Κοροναϊός και καρκίνος: «Ακτινογραφώντας» τη συνύπαρξη

Mπορεί το τελευταίο εξάμηνο η πανδημία του νέου κορωνοϊού να έχει επισκιάσει τα πάντα εντός και εκτός νοσοκομείων, ωστόσο υπήρχαν (πριν από τον SARS-CoV-2), υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν και άλλες «πανδημίες» που πλήττουν τον παγκόσμιο πληθυσμό: μία από τις κυριότερες είναι ο καρκίνος που, ως γνωστόν, «μετράει» κάθε χρόνο εκατομμύρια νέες περιπτώσεις και θανάτους.

Τι συμβαίνει λοιπόν όταν αυτές οι δύο σημαντικές «πανδημίες» συναντηθούν; Πώς πρέπει να διαχειριστούν οι ασθενείς με καρκίνο και οι γιατροί τους τον ιογενή «εχθρό»;

Ερωτήματα σαν και αυτά απασχολούν τους ογκολόγους ανά τον κόσμο από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε ο νέος κορωνοϊός, ο οποίος φάνηκε εξαρχής να «σαρώνει» τα πάντα στο πέρασμά του, ακόμη και τις προληπτικές ή διαγνωστικές εξετάσεις για τον καρκίνο, ακόμη και το πρόγραμμα των απαραίτητων για την επιβίωση των ασθενών με καρκίνο θεραπειών τους. Ετσι, τέτοια πιεστικά ερωτήματα οδήγησαν στη γέννηση τον περασμένο Μάρτιο του μεγαλύτερου διεθνώς Consortium που επιχειρεί να «παντρέψει» τη γνώση σχετικά με την COVID-19 και τον καρκίνο: πρόκειται για το «COVID-19 and Cancer Consortium», στο οποίο αυτή τη στιγμή συμμετέχουν 108 κέντρα από τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ισπανία και μάλιστα διαθέτει έναν Ελληνα στην 11μελή συντονιστική επιτροπή του. Πρόκειται για τον αναπληρωτή καθηγητή και διευθυντή του Προγράμματος Ουρογεννητικής Ογκολογίας του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σιάτλ και στο Fred Hutchinson Cancer Research Center δρα Πέτρο Γρίβα, ο οποίος μαζί με τους συναδέλφους του προσπαθεί να απλώσει «δίχτυ ασφαλείας» στα άτομα με καρκίνο που κινδυνεύουν και εκείνα να μολυνθούν με τον νέο κορωνοϊό και μάλιστα να νοσήσουν σοβαρά εξαιτίας του.

Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε στο «Βήμα» ο δρ Γρίβας, «στόχος του Consortium το οποίο έχουμε δημιουργήσει είναι η ταχύτερη και ακριβέστερη δυνατή παραγωγή γνώσης, η οποία θα οδηγήσει στη λήψη αποφάσεων και στη διαμόρφωση οδηγιών για τα άτομα με καρκίνο εν μέσω πανδημίας. Διότι η COVID-19 δεν μπορεί να περιμένει, ούτε ο καρκίνος όμως μπορεί!».

Σημαντικές δημοσιεύσεις

Οι ερευνητές έχουν καταφέρει μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να προχωρήσουν σε δύο σημαντικές δημοσιεύσεις σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά (η τελευταία έγινε μόλις πριν από μερικές ημέρες και συγκεκριμένα στις 22 Ιουλίου στην επιθεώρηση «Cancer Discovery», ενώ προηγήθηκε δημοσίευση στις 28 Μαΐου στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet»), οι οποίες ξεδιαλύνουν –  πάντα με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία που συνεχώς αλλάζουν, όπως συμβαίνει πάντα με τις πανδημίες – το τοπίο για την επίδραση της COVID-19 στους ασθενείς με καρκίνο και αποτελούν «πυξίδα» για τους ίδιους και τους θεράποντες γιατρούς τους.

