Η σημασία της ανακοίνωσης Ερντογάν για το κοίτασμα στη Μαύρη Θάλασσα

Το ενεργειακό πρόγραμμα της Τουρκίας είχε πάντα δύο διαστάσεις. Η μία ήταν ότι η Τουρκία είναι μια χώρα πεινασμένη για ενέργεια και ιδίως φυσικό αέριο και θα ήθελε κατά το δυνατόν να απεξαρτηθεί από τις εισαγωγές και στο μέτρο του δυνατού να διεκδικήσει και μια παρουσία στις διεθνείς αγορές.

Άλλωστε, το φυσικό αέριο είναι ιδιαίτερα δημοφιλές, εφόσον θεωρείται το «μεταβατικό» καύσιμο στην πορεία προς την απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα.

Η άλλη διάσταση είναι ότι για την Τουρκιά η εξόρυξη υδρογονανθράκων έχει αποκτήσει και έναν ευρύτερο χαρακτήρα «προβολής ισχύος». Η δυνατότητα της Τουρκίας να μπορεί να εξορύσσει και να εξάγει υδρογονάνθρακες θεωρείται τμήμα της επικύρωσης ότι όντως αποτελεί μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη που παίζει ρόλο σε μια ευρύτερη περιοχή.

Το στοιχείο αυτό εξηγεί γιατί η Τουρκία δίνει τόσο μεγάλη έμφαση στις έρευνες στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και στη χάραξη των ΑΟΖ εκεί, με την εικόνα της «γαλάζιας πατρίδας» να μην σηματοδοτεί απλώς εκτάσεις προς δυνητική εκμετάλλευση αλλά και μια οπτικοποίηση της επιρροής και της απήχησης που διεκδικεί να έχει η Τουρκία.

Η σημασία της Μαύρης Θάλασσας

Από αιώνες η Μαύρη Θάλασσα έχει μεγάλη σημασία για όλες τις περιοχές που βρέχονται από αυτήν. Είναι επίσης από παλιά γνωστό ότι στη Μαύρη Θάλασσα υπάρχουν κοιτάσματα υδρογονανθράκων.

Η Τουρκία από δεκαετίες έχει συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα, αρχικά με την ΕΣΣΔ, που εξελίχτηκαν σε συμφωνίες με τη Γεωργία, την Ουκρανία και τη Ρωσική Ομοσπονδία, αλλά και με τη Βουλγαρία. Σε χώρες όπως η Ρουμανία υπάρχουν σημαντικές επενδύσεις στις εξορύξεις.

Η Τουρκία ήδη εκμεταλλεύεται μέρος των αποδεδειγμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχει στην υφαλοκρηπίδα της Μαύρης Θάλασσας, κυρίως στο κοίτασμα της υπο-λεκάνης της Νότιας Ακτσακότσα.

Η αναζήτηση μεγάλων κοιτασμάτων

Ωστόσο, τα κοιτάσματα αυτά δεν καλύπτουν τις ανάγκες της Τουρκίας ούτε παίζουν έναν ρόλο ανάλογο με αυτό που θα ήθελε η Τουρκία. Με συνολικά περίπου 131 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια αποδεδειγμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, η Τουρκία δεν μπορεί να καλύψει ούτε τις ανάγκες της για μια χρονιά.

Να το πούμε διαφορετικά: η Τουρκία αναζητούσε ένα μεγάλο κοίτασμα. Αυτό θα σήμαινε π.χ. ένα κοίτασμα ανάλογο με το Ζορ, που ανήκει στην ΑΟΖ της Αιγύπτου και είναι μέχρι τώρα το μεγαλύτερο κοίτασμα στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Για να δώσουμε μια τάξη μεγέθους, τα αποδεδειγμένα αποθέματα του Ζορ είναι 30 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (850 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα).

