Η «δεύτερη άλωση»

Η ανακήρυξη της Αγίας Σοφίας σε Μεγάλο Τζαμί από τον Ερντογάν, είναι μια συμβολική «δεύτερη άλωση».

Το 1453, η μετατροπή της κορωνίδας του Χριστιανισμού σε ισλαμικό τέμενος από τους Οθωμανούς, συμβόλιζε την πτώση της χριστιανικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους ήρθε και ο αποχαρακτηρισμός της Αγίας Σοφίας από τζαμί. Το ισλαμικό θεοκρατικό μοντέλο ήταν κατά τον Κεμάλ η αιτία του εκφυλισμού και της πτώσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσείο, από το κοσμικό κεμαλικό κράτος, σηματοδοτούσε την απο-ισλαμοποίηση της Τουρκίας. Η εκκοσμίκευση, πάντως, δεν εμπόδισε τον απηνή και ολοκληρωτικό διωγμό των χριστιανικών πληθυσμών.

Η «δεύτερη άλωση» της Αγίας Σοφίας από τη νεοοθωμανική ισλαμική κυβέρνηση Ερντογάν συμβολίζει τη ρήξη με την κεμαλική κληρονομιά.

Στην εποχή των δημαγωγών, οι πολιτικές αναμετρήσεις αποκτούν προσωπικό χαρακτήρα. Ο Ερντογάν αναμετριέται με τη σκιά του Κεμάλ.

Ο μεγαλοϊδεατισμός του αυταρχικού δημαγωγού Ερντογάν ασφυκτιά στο στενό κουστούμι του κοσμικού κεμαλικού τουρκικού κράτους. Η κρίση μεγαλείου τον οδηγεί στην αναζήτηση μιας ευρύτερης ταυτότητας για να εδραιώσει και να νομιμοποιήσει την εσωτερική πολιτική του κυριαρχία. Αναβαπτίζεται στα νάματα του Ισλάμ για να συσπειρώσει τους πιστούς – οπαδούς απέναντι στην κεμαλική κληρονομιά και τους αρμούς του κεμαλικού κράτους.  Στην εξωτερική πολιτική, η εγκατάλειψη του κεμαλισμού και η επιστροφή στο οθωμανικό παρελθόν  σημασιοδοτεί μια αναθεωρητική και επεκτατική πολιτική. Ο Ερντογάν αμφισβητεί τη Συνθήκη της Λωζάνης, τη γενέθλια πράξη του κεμαλικού κράτους, γιατί θέλει να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο μουσουλμανικό ακροατήριο.

Υπόσχεται ότι «μετά την αναγέννηση της Αγίας Σοφίας θα έλθει και η απελευθέρωση του Αλ-Ακσά».

Στην εξωτερική πολιτική αυτή η ταυτοτική μετεξέλιξη σηματοδοτεί μια σειρά αλλαγών.

Η Τουρκία είναι περιφερειακή δύναμη αλλά συμπεριφέρεται ως μεγάλη δύναμη. Απαλλαγμένη από τους περιορισμούς του διπολισμού του Ψυχρού Πολέμου αλλά και της μετέπειτα αμερικανικής κυριαρχίας, απομακρύνεται από τους ευρωατλαντικούς θεσμούς.

Το πολυκεντρικό σύστημα δίνει στην Τουρκία τη δυνατότητα να ελίσσεται ανάλογα με το διακύβευμα. Η νέα ισλαμική ταυτότητα ενεργοποιεί μια ισλαμιστική εξωτερική πολιτική στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή, αλλά και στην Αφρική.

Ευρώπη και Αμερική στέκονται αμήχανα απέναντι στη σημερινή Τουρκία. Η πολιτική της ενθυλάκωσης της Τουρκίας στους δυτικούς θεσμούς πνέει τα λοίσθια. Οι δυτικές μεγάλες δυνάμεις κάνουν μια απέλπιδα προσπάθεια να μη χάσουν την Τουρκία ακολουθώντας, κατ´ουσίαν, μια πολιτική κατευνασμού.

Σε αυτή τη «δεύτερη άλωση», οι δυτικοί εξέφρασαν απλώς τη λύπη τους. Ισως γιατί μετά το σχίσμα του 1054, οι δυτικοί θεωρούν ότι η ανατολική Ρώμη κείται μακράν και η Ορθοδοξία είναι ξένο σώμα.

Αυτό που δεν κατανοούν είναι ότι πέραν της γεωπολιτικής πρόκλησης της Κίνας, ο κίνδυνος από τον τζιχαντιστικό ισλαμισμό είναι εγγύτερος και αμεσότερος. Το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό αλλά και η ισλαμική τρομοκρατία στις δυτικές πρωτεύουσες το θυμίζουν.

Η «δεύτερη άλωση» είναι, ουσιαστικά, η ήττα του δυτικού αφηγήματος για την Τουρκία.

Η Elizabeth Prodromou διδάσκει γεωπολιτική και θρησκεία στη σχολή Fletcher του Πανεπιστημίου Tufts, όπου διευθύνει την πρωτοβουλία για τη θρησκεία, το δίκαιο και την διπλωματία. Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής στην έδρα Καραμανλή στη σχολή Fletcher, του Πανεπιστημίου Tufts, πρώην υπουργός.