Η Αγία Σοφία δεν άνοιξε για τους Κούρδους – Μια πληγή που δε λέει να κλείσει

Η πρώτη προσευχή της Παρασκευής στην Αγία Σοφία μετά από 86 χρόνια έγινε στις 24 Ιουλίου και ήταν ανοιχτή μόνο σε όσους είχαν λάβει τη σχετική πρόσκληση, από την αρμόδια (και ολοένα πιο ισχυρή) Διεύθυνση Θρησκευτικών Θεμάτων (Diyanet).

Η Diyanet αποφάσισε να εξαιρέσει από τον κατάλογο των προσκεκλημένων, που περιλάμβανε όπως ήταν λογικό και τα κόμματα του τουρκικού κοινοβουλίου, τους εκπροσώπους του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών, του HDP.

Η εξαίρεση δεν προκάλεσε έκπληξη: Το HDP παραμένει αποκλεισμένο από όλες τις επίσημες εθνικές εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένης και της ημέρας Εθνικής Ενότητας, που συμπίπτει με την επέτειο του πραξικοπήματος του 2016. Επιπλέον, το HDP παραμένει αποκλεισμένο από την τουρκική τηλεόραση.

Ουσιαστικά, το HDP τυγχάνει ενός πολύ ιδιαίτερου καθεστώτος. Τυπικά είναι ένα νόμιμο κοινοβουλευτικό κόμμα, που έχει κατορθώσει σε όλες τις πρόσφατες εκλογές να ξεπεράσει το όριο του 10% και να έχει παρουσία στο τουρκικό κοινοβούλιο στο οποίο και συμμετέχει κανονικά. Την ίδια ώρα η τουρκική κυβέρνηση και ο κυβερνών συνασπισμός ανάμεσα στο AKP και το εθνικιστικό MHP το αντιμετωπίζουν ως να είναι περίπου ένα κόμμα στην παρανομία.

Όλα αυτά είναι απόρροια του τρόπου με τον οποίο η τουρκική κυβέρνηση αντιμετωπίζει το HDP περίπου ως τον κοινοβουλευτικό βραχίονα του παράνομου PKK, που διεξάγει ένοπλο αγώνα κατά της Τουρκίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ερντογάν το έχει χαρακτηρίσει «κόμμα υπό τον έλεγχο μιας τρομοκρατικής οργάνωσης».

Η ολοένα και μεγαλύτερη σκλήρυνση της γραμμής για το Κουρδικό

Η αρχική πολιτική του Ερντογάν για το Κουρδικό έμοιαζε να είναι πιο ευέλικτη από αυτή των προηγούμενων κυβερνήσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι στη βάση του τρόπου που διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το κουρδικό ζήτημα ήταν μια πολύ συγκεκριμένη αντίληψη της τουρκικής ταυτότητας, κληρονομιά του κεμαλισμού, που δεν μπορούσε να χωρέσει την παρουσία και μιας δεύτερης εθνότητας εντός της τουρκικής επικράτειας.

Όμως, ο Ερντογάν που προσπαθούσε να μετατοπίσει την ταυτότητα περισσότερο προς την αναφορά στο Ισλάμ και που ήθελε να κερδίσει τις ψήφους των πιο συντηρητικών και θρησκευόμενων Κούρδων, σε πρώτη φάση φάνηκε ότι θα ακολουθούσε μια διαφορετική πολιτική στο Κουρδικό, με αναγνώριση της χρήσης της γλώσσας και της πολιτιστικής ταυτότητας, αλλά και με απόπειρες διαλόγου με τον Οτσαλάν για μια ειρηνική διευθέτηση.

Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν σταδιακά. Ιδίως η κρίση στη Συρία και το ενδεχόμενο οι Κούρδοι της Συρίας να διαμορφώσουν μια οιονεί κρατική οντότητα δίπλα στα σύνορα με την Τουρκία, φάνηκε να ξυπνά στην τουρκική κυβέρνηση τον ίδιο «υπαρξιακό» φόβο. Καθόλου τυχαία που θα απαντήσει με μια μεγάλη σκλήρυνση της πολιτικής και στο εσωτερικό της Τουρκίας, αλλά με προσπάθεια ακόμη μεγαλύτερης επέμβασης στην ίδια τη Συρία. Επιπλέον, η συμμαχία με τους εθνικιστές του MHP θα επιτείνει αυτή την τάση.

Η επιτυχία του HDP

Την ίδια στιγμή το HDP είναι από μόνο του ένα εντυπωσιακό φαινόμενο, εάν αναλογιστούμε την καταστολή που έχει υποστεί, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι Σελαχατίν Ντεμιρτάς, όπως και άλλα στελέχη του βρίσκονται στη φυλακή.

