Το θαύμα της Μεντεγίν : Από επίκεντρο της βίας και των καρτέλ σε πρωτεύουσα της καινοτομίας

Το 1991, η Μεντεγίν, η δεύτερη μεγαλύτερη αστική περιοχή της Κολομβίας, ήταν η πιο βίαιη πόλη του πλανήτη. Σήμερα, η «Πόλη της Αιώνιας Άνοιξης», αναγνωρίζεται διεθνώς ως μία από τις πλέον καινοτόμες, συμπεριληπτικές και βιώσιμες πόλεις στον κόσμο.

Ο Φεντερίκο Γκουτιέρες, γεννημένος στη Μεντεγίν το 1974, στην έναρξη της βίαιης περιόδου ένοπλων συγκρούσεων στην Κολομβία, ήταν δήμαρχος της πόλης από τον Ιανουάριο του 2016 έως τον Ιανουάριο του 2020. Σε αυτό το διάστημα ηγήθηκε πολλών προσπαθειών για την εξασφάλιση ενός μέλλοντος ειρήνης και ευημερίας για την πόλη. Ο ίδιος συγχαίρει την αποφασιστικότητα και την ενότητα που έδειξαν οι κάτοικοι της Μεντεγίν, καθώς επίσης και τη συνέπειά τους στο να ξεπεράσουν τη βία και τις συγκρούσεις, κερδίζοντας διεθνείς επαίνους και θαυμασμό για την πόλη τους.

Μιλώντας με την Μάρτζορι Ενρίκεζ για το τελευταίο τεύχος του F&D, ο Γκουτιέρες μοιράστηκε τις σκέψεις του για την απίστευτη μεταμόρφωση της πόλης του στη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών.

Ποιο ήταν το σημείο καμπής για τη Μεντεγίν;

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και του 1990, η κοινωνία μας έπεσε πολύ χαμηλά, εξαιτίας της τραγωδίας της ναρκοτρομοκρατίας. Το 1991 καταγράψαμε ποσοστό ανθρωποκτονιών που αντιστοιχούσαν σε 381 δολοφονίες ανά 100.000 κατοίκους. Σήμερα, ο δείκτης κυμαίνεται περίπου στις 20 δολοφονίες ανά 100.000 κατοίκους – δηλαδή, έχει σημειωθεί μείωση 95%. Αν και ο μόνος αποδεκτός αριθμός είναι το μηδέν, έχουμε επιτύχει σημαντική πρόοδο στη μείωση της βίας και της εξασφάλισης του σεβασμού για την ανθρώπινη ζωή.

Αναφορικά με το κατά πόσον υπήρξε συγκεκριμένο σημείο καμπής, το ζήτημα είναι περίπλοκο και ανοιχτό σε διαφορετικές απόψεις. Από τη στιγμή που οι επιχειρηματίες αποφάσισαν να μείνουν στη Μεντεγίν, κατά τη δεκαετία του 1980 και του 1990 – και να μην την παραχωρήσουν στη βία – αρχίσαμε να εκπονούμε μια ζωτική στρατηγική που εδραζόταν στη συλλογική δουλειά. Ο επιχειρηματικός ιστός στην πόλη μας είναι εξαιρετικά στερεός, και αυτό μπορεί να εξηγηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις δυσκολίες που έπρεπε να υπερπηδήσει ο ιδιωτικός τομέας προκειμένου να επιβιώσει. Εν μέσω βίας, η παραμονή στην πόλη ήταν μια τρομερή πράξη γενναιότητας.

Δεν υπήρχαν παρακάμψεις, όμως υπήρχαν πρακτικές λύσεις. Μία από τις τελευταίες αφορούσε και τις συνεργασίες μεταξύ του δημόσιου τομέα, του ιδιωτικού τομέα, των πανεπιστημίων και της κοινωνίας των πολιτών. Η ομαδική δουλειά που κάναμε ως κοινωνία ήταν αποφασιστικός παράγοντας για την κοινωνική αναμόρφωση της πόλης μας. Η μαφία ανέτρεπε τις αξίες μας: Μετέτρεπε τη σκληρή και τίμια δουλειά σε εύκολο χρήμα, τη νηφαλιότητα σε χλιδή και – το χειρότερο – αφαίρεσε την αξία από την ίδια τη ζωή και αντ’ αυτού την τιμολόγησε. Αν και έχουμε ακόμη μακρύ δρόμο μπροστά μας, έχουμε αρχίσει να ξαναβρίσκουμε τις αξίες της ζωής, του σεβασμού και της ελευθερίας.

