάτας να αντιστραφούν. Άλλωστε, μάρτυρας το ίδιο το τραγούδι. Μπορείτε να το ψάξετε στο youtube και να σας αποκαλύψει την αλήθεια του!

«Μα παίξε παίξε το ίδιο παιχνιδάκι

νιώθει η γατούλα έρωτα κρυφό

και γίνηκε αυτή το κοροϊδάκι

κι ατσίδα έγινε το ψάρι το χρυσό

αυτά τα λέει ένα τραγουδάκι

που τραγουδιέται σ εύθυμο σκοπό

αντί να φάει η γάτα το ψαράκι

το ψάρι τρώει τη γατούλα π αγαπώ»

Αλλά όλα αυτά – κυρίως οι ανατροπές- συμβαίνουν σε μια κομεντί του Γιάννη Δαλιανίδη και μάλλον μόνο στο «πανί». Ούτε καν στην Αθήνα του Νόμου & της Τάξης των αρχών της σύντομης δεκαετίας του ΄60…

Εξήντα χρόνια μετά το χρυσόψαρο είναι για τα καλά στη γυάλα του και απολαμβάνει το ρόλο του. Ο 55χρονος δημοσιογράφος Bruno Patino (Μπρυνό Πατινό) – γεννημένος 3 χρόνια πριν τον Μάη του ΄68, σε ένα από τα προάστια του Παρισιού, το Courbevoie (Κουρμπεβουά) που απέχει κοντά στα 8 χιλιόμετρα από το Κέντρο της πόλης ανέλαβε να μας βάλει για τα γερά στο παιχνίδι των ρόλων στη ψηφιακή εποχή, διαλέγοντας να αρχίσει από εκείνον του χρυσόψαρου.

Στο καινούργιο του βιβλίο  Ο Πολιτισμός του Χρυσόψαρου – μικρή πραγματεία για την αγορά της προσοχής (κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση του Άγγελου Μουταφίδη)ο Πατινό φέρνει στο προσκήνιο έννοιες όπως η οικονομία της προσοχής («Η οικονομία της προσοχής σφυρηλατεί την κοινωνία της πληροφοριακής και δημοκρατικής ατονίας. Σβήνει τα φιλοσοφικά φώτα προς όφελος των ψηφιακών σημάτων») αλλά και προωθεί μια σχέση ελευθερίας μέσα από μια λίστα «4 θεραπευτικών μέτρων».

Στο «αυτί» του βιβλίου δημοσιεύεται ένα μικρό κείμενο του Πατινό: «Η οικονομία της προσοχής καταλύει, λίγο-λίγο, όλα τα σημεία αναφοράς μας: τη σχέση μας με τα μέσα ενημέρωσης, με τον δημόσιο χώρο, με τη γνώση, με την αλήθεια, με την πληροφορία. Δεν υπάρχει τίποτα που να της ξεφεύγει… Η απορρύθμιση της πληροφόρησης, οι «ψευδείς ειδήσεις», η υστερία της δημόσιας συζήτησης και η γενικευμένη καχυποψία δεν συνιστούν προϊόντα ενός τεχνολογικού ντετερμινισμού ούτε απορρέουν από την απώλεια των πολιτισμικών σημείων αναφοράς των ανθρώπινων κοινοτήτων. Η κατάρρευση της πληροφόρησης είναι η κύρια συνέπεια του οικονομικού καθεστώτος που επιλέχθηκε από τους μεγιστάνες του Ίντερνετ. Η οικονομία της προσοχής σφυρηλατεί την κοινωνία της πληροφοριακής και δημοκρατικής ατονίας. Σβήνει τα φιλοσοφικά φώτα προς όφελος των ψηφιακών σημάτων. Πρόκειται όμως για μια οικονομική τάξη, και όπως κάθε τάξη επιδέχεται αντιπαράθεση και βελτίωση. Δεν είναι ταυτόσημη ούτε με την ψηφιακή κοινωνία ούτε με την ανάπτυξη της οικονομίας των δεδομένων. Ήγγικεν η ώρα του αγώνα, όχι για την απόρριψη του ψηφιακού πολιτισμού αλλά για τον μετασχηματισμό του και για την επανεύρεση του ανθρωπιστικού ιδεώδους που εμψύχωνε τους πρώτους ουτοπιστές της ψηφιακής εκκόλαψης».

