Φαινόμενο TikTok : Πώς βρέθηκε μια εφαρμογή στο επίκεντρο της γεωπολιτικής διαμάχης Κίνας – ΗΠΑ;

Μέχρι την άνοιξη του 2020, η δημοτικότητα του TikTok περιοριζόταν στις (πολύ) νεαρές ηλικίες. Οι μεγαλύτεροι μπορεί να είχαν ακούσει για αυτό, όμως ήταν μάλλον απίθανο να το είχαν χρησιμοποιήσει ποτέ. Μετά… Όλοι ξέρουμε τι συνέβη μετά. Ο κοροναϊός μπορεί να κατέστρεψε την παγκόσμια οικονομία, υπήρξε όμως εξαιρετικά ευεργετικός για το κινεζικό app, που είδε τους χρήστες του να ξεπερνούν τα δύο δισεκατομμύρια – και να μεγαλώνουν κατά μερικά χρόνια. Ωστόσο, η πανδημία θα αποδεικνυόταν εξαιρετικά βραχυπρόθεσμος σύμμαχος για το TikTok. Οι εντάσεις που προκλήθηκαν έκτοτε μεταξύ Κίνας – Αμερικής κλιμακώθηκαν τις τελευταίες ημέρες στην απειλή απαγόρευσης της εφαρμογής στην επικράτεια των ΗΠΑ. Τι είναι, όμως, αυτό που το έχει καταστήσει τόσο δημοφιλές; Ποιος ήταν ο εμπνευστής της; Και για ποιους λόγους βρέθηκε στο επίκεντρο δύο γεωπολιτικών διαμαχών;

 Γιατί όλος αυτός ο χαμός;

Είναι δύσκολο να εξηγήσεις το TikTok σε κάποιον που δεν το έχει δει ποτέ με τα μάτια του: Μοιάζει με το YouTube, όμως με πολύ πιο σύντομα βίντεο. Με το Instagram – όμως συγκεκριμένα με την καρτέλα «Explore». Θυμίζει το παλιότερο Vine, αλλά όχι αρκετά. Με απλά λόγια, πρόκειται για μια πλατφόρμα σύντομων βίντεο, τραβηγμένων από κινητό, με στόχο να προβάλλονται σε κινητό. Στην πλειοψηφία τους, οι χρήστες χρησιμοποιούν τα δευτερόλεπτά τους μπροστά στην κάμερα για να χορέψουν viral κομμάτια, να «τραγουδήσουν» ή να «παίξουν» σκηνές από αγαπημένες τους σειρές σε playback, να παρουσιάσουν δικά τους τραγούδια, να συμμετέχουν σε challenges ή να δημιουργήσουν κωμικά βίντεο.

Η συνταγή της επιτυχίας του είναι απλή: Το TikTok επιτρέπει στους χρήστες να έρθουν σε επαφή με ενδιαφέρον (ή διασκεδαστικό ή απλώς… ευχάριστα ηλίθιο) περιεχόμενο, χωρίς να χρειαστεί να κάνουν τίποτα, και να αποκτήσουν δικό τους κοινό σχεδόν εξίσου εύκολα.

Από την πρώτη στιγμή που εγκαθίσταται σε μια συσκευή, η εφαρμογή δεν αφήνει δευτερόλεπτο να πάει χαμένο. Δεν περιμένει από τον χρήστη να ακολουθήσει άλλους λογαριασμούς, ούτε να αποκτήσει δικούς του ακολούθους. Απλώς αρχίζει να προβάλει περιεχόμενο, αρχικά τυχαίο και στη συνέχεια προσαρμοσμένο στα ενδιαφέροντα του εκάστοτε TikToker – τα οποία διαπιστώνονται αποκλειστικά μέσω ΑΙ, βάσει των βίντεο στα οποία έχει αντιδράσει ή απλώς έχει παρακολουθήσει.

Αυτό συνεπάγεται δύο πράγματα. Από τη μία πλευρά, το TikTok δεν στερεύει ποτέ. Παρουσιάζει φαινομενικά ατέλειωτο περιεχόμενο σύντομης διάρκειας, χωρίς να απαιτεί από το κάθε άτομο να εντοπίσει τους λογαριασμούς που το ενδιαφέρουν. Από την άλλη, προσφέρει στον καθένα τη δυνατότητα να γίνει viral εν μία νυκτί, αφού το πιθανότερο είναι ότι χιλιάδες – αν όχι εκατομμύρια – χρήστες θα έρθουν σε επαφή με το βίντεό του, αλλά και επειδή αφαιρεί μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες της δημιουργίας περιεχομένου: Τον φόβο της έκθεσης.

Τι σημαίνει αυτό; Βλέποντας την κεντρική τους σελίδα να γεμίζει με αμέτρητα βίντεο, αστεία, αμήχανα, έξυπνα ή απλώς ίδια με τα προηγούμενα, οι χρήστες γνωρίζουν ότι μπορούν να αναρτήσουν απενοχοποιημένα – κυριολεκτικά – οτιδήποτε. Και πολλοί από αυτούς καταφέρνουν να μετατραπούν σε σταρ της κοινότητας, με όλα τα (οικονομικά και μη) οφέλη μιας τέτοιας εξέλιξης.