Συνολικά η βάση δεδομένων των ερευνητών του Consortium αριθμεί σήμερα περισσότερους από 3.500 ασθενείς με διαφορετικές μορφές καρκίνου – τόσο με συμπαγείς όγκους όπως του μαστού, του προστάτη, της ουροδόχου κύστης, του γαστρεντερικού συστήματος, του πνεύμονα και άλλων οργάνων όσο και με αιματολογικούς καρκίνους όπως η λευχαιμία, το λέμφωμα και το πολλαπλούν μυέλωμα.

«Η βάση δεδομένων εμπλουτίζεται»

«Η βάση δεδομένων χτίζεται μέρα με τη μέρα από τον Μάρτιο και μετά και θα εμπλουτιστεί ακόμη περισσότερο. Οι μελέτες που έχουμε δημοσιεύσει μέχρι στιγμής περιελάμβαναν μικρότερο αριθμό ασθενών – η πρώτη στο Lancet περί τους 1.000 ασθενείς και η πιο πρόσφατη στο Cancer Discovery περί τους 2.200. Mε κάθε νέα δημοσίευση προσθέτουμε και καινούργια γνώση κατά τη διάρκεια της εξελισσόμενης πανδημίας που πορεύεται παράλληλα με τον καρκίνο» εξήγησε ο δρ Γρίβας.

Και προσέθεσε ότι «οι ως τώρα μελέτες μας ήταν αναδρομικές, βασίστηκαν σε δεδομένα που συνελέγησαν από ερωτηματολόγια τα οποία απεστάλησαν στα εκατό και πλέον συμμετέχοντα στο Consortium κέντρα και συμπληρώθηκαν από γιατρούς ασθενών με καρκίνο και επιβεβαιωμένη μέσω μοριακής εξέτασης COVID-19. Παρακολουθήσαμε και στις δύο μελέτες την έκβαση των ασθενών μέσα σε 30 ημέρες από τη στιγμή της διάγνωσης με COVID-19. Οι αναδρομικές μελέτες έχουν μεθοδολογικούς περιορισμούς και πιθανά συστηματικά σφάλματα, ωστόσο, και δεδομένων των συνθηκών, έχουν ήδη προσφέρει γνώση ιδιαιτέρως σημαντική».

Τα στοιχεία για τις θεραπείες

Ποια είναι λοιπόν αυτή η σημαντική γνώση που έχει κατακτηθεί ως τώρα; Κατ’ αρχάς, όπως επεσήμανε ο έλληνας καθηγητής, δεν έχει προκύψει συσχέτιση μεταξύ της υποβολής των ασθενών με καρκίνο στη χημειοθεραπεία τους και χειρότερης έκβασής τους σε ό,τι αφορά την εξέλιξη της νόσου COVID-19. «Και η ανοσοθεραπεία στην οποία υποβάλλονται πλέον ολοένα και περισσότεροι ασθενείς με καρκίνο, με βάση τα μέχρι στιγμής στοιχεία, φαίνεται να είναι ασφαλής». Το εύρημα αυτό, κατά τον δρα Γρίβα, θεωρείται ζωτικής σημασίας καθώς «παρατηρήσαμε παγκοσμίως ότι η πανδημία του νέου κορωνοϊού πάγωσε για μεγάλο διάστημα τα πάντα, κάποιες φορές ακόμη και τις απαραίτητες για την επιβίωση πολλών ατόμων με καρκίνο θεραπείες. Το μήνυμα λοιπόν των δεδομένων μας είναι σαφές: ένας ασθενής με καρκίνο που έχει ανάγκη τη θεραπεία για τη νόσο του δεν πρέπει να την καθυστερήσει εξαιτίας του SARS-CoV-2». Ενας λόγος παραπάνω καθώς από τις μελέτες προέκυψε ότι οι ασθενείς με καρκίνο έχουν αυξημένο κίνδυνο για σοβαρή νόσο και θνητότητα από COVID-19, ενώ συγχρόνως κινδυνεύουν, συχνά πολύ περισσότερο, από τον ίδιο τον καρκίνο και άλλα υποκείμενα νοσήματα.

