«Ανθρωποι μονάχοι»

Υπάρχει, και το ακούμε συχνά, ένα έξοχο τραγούδι του Γιάννη Σπανού που τραγούδησε η Βίκυ Μοσχολιού σε στίχους του μακαρίτη Γιάννη Καλαμίτση: «Ανθρωποι μονάχοι». Μέσα σε τρία λεπτά και τρεις στιχουργικές ενότητες όλη η μοναξιά, η ερημιά, η, όπως έλεγε η γιαγιά μου, ρημαϊλα των συνανθρώπων μας που ζουν μόνοι, άρρωστοι συχνά, εγκαταλελειμμένοι, που τους βρίσκει συχνότατα ο περαστικός σε αυλές παλιών, αθηναϊκών σπιτιών να περιμένουν ένα πιάτο φαγητό και μια κόρα ψωμί, άντε και μια κούπα γάλα ή τσάι ή καφέ. Ανθρωποι ανέστιοι, τρόφιμοι σε τέτοιες φιλανθρωπικές εστίες και, όχι σπάνια, φιλοξενούμενοι σε νυχτερινά άσυλα, τρεις και τέσσερις σε ένα σκοτεινό δωμάτιο με ένα πάπλωμα που ζέχνει.

Κάθε φορά που ερχόμαστε, περαστικοί και γνοιασμένοι, από τα καταλύματά τους, αν έχουμε αγαπήσει τη μεγάλη λογοτεχνία και το μεγάλο σινεμά, ο νους μας πάει στο αριστούργημα του Γκόρκι «Στο βυθό», στο εξίσου αριστούργημα του Μπερτολάτσι «Το δικό μας Μιλάνο» και, βέβαια, τα νυχτερινά άσυλα που καταφεύγει ο αλήτης Σαρλό και ο ιδιόρρυθμος Μπάστερ Κίτον. Το μυαλό μας πάλι αναθυμάται το αριστούργημα του Χάμσουν «Δίψα» που, μεταφρασμένο από τον Δασκαλάκη περίπου το 1930, γέννησε μια πλειάδα νεοελληνικών έργων της κατηγορίας «Αλητογραφία», όπως ονομάστηκε: έργα του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, του Κωστή Μπαστιά και άλλων.

Δεν θα εξαντλήσω το θέμα, γιατί σκοπεύω σήμερα, σε εποχές δεινές, με λοιμούς, λιμούς, σεισμούς, καταποντισμούς και ιούς, να μιλήσω για μια σύγχρονη εποχή των παλιών ασύλων που απομνημείωσαν ο Μπαλζάκ, ο Ντίκενς, ο Ντοστογιέφσκι και ο Στάινμπεκ. Στα χρόνια που ζούμε, καταφύγιο συχνά, είδος ασύλου, είναι συνταρακτικές ραδιοφωνικές εκπομπές που φιλοξενούν ανθρώπινες καθημερινές τραγωδίες, της διπλανής πόρτας.

Εξοχοι, πράγματι, δημοσιογράφοι, με εμφανή την ανθρωπιά, πέρα από το επάγγελμα, για δυο και τρεις ώρες, συχνά σε νυχτερινές εκπομπές, γίνονται άσυλο, εξομολογητήριο, ψυχαναλυτικό κρεβάτι ανθρώπινων υπάρξεων που αναζητούν μια παρέα, ένα ευαίσθητο αυτί, μια ζεστή χειραψία, μια παρηγορητική κουβέντα για να ξεγελάσουν τον χρόνο και τη μοναξιά. Τώρα το καλοκαίρι, με λίγο διαθέσιμο χρόνο στο εξοχικό μου καταφύγιο, συνταράσσομαι από τα παράπονα, την ανημπόρια, την αρρώστια και, όχι σπάνια, από μια επιθετική προβολή ενός εγώ που νιώθει παρίας και θέλει να προβάλει ό,τι η συγκυρία, οι συνθήκες, τα μίση, η αδιαφορία των συμπολιτών του έχει τυραννικά οδηγήσει στο περιθώριο συνανθρώπους που αποκλείστηκαν, απομονώθηκαν, τσαλαπατήθηκαν από τον οδοστρωτήρα της προόδου!!

Εχω διαπιστώσει, φανατικός ακροατής τέτοιων ραδιοφωνικών εξομολογήσεων, πως οι δημοσιογράφοι που υπηρετούν αυτόν τον ανθρωπιστικό θεσμό έχουν πλέον συγκροτήσει έναν κατάλογο με μόνιμους «συνεργάτες». Τόσο πολύτιμη προσφορά, ώστε συχνά σκέφτομαι πως, αν του ίδιου ακροατή – συζητητή συναχθούν οι απανωτές του παρεμβάσεις, το κείμενο δεν θα είχε τίποτα να ζηλέψει από το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι «Οι φτωχοί» που τροφοδότησε πολλές γενιές και ευαισθητοποίησε τα κοινωνικά μας αντανακλαστικά.

Σε αυτές τις πολύτιμες καταθέσεις μοναχικών ή παραμερισμένων ψυχών, αν θελήσει κανείς να ομαδοποιήσει το τυπολόγιο, υπάρχουν συνάνθρωποι άστεγοι, πένητες, άρρωστοι που, μέσω του ραδιοφώνου, αναζητούν στηρίγματα, βοήθεια, ελεημοσύνη, φάρμακα. Μια άλλη ομάδα νιώθει περιθωριακή, ενώ ισχυρίζεται πως έχει προτείνει και επιδιώξει να προσφέρει λύσεις σε κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά αδιέξοδα.

Είναι η ομάδα που αισθάνεται να τη δολοφονούν τα κατεστημένα συμφέροντα, η διεθνής οικονομική συνωμοσία, οι οργανωμένες μειοψηφίες που απεργάζονται την αιχμαλωσία της ανθρωπότητας. Υπάρχουν, βέβαια, και καταθέσεις φοβίας, διωγμού, αποκλεισμού από σατανικές στρατηγικές αόρατων συμφερόντων, υπάρχουν, φυσικά, και οι συμπολίτες μας που ερμηνεύουν το μαρτύριό τους σαν μια θεϊκή, οργανωμένη, τιμωρητική βάσανο, διότι παρεκκλίναμε από τον δρόμο του Θεού.

Δεν είναι, όμως, μόνον η πείνα, η δίψα, η αρρώστια, ο διωγμός, λόγω ιδεών ή ηθών, που καταγγέλλεται. Είναι και οι στερημένοι, κυρίως γυναίκες, ερωτικά συνάνθρωποι που ή προδόθηκαν από τον σύντροφο ή έπεσαν θύμα ζηλοτυπίας ή χρησιμοποιήθηκαν ως ευκαιρία για εκμετάλλευση περιουσιών και προνομίων.

Τέλος, υπάρχουν σε αυτές τις ραδιοφωνικές νησίδες και εκείνοι που αναπτύσσουν θεωρίες «πρωτότυπες» για την επιστήμη, την κοινωνία, την οικονομία και την ηθική. Είναι οι «φιμωμένοι» σωτήρες που υφίστανται τον σταυρικό θάνατο, λόγω της προφητικής τους παρέμβασης.

Καμιά σατιρική διάθεση δεν έχει αυτός ο κατάλογος ενεργειών και ηθών συνανθρώπων μας που ωθούνται ποικιλοτρόπως προς τον γκρεμό και, πριν πέσουν, κραυγάζουν στο κενό.