 Μια διπλή αρχή

Το TikTok δεν γεννήθηκε από το μηδέν. Αποτελεί συγχώνευση δύο εξαιρετικά δημοφιλών εφαρμογών που στηρίζονταν στα σύντομα βίντεο: Το Muiscal.ly και το Douyin.

Το Musical.ly ήταν μια εφαρμογή που επέτρεπε στους χρήστες της να μοιράζονται με τους followers τους βίντεο διάρκειας 15 δευτερολέπτων, στα οποία έκαναν «playback» σε διάσημα τραγούδια. Η εφαρμογή έφτασε στην πρώτη θέση του App Store το καλοκαίρι του 2015, και έκτοτε παρέμεινε σταθερά στην κορυφή της λίστας των προτιμήσεων των χρηστών. Πολλοί εξ αυτών απέκτησαν φήμη, επιτυχία και χρήματα μέσω της πλατφόρμας του.

Ταυτόχρονα, τον Σεπτέμβριο του 2016, μια αντίστοιχη πλατφόρμα με το όνομα Douyin ξεκινούσε την – εξαιρετικά επιτυχή – διαδρομή της στην Κίνα. Είχε να ανταγωνιστεί ένα πλήθος αντίστοιχων εφαρμογών, που αναπτύσσονταν στην τεράστια ασιατική αγορά. Όμως μέσα σε ένα χρόνο δεν είχε καταφέρει απλώς να ξεχωρίσει: Είχε συγκεντρώσει 1 εκατομμύριο χρήστες, οι οποίοι παρακολουθούσαν καθημερινά 1 δισεκατομμύριο βίντεο.

Τον Σεπτέμβριο του 2017, το Douyin ήταν έτοιμο να επεκταθεί εκτός Κίνας, κατακτώντας σύντομα το ενδιαφέρον των χρηστών στην Ταϊλάνδη, την Ιαπωνία και άλλες ασιατικές αγορές. Δεν ήταν, όμως, εξίσου εύκολο να συστηθεί και στις ΗΠΑ, αφού έπρεπε πρώτα να αντιμετωπίσει τη δυσπιστία της μεγαλύτερης αγοράς του πλανήτη απέναντι στην Κίνα.

Για να το πετύχει, η μητρική εταιρεία του Douyin, η ByteDance εξαγόρασε το Musical.ly σε μια συμφωνία που υπολογίζεται στο 1 δισ. δολάρια. Για ένα διάστημα, αξιοποιούσε και τις δύο πλατφόρμες: Το TikTok εξαπλωνόταν σε όλο τον πλανήτη, ενώ το Musical.ly συνέχιζε να κατακτά την Αμερική.

Λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του 2018, η συγχώνευση των δύο πλατφόρμων ολοκληρώθηκε. Όλα τα προφίλ του Musical.ly μεταφέρθηκαν στο TikTok. Και οι Αμερικανοί δεν έμειναν ασυγκίνητοι: Η εφαρμογή υπολογίζεται πως έχει περίπου 80 εκατομμύρια χρήστες στις ΗΠΑ – και δύο δισεκατομμύρια (!) σε όλο τον πλανήτη.

Η μητρική εταιρεία του TikTok, η ByteDance, έχει στην κυριότητά της αρκετές ακόμη εφαρμογές με τεράστια δημοτικότητα στην Κίνα – μεταξύ των οποίων και η μηχανή αναζήτησης της αχανούς χώρας – με την αξία της να ανέρχεται στα 75 δισ. δολάρια. Πρόκειται για την υψηλότερη αξία ιδιωτικής εταιρείας στον κόσμο.

Και μπορεί να είναι πολλοί εκείνοι που δεν γνωρίζουν τον 36χρονο CEO και ιδρυτή της, Ζανγκ Γιμίνγκ, όμως η περιουσία του υπολογίζεται από το Forbes στα 16,2 δισ. δολάρια. Αν ακούτε το όνομά του για πρώτη φορά, δεν θα πρέπει να κατηγορείτε τον εαυτό σας. Προκειμένου να αποστασιοποιηθεί από την κινεζική ιδιοκτησία του, το TikTok έχει αποκτήσει έναν νέο CEO στις ΗΠΑ. Το πρώην υψηλόβαθμο στέλεχος της Disney, Κέβιν Μάιερ.

Έχει το TikTok πολιτική συνείδηση;

Και αν ναι, ποια είναι αυτή; Η απάντηση εξαρτάται από το ποιον θα ρωτήσεις. Για τους (πολύ) νεαρούς fan της η εφαρμογή μπορεί να γίνει έως και ριζοσπαστική – με τον χαριτωμένα ανώριμο, έξυπνο και αποτελεσματικό τρόπο που της ταιριάζει.

