Η συμφωνία Ισραήλ – ΗΑΕ και το νέο τοπίο στη Μέση Ανατολή

Η συμφωνία ανάμεσα στο Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σηματοδοτεί σίγουρα μια σημαντική εξέλιξη. Παρότι βήματα επικοινωνίας ανάμεσα στα συντηρητικά καθεστώτα του Κόλπου και το Ισραήλ είχαν υπάρξει και τα προηγούμενα χρόνια, ιδίως από τη στιγμή που υπάρχει η κοινή εχθρότητα προς το Ιράν, εντούτοις ο συμβολισμός είναι μεγάλος.

Ούτε είναι τυχαίο ότι προβλήθηκε με πολύ έντονο τρόπο και από τον πρόεδρο Τραμπ, ενώ ανάλογη προβολή έλαβε και η διασύνδεση της συμφωνίας αυτής με την αναβολή της προαναγγελθείσας προσάρτησης μεγάλου μέρους της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης από το Ισραήλ, έστω και εάν στην πραγματικότητα η αναβολή της προσάρτησης ήταν μια ούτως ή άλλως ειλημμένη απόφαση της ισραηλινής κυβέρνησης και είχε να κάνει και με τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις για τους όρους εφαρμογής της.

Κυρίως προβλήθηκε ο συμβολισμός ότι πλέον τα κράτη του Κόλπου, αλλά και συνολικότερα ο αραβικός κόσμος πλέον ετοιμάζεται να περάσει σε μια φάση και τυπικής ομαλοποίησης των σχέσεων με το Ισραήλ, αντί για τις προηγούμενες περισσότερο «υπόγειες» μορφές συνεργασίας, αφήνοντας για τα καλά στο παρελθόν την εποχή των μεγάλων αραβικών συνασπισμών κατά του Ισραήλ.

Τα οφέλη για το Ισραήλ είναι αναμφίβολα. Σε μια κρίσιμη περίοδο, με μια ανοιχτή πολιτική κρίση στο εσωτερικό του επιτυγχάνει μια κίνηση σπάει την εικόνα ότι είναι η χώρα που υπονομεύει την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή.

Επιπλέον, ο Νετανιάχου μπορεί να καυχάται ότι κατάφερε να κάνει ένα βήμα προς την ειρήνη χωρίς να προσφέρει γη. Επιπλέον, αποκτά μια δυνατότητα παραπάνω να εξάγει τεχνολογικά προϊόντα και τεχνολογία στην περιοχή.

Αντίστοιχα, τα καθεστώτα του Κόλπου θα προσπαθήσουν επίσης να παρουσιάσουν τη συμφωνία αυτή ως ένα βήμα προς τη σταθερότητα, υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα ότι με τη μερική αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή, το Ισραήλ γίνεται ένας πολύτιμος σύμμαχος στην προσπάθεια να οικοδομηθεί ένα μέτωπο κατά του Ιράν.

Η κρίση της οικονομίας του πετρελαίου

Μια κρίσιμη παράμετρος σε όλα αυτά είναι και μια άλλη, κοσμογονική εξέλιξη που έστω και ανομολόγητα είναι σε εξέλιξη στον Κόλπο: η μη αντιστρέψιμη υποχώρηση της οικονομικής βαρύτητας του πετρελαίου.

Για δεκαετίες τα κράτη αυτά στήριξαν την ευημερία τους, την πολιτική σταθερότητα των δυναστειών τους, τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεών τους και τη διεθνή διαπραγματευτική τους ισχύ στο πετρέλαιο. Η παγκόσμια υποχώρηση και της ζήτησης και των τιμών του πετρελαίου αντικειμενικά ανατρέπει αυτή την εικόνα. Και ακόμη και εάν κανείς δεχτεί ότι η επιστροφή σε ρυθμούς παγκόσμιας ανάπτυξης θα αυξήσει και τη ζήτηση και τα έσοδα από το πετρέλαιο, η κλιματική αλλαγή ήδη θέτει έναν ορίζοντα όπου με τη μία ή την άλλη μορφή θα υπάρξουν «τίτλοι τέλους» για τον πλούτο του πετρελαίου.

