Κίνα: η εκδίκηση του κρατικού καπιταλισμού

Δεν είναι πολύ συνηθισμένο, τουλάχιστον στον «δυτικό κόσμο», οι απολογισμοί των εταιριών να περιλαμβάνουν και το ανάγνωσμα το οποίο τις καθοδήγησε στην επίτευξη σημαντικών οικονομικών αποτελεσμάτων. Ιδίως όταν αυτό δεν είναι κάποιο εγχειρίδιο διοίκησης επιχειρήσεων, αλλά το βιβλίο «Η σκέψη του Σι Τζινπίνγκ για τον σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά για μια νέα εποχή».

Και όμως, όπως αναφέρει το περιοδικό Economist, σχεδόν 400 από τις 3900 εταιρείες που είναι εισηγμένες στα χρηματιστήρια της ηπειρωτικής Κίνας έκαναν σχετικές αναφορές στους ετήσιους απολογισμούς τους.

Και βέβαια μπορεί να φαίνονται κάπως παράδοξα όλα, όμως την ίδια στιγμή φαίνεται ότι η Κίνα δεν είχε το αναμενόμενο κόστος από τον εμπορικό πόλεμο και τους αυξημένους δασμούς με τις ΗΠΑ, ενώ φάνηκε και πιο ανθεκτική απέναντι στις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας. Ως αποτέλεσμα το ΔΝΤ εκτιμά ότι φέτος θα κατορθώσει στο τέλος να έχει ανάπτυξη 1% το 2020 ενώ οι ΗΠΑ αναμένεται να έχουν μια ύφεση 8% στο τέλος.

Μάλιστα, με τον τρόπο αυτό η Κίνα έχει καταφέρει να διαψεύσει όσους επένδυαν ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα αποδεικνυόταν ότι οι βάσεις της οικονομικής της ανάπτυξης είναι πιο σαθρές. Δηλαδή, όπως παρατηρεί πάλι ο Economist, οι προσδοκίες της κυβέρνησης Τραμπ ότι μια σκληρή στάση και στο οικονομικό και στο πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο θα γονάτιζε μια οικονομία που χαρακτηρίζεται από υπέρμετρο χρέος, υπερβολικές κρατικές επιδοτήσεις, ευνοιοκρατία και κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, έχουν ήδη διαψευστεί.

Ακόμη και τα μέτρα που προσπαθούν να χτυπήσουν τις μεγάλες κινεζικές εταιρείες – πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η συστηματική προσπάθεια αποκλεισμού της Huawei από τα δίκτυα 5G σε πολλές χώρες – μάλλον έχουν ενισχύει την αναβάθμιση των σχέσεων με άλλες χώρες, όπως και την εσωτερική οικονομική δυναμική της Κίνας.

Η οικονομία στην εποχή του Σι Τζινπίνγκ

Η τρέχουσα κινεζική οικονομική πολιτική έχει περιγραφεί με διαφόρους τρόπους. Η συνηθέστερη είναι ότι πρόκειται για επιστροφή του κράτους που περιορίζει τις δυναμικές της ελεύθερης αγοράς και αυξάνει τον ρόλο των κομματικών επιτροπών εντός των επιχειρήσεων.

Όμως, αυτή η περιγραφή μπορεί να εντοπίζει πλευρές των εξελίξεων, όχι όμως και τη βασική δυναμική τους.

Ο λόγος είναι συνήθως αυτές οι προσεγγίσεις λειτουργούν με βάση έναν ιδεότυπο που διακρίνει τον «καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς» από τον «κρατικό έλεγχο». Μόνο που τέτοιες διακρίσεις δεν λειτουργούν ακριβώς έτσι στην Κίνα.

Η επιλογή του κινεζικού καθεστώτος να έχει μια κατά βάση καπιταλιστική οικονομία, όπου η αγορά θα καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την κατανομή πόρων, είναι δεδομένη εδώ και δεκαετίες. Σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται σε μια ιδιότυπη αντίληψη «ιστορικής εξέλιξης», που κυριάρχησε στη μεταμαοϊκή Κίνα. Σε αυτό το ιστορικό εξελικτικό σχήμα πρώτα θα επέλθει η οικονομική ανάπτυξη και η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, με καπιταλιστικούς όρους, μετά θα επέλθει η κοινωνική ισορροπία και ο περιορισμός των ταξικών ανισοτήτων και συγκρούσεων και στο τέλος μόνο όταν θα έχουν εκπληρωθεί οι παραπάνω όροι θα υπάρξει πραγματική σοσιαλιστική μετάβαση.

Οι αλλαγές που γίνονται στην εποχή Σι Τζινπίνγκ δεν ακυρώνουν αυτή τη βασική κατεύθυνση. Απλώς προσπαθούν να διαχειριστούν με διαφορετικό τρόπο και τις αντιφάσεις αυτού του συστήματος, δηλαδή την ενδημική διαφθορά, τις οξυμμένες κοινωνικές ανισότητες και το διαρκή κίνδυνο υπερθέρμανσης της οικονομίας και τη δημιουργία «φουσκών».