Αυτό εξηγεί γιατί η Τουρκία συνέχιζε τόσο εντατικά τις έρευνες και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, ελπίζοντας ότι θα έβρισκε ένα ανάλογης τάξης κοίτασμα, αλλά και στη Μαύρη Θάλασσα.

Από ορισμένες απόψεις η Μαύρη Θάλασσα εξαρχής προσέφερε και καλύτερες δυνατότητες. Εκεί μιλάμε για την Τουρκική ΑΟΖ και άρα δεν τίθεται κάποιο θέμα αμφισβήτησης ή διαμάχης ως προς τα κυριαρχικά δικαιώματα. Ωστόσο, εάν πρόκειται για εξόρυξη σε σημεία με μεγάλο βάθος της θάλασσας η Τουρκία δεν διαθέτει την αναγκαία τεχνογνωσία και χρειάζεται συνεργασία με μεγάλο όμιλο.

Ας μην ξεχνάμε ότι ούτως ή άλλως, ο χρόνος γίνεται μια κρίσιμη παράμετρος σε επιλογές που αφορούν την ενεργειακή πολιτική. Στο βαθμό που οι περισσότερες χώρες προσανατολίζονται στη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, το ίδιο και οι μεγάλες πολυεθνικές της ενέργειας, αποκτούν ξεχωριστή σημασία τα κοιτάσματα που να είναι γρήγορα εκμεταλλεύσιμα.

Τα κοιτάσματα στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο πιθανώς θα χρειαστούν μεγαλύτερο χρόνο, ως προς την οριοθέτηση των περιοχών, τις διακρατικές αντιθέσεις, την έρευνα, τις εγκαταστάσεις, τους αγωγούς.

Αυτό εξηγεί και τους πανηγυρισμούς για την ανακάλυψη του μεγάλου κοιτάσματος στη Μαύρη Θάλασσα. Το μέγεθος που ανακοίνωσε (320 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) το κάνει ένα μεγάλο κοίτασμα που η αξιοποίησή του θα μειώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την εξάρτηση της Τουρκίας από εισαγωγές τα επόμενα χρόνια, ιδίως εάν υλοποιηθεί ο σχεδιασμός για έναρξη εκμετάλλευσης το 2023 . Εάν εκτιμούν ότι μπορούν να βρουν και άλλο, τότε όντως είναι μια σημαντική εξέλιξη.

Οι επιφυλάξεις των αγορών

Ωστόσο δεν έχουν ακόμη πειστεί οι αγορές ότι το κοίτασμα είναι τόσο σημαντικό όσο αναφέρει η τουρκική κυβέρνηση. Το αρχικό μέγεθος είναι μεγάλο, όμως το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό είναι όλο εκμεταλλεύσιμο.

Έπειτα είναι το θέμα του εάν θα βρεθεί ξένος όμιλος να το θεωρήσει εκμεταλλεύσιμο. Και αυτό γιατί τον περασμένο μήνα ο αρμόδιος Τούρκος υπουργός Φατίχ Ντονμέζ είχε ανακοινώσει ότι το πλωτό γεωτρύπανο «Φατίχ» έκανε έρευνα σε βάθος 3500 – 4000 μέτρα. Η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου ΤΡΑΟ δεν διαθέτει τεχνογνωσία για τέτοια άντληση και σίγουρα θα χρειαστεί συνεργασία με ξένο όμιλο.

Όμως, με την παγκόσμια υποχώρηση των τιμών των υδρογονανθράκων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της μείωσης της ζήτησης οι μεγάλοι όμιλοι έχουν γίνει πολύ πιο επιφυλακτικοί για νέες εξορύξεις.

Και βέβαια η ανακοίνωση του Ερντογάν για εκμετάλλευση το 2023 θεωρήθηκε μάλλον υπεραισιόδοξη και λογικά θα χρειαστεί μεγαλύτερο διάστημα και σημαντικό κόστος για να ξεκινήσει όντως η εκμετάλλευση.

