Κοροναϊός : Ο Ατζαράκης, ο Τσιτσιπάς και η «πανδημία της φλωριάς»

«Φοράτε μάσκα, ακόμα κι αν σας φαγουρίζει πίσω από το αφτάκι»: με αυτή τη φράση τελειώνει το βίντεο του κωμικού Διονύση Ατζαράκη, διάρκειας περίπου 90 δευτερολέπτων. Στο σκετσάκι, ο συνωμοσιολόγος εαυτός του συνομιλεί με τον λογικό για την «πανδημία φλωριάς» που κατακλύζει τον πλανήτη, για τον διαμοιρασμό του 5G και τον κατάλληλο τρόπο να φορά κανείς μάσκα («με το τσιπάκι από μέσα»), για τα Windows Vista και το εμβόλιο του Μπιλ Γκέιτς, ακόμα και για τον Darth Vader και τα γυαλιά που θολώνουν. Μέσα σε 90 δευτερόλεπτα, ο Ατζαράκης καταφέρνει, με λεπτή και όχι τόσο λεπτή ειρωνεία, την ολική αποδόμηση κάθε θεωρίας συνωμοσίας που έχει ακουστεί ποτέ για τον κορωνοϊό. Μέσα σε μία εβδομάδα το βίντεο έχει μπει στις ελληνικές τάσεις του youtube, κερδίζοντας πάνω από 150.000 προβολές. Στο facebook, οι προβολές ξεπερνούν τις 500.000.

Περίπου την ίδια μέρα, η ελληνική κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα το σποτάκι του Στέφανου Τσιτσιπά, που επικεντρώνεται στην επιστροφή των νέων από τις διακοπές. Ο 22χρονος τενίστας, σε μια παραλία, λέει λόγια που εμφανώς έχουν γραφτεί από κάποιον μεγαλύτερο σε ηλικία: «Οσοι αγαπάμε μπορεί να είναι πιο ευάλωτοι από εμάς στον κορωνοϊό. Αγκάλιασε τα μέτρα προστασίας, αγκάλιασε την υπευθυνότητα σε κάθε σου βήμα για να μπορέσουμε σύντομα να αγκαλιάσουμε όσους αγαπάμε όπως παλιά». Το πρόβλημα στο σποτ δεν είναι ούτε το ύφος, ούτε το πρόσωπο που επελέγη – δεν είναι καν τα αντιπολιτευόμενα τρολ του Διαδικτύου, που αναδεικνύοντας το σποτ του προσδίδουν δημοφιλία που δεν θα είχε από μόνο του. Το πρόβλημα, όπως φαίνεται από τα σχόλια που συνοδεύουν το βίντεο, είναι ακριβώς το κείμενο στο οποίο βασίζεται η καμπάνια. Δίνει την αίσθηση πως κάποιοι, κάπου κουνούν υποτιμητικά το δάχτυλο στους υπόλοιπους.

Το κενό

Και εκεί, σ’ αυτή την αδιόρατη γραμμή που χωρίζει τη νεότερη γενιά από την αντίληψη (ή ακόμα και το χιούμορ) ενός baby boomer, δημιουργείται το κενό που εκμεταλλεύονται για να διεισδύσουν οι θιασώτες των θεωριών συνωμοσίας. Το δικό τους αφήγημα είναι πιο ελκυστικό γιατί είναι πιο ανώδυνο. Το ερώτημα «ξέρεις κανέναν που να αρρώστησε;» απομακρύνει από το μυαλό δυσάρεστες εικόνες γεμάτες από φέρετρα και πλήρεις Εντατικές.

Η ταύτιση της μάσκας με φίμωτρο ενισχύει την ανάγκη αντίστασης σε κάτι, οτιδήποτε. Και μαζί, η ενίοτε ασυμπτωματική φύση του ιού δίνει μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας σε όσους, στην πρώτη φάση της πανδημίας, θεώρησαν πως επειδή δεν ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες είναι άτρωτοι. Αυτά τα προβλήματα τα εντόπισαν και οι κυβερνητικοί και οι λοιμωξιολόγοι, που είδαν τη συστηματική δουλειά των περασμένων μηνών να εξατμίζεται μέσα σε λίγες εβδομάδες. Οι πρώτοι επέλεξαν να προτρέψουν τους νέους να αγκαλιάσουν τα μέτρα, μιλώντας για τα παιδιά τους και την προσωπική τους εμπειρία – οι απόπειρες ταύτισης με τη νεολαία, όπως τη φαντάζονται, σπάνια πέτυχε, ακόμα και στην περίοδο της καραντίνας. Οι δεύτεροι είπαν την αλήθεια, την είπαν όσο πιο ωμά και όσο πιο σκληρά μπορούσαν – δεν είναι όμως διαφημιστές ή επικοινωνιολόγοι, είναι επιστήμονες.

