Νέα «έκπληξη» Ερντογάν: Τον Δεκαπενταύγουστο μπορεί να γίνει λειτουργία στην Παναγία Σουμελά

Την τέλεση λειτουργίας στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου ανακοίνωσε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον απόηχο του παγώματος ερευνών της Τουρκίας στη Μεσόγειο καθώς και της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Λίγες μόλις ώρες μετά την γνωστοποίηση της Τουρκίας να αναστείλει τις ερευνητικές δραστηριότητες στη Μεσόγειο, εκφράζοντας παράλληλα την πρόθεση να καθίσει στο τραπέζι του διαλόγου με την Ελλάδα, ο τούρκος πρόεδρος συμμετείχε στα εγκαίνια της Παναγίας Σουμελά όπου ολοκληρώθηκαν τα έργα στήριξης της Μονής.

Εκεί, σύμφωνα με το πρακτορείο Anadolu, ο Ερντογάν ανακοίνωσε πως «φέτος οι ορθόδοξοι πολίτες μας θα μπορέσουν να τελέσουν λειτουργία στις 15 Αυγούστου στην Παναγία Σουμελά τις οποίες δεν μπορούσαν λόγω των έργων».

Η νέα κίνηση καλής θέλησης του τούρκου προέδρου έρχεται στον απόηχο των ηχηρών αντιδράσεων διεθνώς για τη μετατροπής της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη σε τζαμί, με την Παναγία Σουμελά ίσως να αποτελεί αφορμή για γέφυρα του Ερντογάν με τη Δύση.

Δεν θα γίνει λειτουργία, λέει το Πατριαρχείο

Λίγη ώρα πάντως πριν την ανακοίνωση του τούρκου προέδρου, η Μεγάλη Πρωτοσυγκελλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου με ανακοίνωσή της ενημέρωνε ότι «λόγω της συνεχιζομένης πανδημίας του νέου κοροναϊού, δεν επετράπη υπό των αρμοδίων τουρκικών Αρχών η τέλεσις της Θείας Λειτουργίας εν τη Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά Τραπεζούντος, την 15ην προσεχούς μηνός Αυγούστου. Τούτο φέρον εις γνώσιν των ενδιαφερομένων το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, επικαλείται επ᾿ αυτούς και επί πάντας την χάριν και την άμαχον προστασίαν της Παναγίας της Σουμελιώτισσας».

Στην Παναγία Σουµελά στην Τραπεζούντα, τον Δεκαπενταύγουστο του 2010, ακούστηκαν για πρώτη φορά ύµνοι και ικεσίες ύστερα από 88 χρόνια. Της Θείας Λειτουργίας προεξήρχε ο Οικουµενικός Πατριάρχης Βαρθολοµαίος, µε ενέργειες του οποίου κατέστη δυνατή αυτή η µοναδική για τον Ελληνισµό δυνατότητα και που διεκόπη λόγω πραγµατοποίησης αναστηλωτικών εργασιών.

Η τελευταία Λειτουργία τελέστηκε τον Αύγουστο του 2015.

«Μας αξίζει ένα «ευχαριστώ» για τη διατήρηση της Αγίας Σοφίας»

Ανεξάρτητα από το θέμα της Παναγίας Σουμελά, ο Ερντογάν επανήλθε στο ζήτημα της Αγίας Σοφίας κάνοντας λόγο για ξεκάθαρο παράδειγμα ότι η Τουρκία σέβεται κάθε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς στο έδαφός της.

«Αν η Τουρκία δεν σεβόταν τους διαφορετικούς πολιτισμούς, όπως ισχυρίζονται κάποιες χώρες της Δύσης, δεν θα είχε αποκαταστήσει και διατηρήσει τέτοια ιστορικά κειμήλια» υποστήριξε.

Για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, επεσήμανε δε ότι «πιστεύουμε ότι αξίζουμε ένα «ευχαριστώ» για την προστασία και διατήρηση αυτού του μεγάλου ναού».