Σε αυτό το πλαίσιο, η προσπάθεια είναι να υπάρξει ένα πιο ισχυρό και αποτελεσματικό νομικό σύστημα για τις επιχειρήσεις και πιο σαφείς κανόνες αλλά και μια καλύτερη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος για την κατανομή πόρων. Από την άλλη, ο αυξημένος κρατικός έλεγχος κυρίως στρέφεται στη μεγαλύτερη αποδοτικότητα των κρατικών επιχειρήσεων και στην ενίσχυση των συνεργασιών ανάμεσα στον δημόσιο και των ιδιωτικό τομέα ιδίως σε σχέση με τη βιομηχανική πολιτική.

Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται μια μεγαλύτερη ευταξία στη λειτουργία της οικονομίας που θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία μιας πιο βιώσιμης ανάπτυξης.

Η στρατηγική “Made in China 2025”

Ίσως το πιο βασικό χαρακτηριστικό που μοιράζεται η Κίνα με τις δυτικές καπιταλιστικές οικονομίες είναι ακριβώς ότι τα πράγματα δεν βαδίζουν «βάσει σχεδίου». Αυτό έχει αποτυπωθεί με διάφορους τρόπους.

Ωστόσο, ακόμη και μέσα σε αυτό το αντιφατικό πλαίσιο αναδεικνύονται βασικά στοιχεία στρατηγικής, έστω και εκ του αποτελέσματος, ενίοτε και εξαιτίας των αντιδράσεων άλλων δυνάμεων.

Για παράδειγμα ήταν κυρίως η αμερικανική προσπάθεια να αποκοπεί η Κίνα από τη δυνατότητα να εισάγει κρίσιμα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας (πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη προσπάθεια να αποκλειστούν οι κινεζικές επιχειρήσεις από τη δυνατότητα χρήσης τσιπ που έχουν παραχθεί από εταιρείες που χρησιμοποιούν αμερικανική τεχνολογία), που έδωσε σχήμα στη στρατηγική “Made in China 2025”.

Και αυτό γιατί ανέδειξε το πραγματικό επίδικο: την επίτευξη πραγματικής δυνατότητας να καλύπτει αυτοτελώς όλες τις ανάγκες σε υψηλή τεχνολογία, με δικούς της όρους και χωρίς να εξαρτάται από εισαγωγές ή «αντιγραφές» τεχνολογίες: από την τεχνολογία των κινητήρων αεροσκαφών έως τη φωτολιθογραφία ακριβείας που είναι απαραίτητη για την εκτύπωση ημιαγωγών.

Η νέα ισορροπία κρατικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων

Κομβική πλευρά είναι και η νέα προσέγγιση της ισορροπίας ανάμεσα σε κρατικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Από τη μια, δίνεται ολοένα μεγαλύτερη στην ανάγκη οι κρατικές επιχειρήσεις να είναι κερδοφόρες. Από την άλλη δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην προσαρμογή των ιδιωτικών επιχειρήσεων στο γενικό σχεδιασμό όπως και ένας πιο αναβαθμισμένος ρόλος των κομματικών επιτροπών στο εσωτερικό τους.

Ωστόσο, θα ήταν λάθος να πούμε ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις υποφέρουν στην εποχή του Σι Τζινπίνγκ. Αντίθετα, από ορισμένες πλευρές οι αλλαγές που έχουν γίνει στο νομικό σύστημα έχουν διευκολύνει τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι επί των ημερών του Σι Τζινπίνγκ οι δέκα μεγαλύτερες μη κρατικές επιχειρήσεις της Κίνας προσέθεσαν στην κεφαλαιοποίησή τους σχεδόν 2 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Την ίδια στιγμή έχει ενδιαφέρον ότι στην Κίνα εμφανίζονται ταυτόχρονα φαινόμενα τόσο αυξημένης συγκέντρωσης επιχειρήσεων, όσο όμως και εμφάνισης νέων startups (μία από αυτές και η εταιρεία που έφτιαξε την εφαρμογή TikTok).

Οι πολλοί δρόμοι του καπιταλισμού

Η εμπειρία της Κίνας δείχνει ότι οι δρόμοι για την καπιταλιστική ανάπτυξη είναι πάντα πιο σύνθετοι ή πολύμορφοι από όσο πιστεύουν συχνά οι ίδιοι οι θεωρητικοί του.

Σε πείσμα μιας αντίληψης που αποτύπωνε περισσότερο ιδεολογική εμμονή, παρά πραγματικό συμπέρασμα, ότι η οικονομική ανάπτυξη περνάει μέσα από την υποχώρηση του κράτους, το κινεζικό παράδειγμα δείχνει ότι μπορεί να ισχύει και το ακριβώς αντίθετο: ότι η αυξημένη οικονομική παρέμβαση, έστω και χωρίς τη μορφή του «σχεδίου», μπορεί ν αποδειχτεί πιο αποτελεσματική.

Σε μια εποχή βαθιάς οικονομικής κρίσης και ανοιχτών ερωτημάτων για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας, αυτό δίνει στους τρέχοντες γεωπολιτικούς και οικονομικούς ανταγωνισμούς και μια διάσταση σύγκρουσης ανάμεσα σε διαφορετικούς δρόμους για το μέλλον του καπιταλισμού.