Σε τρεις διαδοχικές βουλευτικές εκλογές έχει καταφέρει να περάσει το όριο του 10%, αποτελώντας αυτή τη στιγμή το τρίτο σε δύναμη κοινοβουλευτικό κόμμα στην Τουρκία. Μέρος της επιτυχία του είναι ότι κατάφερε να μην είναι απλώς και μόνο το «κουρδικό κόμμα», αλλά να κατοχυρώσει τη θέση ενός σχηματισμού που υπερασπίζεται δικαιώματα και ελευθερίες που αφορούν συνολικά την τουρκική κοινωνία με αποτέλεσμα να το στηρίζει σημαντικό μέρος της τουρκικής αριστεράς απέναντι στην αυταρχική στροφή του Ερντογάν (όπως φάνηκε από την καταστολή των κινητοποιήσεων για το Πάρκο Γκεζί το 2013 και μετά), κάτι που φάνηκε ήδη από τη δυναμική της υποψηφιότητας του Ντεμιρτάς στις προεδρικές εκλογές του 2014 όταν πήρε 9,77% και κατέκτησε την τρίτη θέση. Στις εκλογές του Ιουνίου του 2015 θα πάρει 13,12% και θα σπάσει την αυτοδυναμία του AKP. Θα αντέξει την πίεση στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2015 και θα πάρει 10,76% και στις εκλογές του Ιουνίου 2018 θα πάρει 11,7%.

Την ίδια στιγμή το HDP δείχνει να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί κάθε πιθανό ρήγμα. Στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές, ήταν καθοριστική για το αποτέλεσμα (και για τις ήττες του Ερντογάν) η επιλογή του HDP να ωθήσει τους ψηφοφόρους τους να ψηφίσουν τους υποψηφίους της αντιπολίτευσης σε κρίσιμες εκλογικές μάχες. Για παράδειγμα, στην Κωνσταντινούπολη, πόλη με ισχυρή κουρδική παρουσία εξαιτίας της εσωτερικής μετανάστευσης, η κουρδική ψήφος ήταν καθοριστική για να χάσει το AKP τη δημαρχία.

Η ένταση της κουρδοφοβίας και τα όριά της

Όμως την ίδια στιγμή εντείνεται στην Τουρκία ένα ιδιότυπο κουρδοφοβικό κλίμα που επηρεάζει και τις πολιτικές εξελίξεις και το πώς κινείται και η υπόλοιπη αντιπολίτευση. Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί από το ξεκίνημα της συριακής κρίσης μετά και η επιλογή της κυβέρνησης Ερντογάν να επενδύσει και στον εθνικισμό έχουν διαμορφώσει σε τμήματα της κοινωνίας ένα διάχυτο αντικουρδικό κλίμα. Αυτό με τη σειρά του αξιοποιείται για την νομιμοποίηση ιδιαίτερα αυταρχικών μέτρων. Αρκεί να αναλογιστούμε τις εκτεταμένες καθαιρέσεις Κούρδων δημάρχων που είχαν εκλεγεί με την υποστήριξη του HDP. Συνολικά, 11 βουλευτές και 84 δήμαρχοι έχουν καθαιρεθεί.

Την ίδια στιγμή δεν πρέπει να υποτιμούμε τις δημογραφικές δυναμικές. Η δημογραφική αύξηση στις κουρδικές περιοχές είναι πολύ μεγαλύτερη, κάτι που διαμορφώνει μια νέα συνθήκη όπου ανεξαρτήτως της καταστολής η πραγματική κουρδική παρουσία επιτείνεται. Δεν είναι τυχαία η αμηχανία της ηγεσίας των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, που σημαντικό μέρος τους απασχολείται σε επιχειρήσεις εναντίον κουρδικών στόχων, στη διαπίστωση ότι αυξάνεται το ποσοστό των στρατεύσιμων κουρδικής καταγωγής.

Ουσιαστικά, όλη η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το κουρδικό με όρους εθνικιστικής σκλήρυνσης και καταστολής, έχει όρια. Μπορεί να δίνει την αίσθηση ότι «κερδίζει χρόνο», όμως το πρόβλημα παραμένει. Γιατί μπορεί να μην υπάρχει ευνοϊκός διεθνής συσχετισμός ως προς αιτήματα που αφορούν την αυτοτελή κρατική συγκρότηση των Κούρδων, αλλά η δυναμική της διεκδίκησης αναβαθμισμένων δικαιωμάτων είναι υπαρκτή.

Η αμηχανία της αντιπολίτευσης

Μία πλευρά της αντικουρδικής όξυνσης από τη μεριά του Ερντογάν είναι και η προσπάθεια να διαμορφώσει μια «υγειονομική ζώνη» γύρω από το HDP και να αποτρέψει το ενδεχόμενο να αποτελέσει αυτό τμήμα μιας ευρύτερης αντιπολιτευτικής συμμαχίας που θα μπορούσε να ασκήσει πραγματική πίεση στον συνασπισμό ανάμεσα στο AKP και τους εθνικιστές του MHP.

Από την άλλη, βέβαια μπορεί να έχει και το αντίθετο αποτέλεσμα. Τυχόν επιλογή της αντιπολίτευσης  και ιδίως του κεμαλικού κεντροαριστερού CHP να απευθυνθεί στο HDP για την διαμόρφωση ενός κοινού μπλοκ της αντιπολίτευσης, που θα μπορούσε και να αμφισβητήσει την κυριαρχία του Ερντογάν, θα σήμαινε, αναγκαστικά και άνοιγμα της κουβέντας για περισσότερα δικαιώματα στους Κούρδους αντί της σημερινής καταστολής.