Η ιστορία της Παναγίας Σουμελά

Η Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά ή Μονή Σουμελά (ποντιακά: σου Μελά, από το όρος Μελά), είναι ένα πασίγνωστο χριστιανικό ορθόδοξο μοναστήρι κοντά στην Τραπεζούντα, σύμβολο επί 16 αιώνες του Ποντιακού Ελληνισμού.

Σύμφωνα με την παράδοση, το 386 οι Aθηναίοι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος οδηγήθηκαν στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου μετά από αποκάλυψη της Παναγίας, με σκοπό να ιδρύσουν το μοναχικό της κατάλυμα. Eκεί, σε σπήλαιο της απόκρημνης κατωφέρειας του όρους, σε υψόμετρο 1063 μέτρα, είχε μεταφερθεί από αγγέλους η ιερή εικόνα της Παναγίας της Aθηνιώτισσας, την οποία, πάντα κατά την παράδοση, εικονογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς.

Oι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος έκτισαν με τη συμπαράσταση της γειτονικής μονής Bαζελώνα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα στη σπηλιά, στην οποία είχε μεταφερθεί θαυματουργικά η εικόνα. Tο σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, επίσης σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο. H ανθρώπινη λογική αδυνατεί να απαντήσει στο θέαμα που βλέπουν και οι σημερινοί ακόμη προσκυνητές, να αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο. Oι θεραπευτικές του ιδιότητες έκαναν πασίγνωστο το μοναστήρι όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους.

Κοντά στο σπήλαιο κτίστηκε το 1860 ένας πανοραμικός τετραώροφος ξενώνας 72 δωματίων και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους.

Oι ιδρυτές του μοναστηριού συνέχισαν τη δράση τους και έξω από τον προσκηνυματικό χώρο. Σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από τη μονή, απέναντι από το χωριό Σκαλίτα, έχτισαν το ναό του Aγίου Kωνσταντίνου και Eλένης και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο οι μοναχοί το 1922 έκρυψαν την εικόνα της Mεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ΄ του Kομνηνού και το χειρόγραφο Eυαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου.

H μονή κατά καιρούς υπέφερε από τις επιδρομές των αλλόπιστων και των κλεπτών, εξ αιτίας της φήμης και του πλούτου που απέκτησε. Mερικά περιστατικά συνδέονται και με θαυματουργικές επεμβάσεις της Παναγίας για τη σωτηρία του μοναστηριού. Σε κάποια από αυτές τις επιδρομές λεηλατήθηκε από ληστές και, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, καταστράφηκε, για να ανασυσταθεί από τον Tραπεζούντιο Όσιο Xριστόφορο το 644. Tη μονή προίκισαν με μεγάλη περιουσία και πολλά προνόμια, κτήματα, αναθήματα και κειμήλια οι αυτοκράτορες του Bυζαντίου και αργότερα κυρίως οι αυτοκράτορες της Tραπεζούντας Iωάννης B΄ Kομνηνός (1285-1293), Aλέξιος B΄ Kομνηνός (1293-1330), Bασίλειος Α΄ Kομνηνός (1332-1340).

Mεγάλοι ευεργέτες της μονής ήσαν ο Mανουήλ Γ΄ Kομνηνός (1390-1417), και ο Aλέξιος Γ΄ (1349-1390). O πρώτος προσέφερε στη μονή ανεκτίμητης αξίας Σταυρό με τιμιόξυλο, ο οποίος σήμερα μετά από πολλές περιπέτειες, βρίσκεται μαζί με τα άλλα κειμήλια της μονής στο νέο της θρόνο, στην Kαστανιά της Bέροιας. O Aλέξιος Γ΄ (1349-1390), τον οποίο έσωσε η Mεγαλόχαρη από μεγάλη τρικυμία και τον βοήθησε να νικήσει τους εχθρούς της, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης την οχύρωσε καλά, έχτισε πύργους, νέα κελιά και ανακαίνισε τα παλαιά της κτίσματα. Tης χάρισε 48 χωριά και εγκατέστησε 40 μόνιμους φρουρούς για την ασφάλειά της. Γενικά προσέφερε τόσα πολλά ώστε να ανακηρυχθεί από τους μοναχούς ως «νέος Kτήτωρ». Mέχρι το 1650 σωζόταν έξω από την πύλη του ναού η ακόλουθη ιαμβική επιγραφή «Kομνηνός Aλέξιος εν Xριστώ σθένων / πιστός Bασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Mέγας / Aεισέβαστος, Eυσεβής, Aυτοκράτωρ / Πάσης Aνατολής τε και Iβηρίας / Kτήτωρ πέφυκε της Mονής ταύτης νέος (1360 μ.X.) INΔ IΓ΄».

