Η πανδημία κάνει έναν άνισο κόσμο ακόμη πιο άνισο

Όταν ακόμη και η Παγκόσμια Τράπεζα αναγκάζεται να παραδεχτεί ότι το επόμενο διάστημα θα δούμε μια σημαντική αύξηση του αριθμού των φτωχών, τότε είναι βέβαιο ότι τα πράγματα είναι ανησυχητικά ως προς τις κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας.

Και αυτό γιατί τα προηγούμενα χρόνια η Παγκόσμια Τράπεζα είχε κατηγορηθεί ότι παρουσίαζε μια πλασματική εικόνα που έδειχνε διαρκώς την παγκόσμια φτώχεια σε υποχώρηση, παρότι η κατάσταση ήταν διαφορετική.

Κυρίως είχε δεχτεί κριτική η Παγκόσμια Τράπεζα για την επιλογή που είχε κάνει ως προς τον ορισμό της απόλυτης φτώχειας, στα 1,9 δολάρια την ημέρα σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης του 2011. Οι επικριτές υποστήριζαν ότι αυτός ο πολύ χαμηλός ορισμός ευνοούσε την αναπαραγωγή μιας εικόνας ότι οι φτωχοί μειώνονται, ενώ στην πραγματικότητα η φτώχεια στον πλανήτη αυξανόταν.

Τώρα η ίδια η Παγκόσμια Τράπεζα  παραδέχεται ότι μέσα στο 2020 μπορούν να προστεθούν στον αριθμό των ανθρώπων που ζουν στην απόλυτη φτώχεια άλλα 100 εκατομμύρια άνθρωποι, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό στα 720 εκατομμύρια, κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική και την Νοτιοανατολική Ασία. Εάν μάλιστα διαλέξουμε άλλα όρια ως προς τη φτώχεια, τότε στο όριο των 3,2 δολαρίων την ημέρα θα δούμε άλλα 176 εκατομμύρια ανθρώπους να σπρώχνονται στην απόλυτη φτώχεια και στο όριο των 5,5 δολαρίων την ημέρα άλλους 177.

Και όμως αυτές οι εκτιμήσεις θεωρούνται χαμηλές. Τρεις ερευνητές από το King’s College του Λονδίνου και το Australian National University εκτιμούν ότι η επίπτωση της πανδημίας ως προς την παγκόσμια φτώχεια θα είναι ακόμη μεγαλύτερα. Συγκεκριμένα, εκτιμούν ότι θα υπάρξουν 400 εκατομμύρια νέοι φτωχοί κάτω από το όριο των 1,9 δολαρίων την ημέρα, 500 εκατομμύρια νέοι φτωχοί κάτω από το όριο των 3,2 δολαρίων την ημέρα και των 5,5 δολαρίων την ημέρα. Επιπλέον, εκτιμούν ότι και οι ήδη φτωχοί θα αντιμετωπίσουν σοβαρή απώλεια εισοδήματος. Για παράδειγμα αυτή που ήδη ζουν με λιγότερα από 1,9 δολάρια την ημέρα θα αντιμετωπίσουν μια αθροιστική απώλεια εισοδήματος ύψους έως και 350 εκατομμυρίων δολαρίων.

Και οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι…

Την ίδια στιγμή μέσα στην πανδημία οι πλούσιοι κατάφεραν να γίνουν πλουσιότεροι. Για παράδειγμα, οι αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι (που περιλαμβάνουν φιγούρες όπως ο Μαρκ Ζούκενμπεργκ και ο Τζεφ Μπέζος) είδαν την καθαρή τους αξία να αυξάνεται κατά 434 δισεκατομμύρια στη διάρκεια της πανδημίας.

Ή για να δώσουμε άλλο ένα παράδειγμα μόνο στην Πολιτεία τα Καλιφόρνια, ανάμεσα στον Μάρτιο και τον Ιούνιο του 2020 οι 20 πιο πλούσιοι κάτοικοι της Πολιτείας είδαν την καθαρή τους αξία να αυξάνεται κατά 30% ή κατά 111 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ο κόσμος γινόταν ήδη πιο άνισος

Το χειρότερο είναι ότι ο κόσμος γινόταν πιο άνισος ήδη πριν την πανδημία.