Στα τέλη Ιουνίου, ο Ντόναλντ Τραμπ ήρθε αντιμέτωπος με μια δυσάρεστη έκπληξη. Φτάνοντας στο στάδιο της Τάλσα, όπου θα πραγματοποιούνταν η προγραμματισμένη προεκλογική του συγκέντρωση, περίμενε να το δει ασφυκτικά γεμάτο. Λίγες μέρες νωρίτερα, κόμπαζε ότι περισσότερα από ένα εκατομμύριο άτομα είχαν επιχειρήσει να κλείσουν ένα από τα δωρεάν εισιτήρια.

Τελικά, συνάντησε εκατοντάδες κενές θέσεις, μόνο και μόνο για να μάθει πως πίσω από αυτές κρυβόταν μια… σκευωρία του TikTok: Οι νεαροί χρήστες της πλατφόρμας αναρτούσαν screenshots με τους ταχυδρομικούς κώδικες της Τάλσα, καλώντας το κοινό τους να «κλείσει» εισιτήρια και να μην εμφανιστεί, σαμποτάροντας την εκδήλωση, ως μια μορφή αντίστασης στην κυβέρνηση Τραμπ εν γένει και στους χειρισμούς της για τον κοροναϊό ειδικότερα.

Ωστόσο, αν οι χρήστες του είναι έτοιμοι να αντισταθούν στην κυβέρνησή τους, η εταιρεία ενδέχεται να έχει ελαφρώς διαφορετική στάση απέναντι στη δική της. Μεταξύ άλλων, το TikTok κατηγορείται ότι έχει απαγορεύσει βίντεο για τη σφαγή της Πλατείας Τιενανμέν το 1989, έχει λογοκρίνει οπτικοακουστικό υλικό σχετικά με την κατάσταση στο Χονγκ Κονγκ ή ακόμη και έχει δώσει οδηγίες στους διαχειριστές του να υποβαθμίζουν βίντεο χρηστών που δείχνουν «πολύ άσχημοι, φτωχοί ή ανήμποροί».

Μια εφαρμογή στο επίκεντρο γεωπολιτικών παιχνιδιών

Τα τελευταία 24ωρα, το TikTok ήρθε και πάλι στο επίκεντρο με την ανακοίνωση του Τραμπ ότι οι ΗΠΑ «εξετάζουν» την απαγόρευσή του στην επικράτειά τους για λόγους εθνικής ασφάλειας – και στη συνέχεια με τον ορισμό προθεσμίας έως τις 15 Σεπτεμβρίου προκειμένου η εφαρμογή να βρει Αμερικανό αγοραστή για να καταφέρει να παραμείνει ενεργή εντός της χώρας. Μάλιστα, αβάσιμα ή μη, ο Τραμπ έκανε λόγο και για επιβολή… προμήθειας από την αγορά στην αμερικανική κυβέρνηση.

Αν η σύνδεση μιας εφαρμογής με την εθνική ασφάλεια της υπερδύναμης που αποτελεί η Αμερική ακούγεται εξωφρενική, δεν πρέπει να ξεχνάμε δύο παραμέτρους: Το γεγονός ότι κάθε εφαρμογή συλλέγει δεδομένα των χρηστών της, και το ότι η μητρική εταιρεία της συγκεκριμένης υπάγεται στην κινεζική νομοθεσία. Η άποψη ότι η Κίνα επιδιώκει να επεκτείνει την επιτήρησή της σε όλο τον πλανήτη μέσω της χρήσης των προσωπικών δεδομένων που συλλέγει το TikTok εκφράζεται όλο και συχνότερα τους τελευταίους μήνες, με την Ινδία ήδη να έχει απαγορεύσει τη χρήση του στο εσωτερικό της μετά το θερμό επεισόδιο στα Ιμαλάια.

Φυσικά, το ποιος λέει την αλήθεια όταν δύο χώρες βρίσκονται σε κατάσταση κλιμακούμενων εντάσεων (όπως η Κίνα με την Ινδία και, φυσικά, η Κίνα με τις ΗΠΑ) είναι αμφισβητήσιμο. Αυτό που φαίνεται αδιάψευστο, είναι πως η κινεζική νομοθεσία του 2017 για τη δημόσια ασφάλεια επιτρέπει στο κυβερνών Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας να απαιτήσει από κάθε οργανισμό ή πολίτη «υποστήριξη, βοήθεια και συνεργασία με τις μυστικές υπηρεσίες».

Από την πλευρά της, πάντως, η εταιρεία υποστηρίζει ότι σε καμία περίπτωση δεν θα συμμορφωνόταν σε πιθανή απαίτηση της κινεζικής κυβέρνησης για πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών της, τα οποία ούτως ή άλλως συλλέγονται αποκλειστικά σε κέντρα εκτός Κίνας.

Εντέλει, η ιστορία θα δείξει αν η Microsoft θα καταφέρει να κρατήσει το TikTok στα κινητά των Αμερικανών εφήβων – και αν το δεύτερο έχει σκοπό να κατακτήσει τον κόσμο και πιο… κυριολεκτικά. Ως τότε, καλό είναι να θυμόμαστε πως καμιά εφαρμογή που συλλέγει τα δεδομένα μας δεν είναι αθώα – με την ιστορία του Facebook να μπορεί να αποτελέσει ένα καλό μάθημα για όλους μας.