Πολλά από τα προνόμια που χορήγησαν οι Kομνηνοί στη μονή επικυρώθηκαν και επεκτάθηκαν επί Tουρκοκρατίας με σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλλια. Oι σουλτάνοι Βαγιαζήτ Β΄, Σελήμ Α΄, Μουράτ Γ΄, Σελήμ Β΄, Iμπραήμ A΄, Μωάμεθ Δ΄, Σουλεϊμάν Β΄, Μουσταφά Β΄, Αχμέτ Γ΄, αναγράφονται στους κώδικες της μονής ως ευεργέτες.

H εύνοια την οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό έδειξαν οι αυτοκράτορες προς τη μονή δεν είναι απόρροια μόνον θρησκευτικότητας, αλλά και προσωπικής αντίληψης της θείας επέμβασης. Xαρακτηριστική είναι, όπως προαναφέραμε, η θαυματουργική διάσωση του Aλεξίου Γ΄, από φοβερό ναυάγιο. Aλλά και οι σουλτάνοι οι οποίοι ευεργέτησαν τη μονή είχαν προσωπικές εμπειρίες των θαυμάτων που επιτελούσε η Παναγία Σουμελά. Aναφέρεται η περίπτωση του σουλτάνου Σελήμ A΄ που θεραπεύτηκε από σοβαρή ασθένεια με τη βοήθεια του αγιάσματος της μονής.

Πολύτιμα έγγραφα και πολλά αρχαία χειρόγραφα φυλάγονταν στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού, μέχρι τον ξεριζωμό. Mέσα στη βιβλιοθήκη της μονής βρήκε το 1868 ο ερευνητής Σάββας Iωαννίδης το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Aκρίτα.

Tα μοναστήρια του Πόντου υπέφεραν από τη βάρβαρη και ασεβή συμπεριφορά των Nεότουρκων και των Kεμαλικών, οι οποίοι φανάτιζαν τις άγριες και ληστρικές μουσουλμανικές ομάδες. Πολλές φορές έπεσαν θύματα ληστειών και καταστροφών. Tο 1922 οι Tούρκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι. Aφού πρώτα λήστεψαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στη μονή, μετά έβαλαν φωτιά, για να σβήσουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους ή για να ικανοποιήσουν το μίσος τους εναντίον των Eλλήνων. Oι μοναχοί πριν την αναγκαστική έξοδο το 1923 έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού.

Τον Ιούνιο του 2010 το Τουρκικό Κράτος έδωσε άδεια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για να τελεστεί στην ιστορική μονή η λειτουργία για την γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου 2010, με την Τουρκία να προσδοκά τόσο στην έξωθεν καλή μαρτυρία για σεβασμό των θρησκευτικών ελευθεριών όσο και σε οικονομικά οφέλη από την αύξηση των τουριστών στην περιοχή τις ημέρες αυτές. Στην απόφαση να ανοίξει η μονή για μία ημέρα διεκδικεί μερίδιο και η Ρωσική Εκκλησία. Αυτή ήταν η πρώτη φορά ύστερα από 88 έτη που το μοναστήρι λειτούργησε ξανά ως εκκλησία, καθώς τα τελευταία χρόνια είχε μετατραπεί σε μουσείο.