Πρέπει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι μια άλλη αναδρομική μελέτη με χρήση βάσης δεδομένων που ονομάζεται Teravolt και η οποία περιλαμβάνει στοιχεία πιο ειδικά για άτομα με κακοήθειες στον θώρακα (π.χ. καρκίνος του πνεύμονα), έδειξε στη συγκεκριμένη κατηγορία ασθενών συσχέτιση της πρόσφατης χημειοθεραπείας με χειρότερη έκβαση της COVID-19. Ωστόσο, σύμφωνα με τον έλληνα καθηγητή, είναι πιθανό αυτό να σχετίζεται με τη συγκεκριμένη μορφή καρκίνου καθώς ο νέος κορωνοϊός είναι ένας ιός που πλήττει κατά κύριο λόγο βαριά το αναπνευστικό σύστημα. Καθώς βέβαια όλα είναι ρευστά και καθημερινά τα επιστημονικά δεδομένα αλλάζουν, και αυτή η παράμετρος τίθεται στο μικροσκόπιο των ειδικών του «COVID-19 and Cancer Consortium» για περαιτέρω μελέτη.

Γυμναστική και κάπνισμα

«Ασπίδα» για τους ασθενείς φάνηκε να αποτελεί η καλή φυσική κατάστασή τους. Οσοι φρόντιζαν τον εαυτό τους μέσω άσκησης και σωστής διατροφής είχαν καλύτερη έκβαση σε ό,τι αφορούσε τη λοίμωξη από τον νέο κορωνοϊό αλλά και από τον ίδιο τον καρκίνο. Αντιθέτως, στους «συμμάχους» του SARS-CoV-2 ανήκαν το ιστορικό καπνίσματος, η αυξημένη ηλικία καθώς και το φύλο – όπως έχει φανεί από πολλές μελέτες ως σήμερα σε ό,τι αφορά την COVID-19, έτσι και στα άτομα με καρκίνο πιο ευάλωτοι στη σοβαρότερη μορφή της νόσου αποδείχθηκαν οι άνδρες.

Η επίδραση των φαρμάκων

Στην τελευταία δημοσίευση στο Cancer Discovery οι ερευνητές προχώρησαν ένα βήμα πιο πέρα και εξέτασαν την έκβαση ασθενών με καρκίνο με βάση διαφορετικές θεραπείες τις οποίες έλαβαν για την COVID-19 από την οποία επίσης έπασχαν. Με βάση τα ευρήματα, η πολυσυζητημένη υδροξυχλωροκίνη όταν χορηγείτο σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα σε ασθενείς με καρκίνο φάνηκε να σχετίζεται με αυξημένη θνητότητα. Ο καθηγητής σχολίασε πάντως σχετικά με το συγκεκριμένο εύρημα ότι «δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι, καθώς υδροξυχλωροκίνη χορηγείτο σε νοσηλευόμενους ασθενείς οι οποίοι πιθανώς είχαν ούτως ή άλλως πιο βαριά νόσο, άρα και αυξημένες πιθανότητες για κακή έκβαση, ακόμη και για θάνατο».

Οι ερευνητές μελέτησαν και την επίδραση της ρεμδεσιβίρης στους ασθενείς με καρκίνο. Οπως είδαν, το φάρμακο αυτό στη συγκεκριμένη κατηγορία ασθενών έδειξε μια τάση προς μειωμένη θνητότητα (συγκριτικά με καμία θεραπεία), η οποία όμως δεν ήταν στατιστικώς σημαντική. «Ενδιαφέροντα ευρήματα προέκυψαν και σχετικά με τη λήψη υψηλής δόσης κορτικοστεροειδών σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα. Παρουσιάστηκε στατιστικώς σημαντική αύξηση της θνητότητας των ασθενών με καρκίνο και COVID-19. Αυτό το εύρημα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την τυχαιοποιημένη βρετανική μελέτη Recovery, η οποία όμως δεν αφορούσε ασθενείς με καρκίνο».