Αυτό σταδιακά θα δημιουργεί εντελώς νέα δεδομένα καθώς η απουσία του πλούτου που έφερνε το πετρέλαιο και που δύσκολα θα υποκατασταθεί από τη στροφή σε άλλους τομείς, θα υπονομεύσει την ισχύ δυναστειών και θα δημιουργήσει το έδαφος έντονων κοινωνικών αντιθέσεων.

Ας μην ξεχνάμε ότι το πετρέλαιο δεν συντηρούσε μόνο δυναστείες με πανάκριβα γούστα σε ακριβά αυτοκίνητα αλλά και έναν πολύ μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας και τις όποιες υποδομές διέθεταν όχι μόνο οι χώρες του Κόλπου αλλά και ένα σύνολο χωρών που είχαν πετρέλαιο.

Η απώλεια αυτών των εσόδων αναμένεται να δημιουργήσει πολύ σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Επιπλέον, η όποια προσπάθεια γινόταν στον ίδιο τον Κόλπο για επένδυση μέρους των εσόδων από το πετρέλαιο (ακόμη και με τη μορφή «φαραωνικών» έργων) δημιουργούσε θέσεις εργασίας που δικαιολογούσαν και την αυξημένη μετανάστευση προς τα εκεί. Επιπλέον, η μεγάλη υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου υπονομεύει την προσπάθεια ανασυγκρότησης χωρών όπως το Ιράκ.

Την ίδια στιγμή δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εάν μιλάμε για όλη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής μιλάμε για χώρες με πολύ σημαντικό νεανικό πληθυσμό που αντιμέτωπος με την προοπτικής της ανεργίας θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει σε μεγάλα κινήματα διαμαρτυρίας (ένα στοιχείο που είχε καταγραφεί και στη διάρκεια της «Αραβικής Άνοιξης»).

Νέοι συσχετισμοί, παλιές και νέες αντιθέσεις

Τα αραβικά κράτη που προσπαθούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να προσεγγίσουν το Ισραήλ, παράλληλα με την ούτως ή άλλως καλή τους σχέση με τις ΗΠΑ, ευελπιστούν ότι αυτό θα διαμορφώσει μια νέα συνθήκη σταθερότητας, κυρίως απέναντι στο Ιράν και θα τους επιτρέψει χωρίς γεωπολιτικές φορτίσεις να αντιμετωπίσουν τα επερχόμενα κοινωνικά προβλήματα.

Ταυτόχρονα, ελπίζουν ότι η αναβολή της προσάρτησης της Δυτικής Όχθης τα προστατεύει από την κριτική ότι προδίδουν τους Παλαιστινίους.

Όμως, δεν είναι δεδομένο ότι τα πράγματα θα κινηθούν σε αυτό το μοτίβο. Παρότι και το Ιράν πλήττεται από την υποχώρηση του πετρελαίου (αν και εξαιτίας των αμερικανικών κυρώσεων δεν είχε πλήρως επιστρέψει στις αγορές), έχει δείξει μέχρι τώρα έχει αρκετά μεγάλη εσωτερική συνοχή την ώρα που θα διεκδικεί να είναι η μόνη χώρα που συνεχίζει να υψώνει ανάστημα στις ΗΠΑ και το Ισραήλ.

Στη Συρία η κυβέρνηση Άσαντ κατάφερε να διατηρήσει την εξουσία. Το Παλαιστινιακό εξακολουθεί να έχει μεγάλη φόρτιση στην αραβική κοινή γνώμη.

Αυτός ο συνδυασμός ανάμεσα σε συνεχιζόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και διαιρέσεις και ένα ολοένα και πιο οξυμένο κοινωνικό πρόβλημα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής σημαίνει ότι το όποιο νέο τοπίο διαμορφώνεται θα συνεχίσει να είναι συγκρουσιακό.