Γι’ αυτό και η αντίδραση των αγορών ήταν επιφυλακτική και τα προβλήματα με την ισοτιμία της τουρκικής λίρας συνεχίστηκαν.

Η Τουρκία δεν ξεχνά τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο

Η ανακάλυψη δεν σημαίνει ότι η Τουρκία θα σταματήσει το ενδιαφέρον της για την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Αυτό που καθοδηγεί την τουρκική πολιτική στην συγκεκριμένη περιοχή δεν είναι απλώς η αναζήτηση εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων αλλά μια συνολικότερη κατοχύρωση αναβαθμισμένης ισχύος. Είναι η προσπάθεια να δείξει ότι έχει μια ευρύτερη επιρροή και κανείς δεν μπορεί να την αποκλείσει και από την εκμετάλλευση φυσικών πόρων εάν αυτοί υπάρχουν.

Αυτό είναι το νήμα που συνδέει τις κινήσεις σε σχέση με τις ΑΟΖ, με τις κινήσεις στη Συρία αλλά και την ανάμειξη στο λιβυκό εμφύλιο πόλεμο. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί ο Ερντογάν επέμεινε να κάνει αναφορά στη Μεσόγειο και στην ομιλία με την οποία ανακοίνωσε το κοίτασμα στη Μαύρη Θάλασσα.

Είναι επίσης προφανές ότι θα ήθελε να μπορούσε να ανακοινώσει ανάλογο κοίτασμα και στη Μεσόγειο, όμως γνωρίζει ότι αυτό θα απέχει πολύ από το να είναι εκμεταλλεύσιμο, εφόσον ακόμη δεν έχουν αποσαφηνιστεί τα όρια της υφαλοκρηπίδας και δεν έχει καν αρχίσει η διαπραγμάτευση.

Ακόμη και στα όρια της Κυπριακής ΑΟΖ να εντοπιστεί κάτι (εκεί όπου η Τουρκία υποτίθεται ότι ερευνά στο όνομα των συμφερόντων της Τουρκοκυπριακής κοινότητας) πάλι δύσκολα μπορεί να προχωρήσει η εξόρυξη σε περιοχές όπου θα είναι τόσο διαφιλονικούμενο το καθεστώς τους.

Ούτως ή άλλως, η περίοδος είναι μεταβατική ως προς διάφορες πλευρές των εξελίξεων. Η Τουρκία δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο τη γεωπολιτική ρευστότητα αλλά και την οικονομική κρίση (πάλι εμφανίστηκαν προβλήματα με την τουρκική λίρα) αλλά και την πανδημία.

Την ίδια στιγμή υπάρχουν εξελίξεις, όπως η συμφωνία του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που αλλάζουν κάπως τα δεδομένα στην περιοχή.

Παράλληλα, υπάρχει το ερώτημα τι θα γίνει με τα ανοιχτά μέτωπα της Τουρκίας: το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση στη Συρία, όπου κάποια στιγμή θα αρχίσει να δρομολογείται η πολιτική λύση, το προς τα που θα κινηθούν τα πράγματα μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στη Λιβύη και την προοπτική εκλογών και βέβαια το διαρκές ερώτημα για το κουρδικό και τα όρια της τρέχουσας αυταρχικής αντιμετώπισής τους.

Και όλα αυτά με τα βλέμματα να είναι στραμμένα στην Ουάσιγκτον, όχι μόνο σε σχέση με τις άμεσες παρεμβάσεις, αλλά – και κυρίως – σε σχέση με τις εκλογές και το αποτέλεσμά τους θα σημαίνει και διαφορετική πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Τουρκία. Αυτό εξηγεί γιατί ήθελε τόσο πολύ να ανακοινώσει μια «καλή είδηση» ο Ερντογάν, αλλά και γιατί στην πραγματικότητα τα δύσκολα είναι μπροστά για την Τουρκία.