Πιο ακριβή συμπεράσματα αναμένονται όσο η έρευνα προχωρεί και περιλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο δείγμα ασθενών. «Τώρα μελετούμε τη σχέση της COVID-19 με διαφορετικές μορφές καρκίνου καθώς και με τα διαφορετικά στάδια της κάθε μορφής καρκίνου. Ελπίζουμε ότι στο σύντομο επόμενο χρονικό διάστημα θα παρουσιάσουμε νέα πολύ ενδιαφέροντα επικαιροποιημένα αποτελέσματα» ανέφερε ο δρ Γρίβας.

Μέχρι στιγμής πάντως στη μελέτη του Lancet παρουσιάστηκε ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουν για σοβαρή νόσο COVID-19 και πιθανώς για θάνατο τρεις κατηγορίες ασθενών με καρκίνο: η πρώτη αφορούσε αυτούς που ήταν ελεύθεροι νόσου, η δεύτερη αυτούς που είχαν εμφανή καρκίνο σύμφωνα με τις απεικονιστικές εξετάσεις αλλά βρίσκονταν σε σταθερή κατάσταση και η τρίτη όσους είχαν εξελισσόμενο καρκίνο. «Η τρίτη κατηγορία ασθενών φάνηκε να κινδυνεύει περισσότερο από όλες ενώ και η δεύτερη κατηγορία φάνηκε να αντιμετωπίζει μεγαλύτερο κίνδυνο σε σύγκριση με την πρώτη».

Οι περιορισμοί και τα επόμενα βήματα

Ο έλληνας καθηγητής παραδέχθηκε τους σημαντικούς περιορισμούς των μελετών που έχουν διεξαχθεί ως σήμερα από το Consortium και ανέφερε πως επόμενος στόχος είναι η διεξαγωγή τυχαιοποιημένων, διπλών τυφλών κλινικών μελετών οι οποίες μπορούν να προσφέρουν και τα πιο αξιόπιστα αποτελέσματα. «Με δεδομένο ότι μέχρι τώρα το έργο αυτό αποτελεί τέκνο εθελοντικής εργασίας, έλειπαν οι πόροι για να προχωρήσουμε σε τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές. Τώρα βρισκόμαστε σε επαφή με φαρμακευτικές εταιρείες προκειμένου ενδεχομένως να χρηματοδοτηθούν τέτοιες δοκιμές προς όφελος εκατομμυρίων ασθενών με καρκίνο παγκοσμίως, ουκ ολίγοι εκ των οποίων μπορεί να μολυνθούν με SARS-CoV-2. Εχουμε επίσης συνομιλίες με το Εθνικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο των ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ιατρικής Ογκολογίας (European Society for Medical Oncology) και άλλους μεγάλους οργανισμούς για δημιουργικές συνεργασίες».

Αδυναμίες στα συστήματα υγείας

Καθώς η επιστήμη τρέχει καθημερινά να προλάβει τις εξελίξεις σε ό,τι αφορά τον πανδημικό κορωνοϊό έχοντας έτσι μπροστά της να κατακτήσει πολλή ακόμη γνώση σε πολλά πεδία, συμπεριλαμβανομένου αυτού της Ογκολογίας, ο δρ Γρίβας θέλησε κλείνοντας να τονίσει ότι η πανδημία ανέδειξε σημαντικές αδυναμίες των συστημάτων υγείας παγκοσμίως. «Σε κάθε περίπτωση, το μεγαλύτερο όπλο μας είναι να συνεχίσουμε να πιστεύουμε στην επιστήμη και στην έρευνα καθώς έχουν κομβικό ρόλο για την επιτυχή αντιμετώπιση της νόσου COVID-19 όπως και άλλων νόσων. Η αμφισβήτηση των αρχών της επιστήμης μπορεί να έχει οδυνηρά αποτελέσματα και να οδηγήσει σε επιδείνωση της πανδημίας». Προπάντων όμως ο έλληνας ειδικός θέλησε να περάσει ένα μήνυμα: «Στην κατάσταση κρίσης και πανικού που βιώνουμε εξαιτίας του SARS-CoV-2, δεν πρέπει να υποτιμούμε τη δυνητικώς θανατηφόρα επίπτωση του καρκίνου στην κοινωνία. Η επίπτωση του καρκίνου στον παγκόσμιο πληθυσμό μάς φοβίζει ακόμη περισσότερο τώρα εν μέσω πανδημίας. Και πιθανόν, αν δεν υπάρξει εγρήγορση, ο καρκίνος να μας επιφυλάσσει ακόμη πιο βαρύ τίμημα για το μέλλον».

