Εβραίοι της Θεσσαλονίκης : «Η κοινότητά μας είναι ακόμη εδώ και θα παραμείνει ζωντανή»

Πέντε αιώνες μετά την εξορία τους από την Ισπανία, και οκτώ δεκαετίες μετά την παραλίγο εξόντωσή τους κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, η μικροσκοπική κοινότητα των Σεφαρδιτών Εβραίων της Θεσσαλονίκης θυμάται το παρελθόν της, προκειμένου να μπορέσει να εξασφαλίσει το μέλλον της.

Την Τρίτη, η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης υπέγραψε συμφωνία με το Ινστιτούτο Θερβάντες της Ισπανίας, για τη δημιουργία ενός μικρού κέντρου το οποίο θα διδάσκει ισπανικά, αλλά κα στοιχεία γύρω από την σεφαρδίτικη κουλτούρα και τη γλώσσα της κοινότητας, τη Λαντίνο.

Πολλοί Εβραίοι έφτασαν στη Θεσσαλονίκη επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, αφού εξορίστηκαν από το Βασιλιά Φερδινάνδο και την Βασίλισσα Ισαβέλλα το 1492. Η κοινότητα επιβίωσε και αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων, όμως έφτασε κοντά στην πλήρη καταστροφή, όταν οι Ναζί απέλασαν και δολοφόνησαν περισσότερο από το 90% των Εβραίων κατοίκων της πόλης.

Σήμερα, η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αποτελείται από μόλις 1.200 άτομα, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι απόγονοι των Ιβήρων εξόριστων.

«Η κοινότητά μας οικοδομήθηκε από Εβραίους από την Ισπανία, από περιοχές όπως το Τολέδο, η Γρανάδα και η Σεβίλλη», εξηγεί ο Δαυίδ Σαλτιέλ, πρόεδρος της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη, μιλώντας στον Guardian. «Ήταν μια κοινότητα που μιλούσε, έτρωγε και τραγουδούσε στα ισπανικά. Μετά το Ολοκαύτωμα έμειναν μόλις 1.500 Εβραίοι, όμως πάντα διατηρούσαμε την ιδέα του ισπανικού παρελθόντος μας στις καρδιές μας και θέλαμε να κρατήσουμε τις παραδόσεις μας ζωντανές».

Βάσει της νέας συμφωνίας, η κοινότητα θα παρέχει το χώρο, τις αναμνήσεις και τις παραδόσεις, ενώ το Ινστιτούτο Θερβάντες – που προωθεί την ισπανική γλώσσα και πολιτισμό – θα προσφέρει τους δασκάλους και τους επιστήμονες-ειδικούς στη σύγχρονη ισπανική γλώσσα και τη Λαντίνο, η οποία είναι γνωστή και ως Ισπανοεβραϊκή.

Αν και το πρόγραμμα απευθύνεται κυρίως σε παιδιά και νεαρά άτομα της Σεφαρδίτικης κοινότητας, είναι ανοιχτό σε όλους όσους θέλουν να συμμετέχουν, ανεξάρτητα από την ηλικία ή την πίστη τους.

Μια ξεχωριστή ταυτότητα

Η Κριστίνα Κόντε ντε Μπερολντίνγκεν, διευθύντρια του Ινστιτούτου Θερβάντες στην Αθήνα, δήλωσε στον Guardian ότι η πρωτοβουλία έχει σχεδιαστεί με στόχο τη διατήρηση της σεφαρδίτικης γλώσσας και κουλτούρας, αλλά και της προστασίας ενός κομματιού της ιστορίας της Θεσσαλονίκης.

Μετά το Ολοκαύτωμα, πολλοί από τους επιζήσαντες αποφάσισαν να μετακινηθούν στο Ισραήλ, παίρνοντας μαζί την ιστορία, τη γλώσσα και την κουλτούρα τους. «Μαζί τους, η Θεσσαλονίκη ως πόλη έχασε και ένα κομμάτι της μνήμης της», τονίζει η Κόντε ντε Μπερολντίνγκεν.

«Όμως, όπως το έθεσε ο πρόεδρος της κοινότητας, η Ισπανία επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη μετά από 500 χρόνια. Θέλουμε αυτή η κληρονομιά να επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη. Υπήρχαν πολλές εφημερίδες στα Ισπανοεβραϊκά, αυτή είναι μια καλή στιγμή να αρχίσουμε να ψάχνουμε τα αρχεία».

Τα ισπανικά του Δοκ Κιχότη

Η Κόντε ντε Μπερολντίνγκεν αναφέρει ότι η ιδέα ήταν η επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ της διδασκαλίας σύγχρονων ισπανικών και της διατήρησης της Λαντίνο. «Θέλουμε να διδάξουμε στους νέους να διακρίνουν τις δύο γλώσσες και να μάθουν τις διαφορετικές λέξεις για το κάθε πράγμα», εξηγεί.

«Είναι πολύ σημαντικό, γιατί μερικές φορές υπάρχει ο κίνδυνος της τυποποίησης, και αυτό είναι κάτι που θέλουμε να αποφύγουμε».

Όπως προσθέτει, η Λαντίνο κρατά ζωντανή και την ανάμνηση της εξορίας των Ιβήρων Εβραίων, αλλά και του τρόπου που ομιλούνταν τα ισπανικά 500 χρόνια πριν. «Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλη κοινότητα που εξορίστηκε από μια χώρα και κατόρθωσε να διατηρήσει την ταυτότητα και τη γλώσσα της για τόσο πολλά χρόνια», συνεχίζει.

«Όμως τα Ισπανοεβραϊκά είναι και η γλώσσα του Δοκ Κιχότη, του τρόπου που γράφονταν τότε τα ισπανικά. Είναι τα ισπανικά εκείνης της εποχής, όμως είναι και εμπλουτισμένα με λέξεις των χωρών από τις οποίες πέρασαν οι εξόριστοι Εβραίοι. Προφανώς υπάρχουν εβραϊκές, αλλά και τούρκικες, ελληνικές, γαλλικές και ιταλικές λέξεις».

Για τον Σαλτιέλ, το νέο κέντρο είναι μια σανίδα σωτηρίας για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης και τη γλώσσα της. «Δεν μπορούμε να την αφήσουμε να ξεχαστεί. Αν ξεχαστεί, θα πεθάνει», εξήγησε. «Όμως αν συνεχίσουμε να τη μιλάμε, θα συνεχίσει να ζει».

Το πρόγραμμα, ωστόσο, δεν αφορά μόνο την επιβίωση της σεφαρδίτικης κοινότητας της πόλης. Αφορά το παρελθόν της ίδιας της Ευρώπης.

«Οι Έλληνες μπορούν να μάθουν την ιστορία μας, γιατί είναι και κομμάτι της ελληνικής ιστορίας», σημειώνει ο Σαλτιέλ. «Είμαστε εδώ επί 530 χρόνια, είναι πολύς καιρός. Χάσαμε το 97% της κοινότητάς μας στο Ολοκαύτωμα, όμως είμαστε ακόμη εδώ και θα συνεχίσουμε να είμαστε, και θα δείξουμε σε όλους ότι αυτή η Ισπανοεβραϊκή κοινότητα είναι ζωντανή, εξακολουθεί να μιλά ισπανικά και θα συνεχίσει να υπάρχει».

Πηγή: www.theguardian.com