Σε λιγότερες από τρεις δεκαετίες, η Μεντεγίν έχει καταστεί ορόσημο για τον πλανήτη. Είναι μια κοινωνικά καινοτόμα πόλη, η οποία έχει γίνει πλέον συνεργαζόμενο κέντρο για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση της Λατινικής Αμερικής, σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Έχοντας βιώσει τα χειρότερα πιθανά πράγματα ως κοινωνία, έχουμε γίνει πιο ισχυροί και πιο ανθεκτικοί. Η Μεντεγίν είναι μια πόλη που αναγνωρίζει το παρελθόν της, είναι υπερήφανη για το παρόν της και, πάνω από όλα, ατενίζει το μέλλον της με αισιοδοξία.

Ποιες ήταν οι βασικές προτεραιότητές σας ως δήμαρχος;

Οι προτεραιότητες μιας κυβέρνησης πρέπει να είναι, κατά κάποιο τρόπο, οι προτεραιότητες των ίδιων των πολιτών. Για εμάς αυτές ήταν η εκπαίδευση, η ασφάλεια και η βιωσιμότητα.

Είχαμε τον υψηλότερο προϋπολογισμό για την εκπαίδευση στην ιστορία της Μεντεγίν. Με ένα από τα προγράμματα – ναυαρχίδες μας, καταφέραμε να επιστρέψουν στις σχολικές τάξεις 8.000 παιδιά που για διάφορους λόγους βρίσκονταν εκτός του εκπαιδευτικού συστήματος. Επιπλέον, προσφέραμε περισσότερες από 43.000 υποτροφίες για την ανώτερη εκπαίδευση. Αυτή είναι η καλύτερη στρατηγική και για την ασφάλεια μακροπρόθεσμα – η δημιουργία ευκαιριών που τους επιτρέπουν να επιτύχουν στο πλαίσιο της νομιμότητας.

Όσον αφορά την ασφάλεια, επιφέραμε σημαντικά πλήγματα σε δομές που λειτουργούσαν επί ολόκληρες δεκαετίες. Το ζήτημα της ασφάλειας εξακολουθεί να είναι αρκετά περίπλοκο. Υπάρχει εγκληματικότητα, όμως τα πράγματα είναι πολύ πιο ήρεμα σε σχέση με την κατάσταση των καρτέλ στη δεκαετία του 1980 και του 1990. Η προσέγγισή μας περιλαμβάνει περισσότερα από απλές αστυνομικές στρατηγικές – είναι ένα ενιαίο μοντέλο που παρέχει ευκαιρίες και οικοδομεί εμπιστοσύνη, πολεμά το έγκλημα και εστιάζει στις στρατηγικές κοινωνικές επενδύσεις από την πλευρά του κράτους, εκεί που μέχρι τότε υπήρχε ένα τεράστιο κενό που επέτρεπε στην ανομία να επικρατήσει.

Σχετικά με τη βιωσιμότητα, το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να βάλουμε στην ατζέντα της πόλης την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Εξαιτίας της τοπογραφίας και των ανέμων της Μεντεγίν, η ποιότητα του αέρα μειώνεται σημαντικά δύο φορές το χρόνο: Τον Μάρτιο και τον Οκτώβριο. Οι θεσμοί είχαν στα χέρια τους σχετικά δεδομένα επί σειρά ετών, τα οποία δεν μοιράζονταν με το κοινό. Οι πολίτες πίστευαν ότι το νέφος ήταν ομίχλη. Ξεκινήσαμε αναγνωρίζοντας δημοσίως το πρόβλημα. Στη συνέχεια, βάλαμε στόχο να γίνουμε η πρωτεύουσα των βιώσιμων μεταφορών στη Λατινική Αμερική. Προσθέσαμε 65 ηλεκτρικά λεωφορεία στο στόλο της πόλης, ενώ τα παλαιότερα λεωφορεία αναβαθμίστηκαν με την προσθήκη καθαρών τεχνολογιών. Εισάγαμε νέα Metrocables (το σύστημα τελεφερίκ – γονδολας της πόλης), 80 χιλιόμετρα νέων ποδηλατοδρόμων και περισσότερα πεζοδρόμια. Ολοκληρώσαμε τις τεχνικές, νομικές και οικονομικές υποδομές για νέο τραμ στο δυτικό τμήμα της πόλης. Επιπλέον, ξεκινήσαμε ένα πιλοτικό πρόγραμμα 100% ηλεκτρικών ταξί. Είμαι υπερασπιστής των δημόσιων συγκοινωνιών. Λίγα πράγματα είναι πιο δημοκρατικά από έναν καλό δημόσιο χώρο και ένα καλό σύστημα μαζικών δημόσιων μετακινήσεων.