Ποιος είναι ο Πατινό

Ο Πατινό σύμφωνα με το βιογραφικό του «σπούδασε πολιτικές επιστήμες και οικονομικά στο Παρίσι και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Τζονς Xόπκινς των ΗΠΑ. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται κυρίως στα μέσα ενημέρωσης και στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής. Ξεκίνησε την καριέρα του ως ανταποκριτής της εφημερίδας Le Monde στο Σαντιάγο της Χιλής, στη συνέχεια εργάστηκε στον εκδοτικό χώρο και κατόπιν ως υψηλόβαθμο στέλεχος σε όλο το φάσμα της μιντιακής βιομηχανίας. Σήμερα είναι διευθυντής σύνταξης του Arte France και  πρόεδρος στο Τμήμα Δημοσιογραφίας του SciencesPο στο Παρίσι. Έχει συγγράψει, από κοινού με τον Jean-François Fogel, τα βιβλία: Une Presse sans Gutenberg (Grasset, 2005) και La Condition Numérique (Grasset, 2013). Το 2016 κυκλοφόρησε η μελέτη του Télévisions και τον Απρίλιο του 2019 το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο Ο πολιτισμός του χρυσόψαρου: Μικρή πραγματεία για την αγορά της προσοχής, και τα δύο από τον εκδοτικό οίκο Grasset».

Στο οπισθόφυλλο διαβάζω: «Το εικοσιτετράωρο της καθημερινότητάς μας; Μια κόλαση περισπασμού. Περνάμε ώρες ολόκληρες μπροστά σε οθόνες, με συνεχείς ειδοποιήσεις, ατέλειωτα μηνύματα, αιτήματα, πληροφορίες, ανεξακρίβωτες ειδήσεις, φωτογραφίες, βίντεο. Οι συσκευές που κρατάμε μάς καλούν, μας καταδιώκουν, μας κατέχουν. Έχουμε άραγε μετατραπεί σε χρυσόψαρα, στερούμενοι κάθε δυνατότητα να ζήσουμε διαφορετικά, ανίκανοι να σκεφτούμε ή να ελπίσουμε, δεσμώτες της απόλυτης διαφάνειας, βυθισμένοι στον ωκεανό του Ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, υποκείμενοι στον έλεγχο των αλγόριθμων;

Η εξέλιξη αυτή δεν είχε προβλεφθεί ακριβώς. Ωστόσο, με αταλάντευτη αποφασιστικότητα, οι νέες αυτοκρατορίες οικοδόμησαν ένα μοντέλο ψηφιακής εθελοδουλείας, χωρίς μέτρα προφύλαξης και χωρίς στρατηγικές πρόληψης. Στον πυρήνα τούτης της εξέλιξης δεν βρίσκεται κάποιος τεχνολογικός ντετερμινισμός αλλά ένα πρόγραμμα που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια νέα μορφή καπιταλισμού. Αυτή είναι η οικονομία της προσοχής, η οικονομία των εννέα δευτερολέπτων, η οποία επιχειρεί να αυξήσει την παραγωγικότητα του χρόνου ώστε να εξαγάγει από αυτόν ακόμη περισσότερη αξία. Ο χρόνος, λοιπόν, παρατείνεται διά της συμπίεσής του, έχει γίνει ένα ατέρμονο τώρα. Η επιτάχυνση έχει αντικαταστήσει τη συνήθεια με την προσοχή και την ικανοποίηση με τον εθισμό. Ήρθε ο καιρός να στοχαστούμε έξω από τη γυάλα μας».

Έξω από τη γυάλα μας, λοιπόν, να ξαναβρούμε τον ευατόν, να επισκεφθούμε και πάλι τον (πραγματικό) κόσμο. Αυτή τη φορά – τη πρώτη φορά της εξόδου- καλού κακού ας πάρουμε μαζί μας τη γυάλα με το χρυσόψαρο… Ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να συμβεί σε μια συνάντηση με «λυσσασμένες γάτες» του διαδικτύου…