Είπαμε, ο SARS-CoV-2 δεν μπορεί να περιμένει και αυτό αποδεικνύεται καθημερινά περίτρανα, ούτε όμως ο καρκίνος μπορεί!

«Ελλιπής η πρόληψη,με δυνητικώςσοβαρές συνέπειες»

Η πανδημία του νέου κορωνοϊού έχει πλήξει σοβαρά και το πεδίο της πρόληψης του καρκίνου, γεγονός που προβληματίζει ιδιαιτέρως τους ειδικούς. Οπως επεσήμανε ο δρ Γρίβας, «τόσο η πρωτογενής πρόληψη (π.χ. προφυλακτική χειρουργική επέμβαση αν και όπου χρειάζεται, χημειοπροφύλαξη με κατάλληλα φάρμακα) όσο και η δευτερογενής πρόληψη, παρακολούθηση και έγκαιρη διάγνωση (κατάλληλο screening με διαγνωστικές εξετάσεις) αλλά και η τριτογενής πρόληψη σε άτομα που έχουν ήδη εκδηλώσει καρκίνο, είναι αυτή την περίοδο ελλιπείς, με δυνητικώς σοβαρές συνέπειες».

Ο καθηγητής τόνισε ότι ιδιαιτέρως σημαντικό ρόλο σε ό,τι αφορά την πρόληψη διαδραματίζουν η αποφυγή περιβαλλοντικών παραγόντων κινδύνου (π.χ. κάπνισμα, παχυσαρκία, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης, έκθεση σε χημικές τοξικές ουσίες και στην υπεριώδη ακτινοβολία, παθογόνες λοιμώξεις με HPV, HIV, EBV, HTLV, ιό ηπατίτιδας Β και C, ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, κ.τ.λ.), οι προληπτικές εξετάσεις (π.χ. φυσική εξέταση μαστού και όλου του σώματος, μαστογραφία, κολονοσκόπηση, τεστ Παπ και HPV, αξονική θώρακα χαμηλής δόσης ακτινοβολίας σε άτομα με βαρύ ιστορικό καπνίσματος κ.τ.λ.), οι κατάλληλοι προληπτικοί εμβολιασμοί, π.χ. έναντι του HPV και του ιού της ηπατίτιδας Β, αλλά και η έγκαιρη αναγνώριση και αναφορά συμπτωμάτων στον γιατρό.

«Ολα τα παραπάνω, αλλά και η διεξαγωγή κλινικών μελετών με σκοπό την πρόληψη και τη θεραπεία του καρκίνου, έχουν επηρεαστεί σοβαρά από την πανδημία του SARS-CoV-2.16ςςςςςΟ συνδυασμός αυτός είναι πολύ επικίνδυνος διότι ο καρκίνος και η αξία της πρόληψής του – η οποία ας μην ξεχνάμε ότι είχε περιγραφεί ήδη από τον Ιπποκράτη – δεν εξαλείφθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οφείλουμε να δώσουμε τεράστια προσοχή σε όλα τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας χωρίς να αγνοούμε άλλους σοβαρούς κινδύνους. Το ζήτημα αφορά την παγκόσμια κοινότητα και το συζητάμε συχνά και με έλληνες συναδέλφους οι οποίοι μας παρουσιάζουν την ίδια ανησυχητική εικόνα για την πρόληψη – και όχι μόνο – του καρκίνου στην εποχή της πανδημίας».