Επιπλέον, δημιουργήσαμε 36 πράσινους διαδρόμους που «ανοίγουν» τους πλέον κορεσμένους δρόμους της πόλης και φυτέψαμε 890.000 δέντρα.

Περιγράψτε μερικές από τις επιτυχίες της Μεντεγίν.

Ορισμένοι αποκαλούν αυτό που συνέβη εδώ «θαύμα της Μεντεγίν». Όμως δεν πρόκειται για θαύμα – αντανακλά πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς.

Για παράδειγμα, με τη βοήθεια του επιχειρηματικού τομέα, δημιουργήσαμε το «Υφαίνοντας Σπίτια» (Tejiendo hogares), μια δέσμευση στην οικοδόμηση του κοινωνικού ιστού μέσω εκπαίδευσης των οικογενειών στη θετική πειθαρχία. Αντιληφθήκαμε ότι δεν έχει σημασία μια γειτονιά να έχει τις καλύτερες υποδομές, αν μέσα στα σπίτια γυναίκες και παιδιά δέχονται κακοποίηση. Επιπλέον, ξεκινήσαμε το πρόγραμμα Η Μεντεγίν Αγκαλιάζει την Ιστορία της (Medellín abraza su historia) για να θυμόμαστε τη μάχη για μια κουλτούρα νομιμότητας, το οποίο περιλάμβανε την αναβάθμιση του Μουσείου Μνήμης, τη δημιουργία ντοκιμαντέρ και την καταστροφή του κτιρίου Μονακό – της πρώην κατοικίας του Πάμπλο Εσκομπάρ – προκειμένου στη θέση του να δημιουργηθεί χώρος για ένα πάρκο μνήμης που θα τιμά τα θύματα της ναρκοτρομοκρατίας. Επιπλέον, δημιουργήσαμε το πρόγραμμα Parceros (Φίλοι), που εστιάζει την επανένταξη νέων ανθρώπων που έχουν εμπλακεί σε εγκληματικές δραστηριότητες.

Έχουμε οικοδομήσει ένα θεσμικό πλαίσιο για να υποστηρίξουμε τα κοινωνικά προγράμματα. Διαδοχικές διοικήσεις έχουν εξασφαλίσει τη συνέχιση των προγραμμάτων της πόλης, αντιλαμβανόμενες ότι τα πράγματα δεν μπορούν απλώς να ξεκινούν από την αρχή κάθε τέσσερα χρόνια, εξαιτίας των εκλογών.

Πώς εξασφαλίσατε ότι η Μεντεγίν έμενε στη σωστή πορεία;

Η επιτυχία της Μεντεγίν στηρίζεται στους ανθρώπους της και στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η μακροχρόνια διαδικασία της ανοικοδόμησης της πόλης αποτελεί κοινή προσπάθεια – κανείς δεν τα καταφέρνει μόνος του.

Το πρώτο βήμα ήταν η αναγνώριση των επιτευγμάτων του παρελθόντος, η συνέχισή τους, αλλά και η προέκτασή τους, κρατώντας στο νου μας ότι η θητεία του κάθε ηγέτη είναι σύντομη. Βελτιώσαμε την ποιότητα ζωής, πράγμα που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι επιτύχαμε το υψηλότερο σκορ μας στον δείκτη πολυδιάστατης ποιότητας ζωής. Επενδύσαμε αποτελεσματικά και με διαφάνεια τους διαθέσιμους πόρους εκεί όπου χρειάζονταν – και όχι με κριτήριο τις ψήφους που θα μπορούσαμε να αντλήσουμε χρησιμοποιώντας τους. Αναλάβαμε δράση σε τομείς από τους οποίους η πόλη εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να αντλεί πλεονεκτήματα: στην καταπολέμηση του εγκλήματος και την υποστήριξη του νόμου και της τάξης, στην ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον και την ποιότητα του αέρα, στη μείωση των παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο, στην προσπάθεια να καταστούμε πρωταθλητής της Λατινικής Αμερικής στον τομέα των βιώσιμων μεταφορών και στην μετατροπή της Μεντεγίν σε συνεργαζόμενο κέντρο για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.

Πώς ενημερωθήκατε για τις ανάγκες των πολιτών;

Επί χρόνια περπατούσα στους δρόμους της Μεντεγίν, μιλώντας με τους ανθρώπους ήδη από πριν γίνω δήμαρχος. Ως ηγέτης, πρέπει να ξέρεις να ακούς, να μπορείς να βάλεις τον εαυτό σου στη θέση των άλλων και να αντιλαμβάνεσαι τις καθημερινές τους δυσκολίες.