Η μάσκα ως σύμβολο της σύγχρονης δημοκρατίας

Θα έπρεπε να είναι πλέον σε όλους σαφές ότι η κρίση του κορωνοϊού δεν είναι αυτό που αρχικά εκτιμήθηκε. Σε πρώτο επίπεδο ήταν και παραμένει μία υγειονομική απειλή, σε όλα τα επόμενα εξελίσσεται σε παράγοντα γενικής αποσταθεροποίησης και αμφισβήτησης όλων όσων (νομίζαμε ότι) ξέραμε.

Μέχρι στιγμής και παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες ιατρικού, νοσηλευτικού και ερευνητικού προσωπικού, η πανδημία φανερώνει μία περίτρανη αποτυχία. Θα ήταν ανόητο να αγνοήσει κανείς την πρωτοφανή στα ιστορικά χρονικά πρόοδο που έχει συντελεστεί στην έρευνα και στην προσπάθεια εξεύρευσης εμβολίου, όμως το αποτέλεσμα παραμένει προς το παρόν: αδυναμία της υπερσύγχρονης τεχνολογίας και επιστήμης, απέναντι σε έναν σχεδόν αόρατο εχθρό.

Τώρα, επειτα από όλα όσα έχουν συμβεί έρχεται ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να μην υπάρξει ποτέ εμβόλιο.

Στο σημείο αυτό έρχεται η αποτυχία της πολιτικής. Εν αναμονή της εξέλιξης στην Ελλάδα, όπου σύντομα θα φανεί αν ο έλεγχος χάθηκε ή αν θα καταστεί δυνατός εκ νέου ο περιορισμός της διασποράς, σε ολόκληρο τον κόσμο παρακολουθούμε πώς μία υγειονομική παράμετρος κυριαρχεί και μολύνει τις δημοκρατίες.

Οι απανταχού λαϊκιστές βρήκαν μία νέα διέξοδο και άρχσαν τις διαβρωτικές τους εκστρατείες. Αλλού διακινώντας θεωρίες συνωμοσίας, αλλού (όπως εδώ) κατηγορώντας την κυβέρνηση ότι τα έκανε όλα (!) λάθος και σπεκουλάροντας, με την λογκή ότι το κοντέρ μηδενίστηκε και πάμε πάλι από την αρχή. Μετατρέπεται έτσι η πανδημία σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν, σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης και καιροσκοπισμού.

Απέναντι στην πανδημία όλες οι σύγχρονες δομές καταρρέουν ή απειλούνται με κατάρρευση. Είτε εκ των πραγμάτων, επειδή τα συστήματα υγείας είναι ανίσχυρα, είτε επειδή η παραπληροφόρηση βρίσκει εύφορο έδαφος σε συνθήκες φόβου και αβεβαιότητας.

Στον ελεύθερο κόσμο ο κορωνοϊός θέτει σε δοκιμασία αρχές, αξίες και μηχανισμούς που με κόπο και πολυετείς διαδικασίες επικράτησαν. Όπως π.χ. η ελεύθερη μετακίνηση, τα ανοιχτά σύνορα, η δημιουργία υπερεθνικών δομών και οργανισμών. Θεωρήθηκε για παράδειγμα αδιανόητο πριν από μερικούς μήνες να μένουν για πολύ καιρό κλειστά τα ευρωπαϊκά σύνορα. Ανοιξαν για την τουριστική περιόδο και τώρα αναμένεται να φανεί ποιος θα έχει μετανιώσει πρισσότερο, για ποιον λόγο και με ποιο τίμημα. Στον μη ελεύθερο κόσμο, απλώς φανερώνεται ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι πολύ πιο αδύναμα απ’ ό,τι θέλουν να υποστηρίζουν.

Αδυναμία και αποτυχία καταγράφεται και στους πυρήνες της κοινωνικής ζωής, όπως η οικογένεια. Έφηβοι και 20ρηδες, με την πλάνη και την αυταπάτη του άτρωτου, συμπεριφέρονται σαν να μην συμβαίνει τίποτε. «Είναι στην φύση τους», ισχυρίζονται κάποιοι, να φέρονται ανέμελα, να ζήσουν τη ζωή τους «τα παιδιά». Στη φύση και των υπολοίπων είναι να ζήσουν τη δική τους ζωή, όμως. Και τελικά, η «φύση» κάποιων απειλεί να εμποδίσει όλους να ζήσουν τη ζωή τους.

Εν τέλει και όπως εξελίσσεται η κατάσταση, η συνεχιζόμενη επέλαση της πανδημίας αναδεικνύει σχεδόν σε όλες τις σύγχρονες δημοκρατίες, μία αδυναμία στα θεμέλιά τους: να υπάρξει μία οριζόντια, άδηλη συμφωνία ως προς το πού σταματά το δικαίωμα του ενός και που ξεκινά του άλλου, σε όλα τα επίπεδα, σε όλες τις δραστηριότητες και σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Με αυτή την συμφωνία, όπως συμβολίζεται π.χ. από την χρήση μάσκας και την αποφυγή ανεύθυνων συμπεριφορών, όλα θα ήταν πολύ πιο εύκολα διαχειρίσιμα.

Πού οδηγούν όλα αυτά; Προς το παρόν είναι άγνωστο. Θα φανεί με την πάροδο του χρόνου, από το ποιες δυνάμεις θα επικρατήσουν και ποιες αντιλήψεις θα διαμορφωθούν. Προς το παρόν διαφαίνεται ότι στον δημόσιο χώρο θα κυριαρχήσει ο φόβος. Το να είναι οι καρποί του ευεργετικοί, είναι μάλλον απίθανο.