Με βάση την έκθεση World Inequality Report 2018, που συνέταξε επιστημονική ομάδα γύρω από τον Τομά Πικετί, 2016 το ανώτερα εισοδηματικά 10% του πληθυσμού είχε το 37% του συνολικού εθνικού εισοδήματος στην Ευρώπη, το 41% στην Κίνα, το 46% στη Ρωσία, το 47% στις ΗΠΑ και στον Καναδά, το 55% στην υποσαχάριο Αφρική, τη Βραζιλία και την Ινδία και στην Μέση Ανατολή, την πιο άνιση κοινωνικά περιοχή του πλανήτη, το 61%. Με την εξαίρεση της Ευρώπης. όπου η αύξηση ήταν σχετικά μικρή, στον υπόλοιπο πλανήτη είχαμε σημαντική αύξηση της ανισότητας εάν συγκρίνουμε με το 1980.

Ένας άλλος τρόπος να δούμε την ανισότητα είναι το γεγονός ότι το υψηλότερο εισοδηματικά 1% του παγκόσμιου πληθυσμού απέσπασε μετά το 1980 διπλάσιο τμήμα της συνολικής ανάπτυξης σε σύγκριση με το κατώτερο 50% του πληθυσμού. Το αποτέλεσμα είναι το ανώτερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού να έχει αποσπάσει το 27% της συνολικής ανάπτυξης ανάμεσα στο 1980 και το 2016, ενώ το κατώτερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει αποσπάσει το 12% της παγκόσμιας ανάπτυξης. Σε ετήσια βάση το ανώτερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού αποσπά περίπου κάτι παραπάνω από το 20% του συνολικού παγκόσμιου εισοδήματος, ενώ το κατώτερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού εξακολουθεί να αποσπά λιγότερο από το 10% του παγκόσμιου εισοδήματος.

Από την κρίση του 2008 στην πανδημία

Η αιτία για την  έκρηξη της ανισότητας δεν βρίσκεται μόνο στην πανδημία. Η οικονομική κρίση του 2008 είχε σοβαρές επιπτώσεις ως προς την όξυνση κοινωνικών προβλημάτων. Μπορεί η συνεχιζόμενη άνοδος αναπτυσσόμενων χωρών (η Κίνα είναι ένα παράδειγμα) να βελτίωσε τις τάσεις εξόδου από την απόλυτη φτώχεια (με τον οριακό τρόπο που τη μετράει η Παγκόσμια Τράπεζα), όμως  συνολικά έγινε πιο έντονη η τάση συγκέντρωσης του πλούτου στα χέρια των ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων.

Αυτό οφείλεται στο πώς εδώ και δεκαετίες η έννοια της αναδιανομής και της δίκαιης κατανομής του πλούτου απουσιάζει από την κυρίαρχη οικονομική σκέψη αλλά. Έχει κυριαρχήσει η λογική ότι αρκεί η οικονομική μεγέθυνση, η εμφάνιση δηλαδή σημαντικών ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ, ακόμη και εάν το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης κατευθύνεται σε μικρό μέρος του πληθυσμού. Είναι η λογική ότι ακόμη και με αυξημένη ανισότητα κάτι θα περισσέψει για τους «από κάτω».

Στην πανδημία τα πράγματα απλώς έγιναν χειρότερα. Οι φτωχοί του πλανήτη αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις από την μεγάλη οικονομική ύφεση, τις απολύσεις και την αύξηση της ανεργίας, τις περικοπές μισθών την αποδιάρθρωση της άτυπης οικονομίας (που αφορά σχεδόν δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους) και άλλων δραστηριοτήτων από τα περιοριστικά μέτρα, αλλά και αυξημένη ευαλωτότητα και θνησιμότητα από την πανδημία, με τη φτώχεια και τον ρατσισμό να αποτελούν βασικά «υποκείμενα προβλήματα υγείας». Ανισότητα στη ζωή, ανισότητα και στο θάνατο…