Αντιπολίτευση

Το ηλικιακό χάσμα δεν έγινε μόνο ευκαιρία για τους ψεκασμένους. Μέσα από αυτό, στο νεανικό κοινό πίστεψαν πως διεισδύουν και οι αντιπολιτευόμενες φωνές, θεωρώντας πως θα εκμεταλλευτούν τη δυσαρέσκεια για τα μπαρ που κλείνουν στις δώδεκα, για τα πάρτι που δεν μπορούν να γίνουν μετά από μια άνοιξη σε καραντίνα, ακόμα και την ταξική διαφορά που ενίοτε υπάρχει ανάμεσα σε όσους τηρούν τα μέτρα και όσους όχι: είναι, όπως και να το κάνουμε, πιο εύκολο να τηρεί κανείς το social distancing όταν κάνει δουλειά γραφείου από το σπίτι του παρά όταν είναι σερβιτόρος. Στον φάκελο που δημοσιεύθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από το πρόσφατο κάμπινγκ στον Γράμμο, οι μισές φωτογραφίες της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ έχουν τραβηχτεί με τους συμμετέχοντες να τηρούν όλα τα μέτρα ασφαλείας.

Οι άλλες μισές είναι γεμάτες ανενόχλητα χαμόγελα, χωρίς αποστάσεις. Ειδικά, δε, στην ομαδική φωτογραφία που όλοι έχουν σηκωμένη τη γροθιά τους, στη μέση χαμογελάει ο υπερήλικος Γιάννης Μότσιος. Κανείς τους δεν φοράει μάσκα. Στο Κίνημα Αλλαγής έκαναν κανονική καμπάνια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη σημασία της μάσκας και των μέτρων προστασίας, ακόμα και στις διακοπές – η Φώφη Γεννηματά από την αρχή επέβαλε τις τηλεδιασκέψεις και την τήρηση των μέτρων εντός του κόμματος.

Ομως στις τελευταίες δηλώσεις του, ο Παύλος Χρηστίδης τόνισε πως «κουνάνε το δάχτυλο στη νέα γενιά όσοι κυκλοφορούσαν στα εγκαίνια χωρίς μάσκες» και πως «ο πιο εύκολος στόχος είναι οι νέοι και μάλιστα κατόπιν εορτής». Το επιχείρημα είναι λογικό και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα: για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν ο κίνδυνος έδειχνε να έχει απομακρυνθεί τουλάχιστον για το καλοκαίρι, πολλοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι ξέχασαν τις μάσκες στο σπίτι. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως οι νέοι δεν έχουν ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση. Ακόμα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε πως οι εικοσάρηδες, οι τριαντάρηδες και οι σαραντάρηδες ασυμπτωματικοί ευθύνονται κατά κύριο λόγο για τη μετάδοση. Παραδειγματίστηκαν από όσα δημόσια πρόσωπα αμέλησαν τη χρήση μάσκας αντί να τους ασκήσουν κριτική.

Η γλώσσα

Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο και πιο ισχυρό κίνητρο για να φορέσει κανείς μάσκα είναι ο φόβος για τη ζωή του – όταν αυτός, με ή χωρίς αιτία, εξανεμίζεται, τότε λίγα πράγματα μπορούν να διορθωθούν. Τα όπλα στη φαρέτρα του ελληνικού πολιτικού συστήματος είναι, έτσι κι αλλιώς, περιορισμένα. Στο σύνολό του, ανακάλυψε πως το πρόβλημα που έχει καταφέρει εδώ και χρόνια να λύσει στοιχειώνει πλέον κάθε προσπάθεια υγειονομικής προστασίας: ενώ πέτυχε διάνα με τον Σπύρο Παπαδόπουλο και τη Βίκυ Σταυροπούλου, κατανοώντας πλήρως τι έπρεπε να ακούσουν οι ευπαθείς ομάδες, οι νοικοκυρές που βάζουν τις μάσκες για πλύσιμο και όσοι δεν θα κατάφερναν να περάσουν το Πάσχα στην εκκλησία, δεν κατάφερε ποτέ να μιλήσει τη γλώσσα της νεότερης γενιάς. Αυτό σήμερα γίνεται εμφανές στον τρόπο που αντιμετωπίζονται τα μέτρα προστασίας από όσους, και με τη βούλα, μεταδίδουν ευκολότερα τον ιό: προτιμούν να πιστεύουν (ή να προσποιούνται) πως πανδημία δεν υπάρχει.

Γιατί πέτυχε ο Ατζαράκης με τα 90 viral δευτερόλεπτα; Απευθύνθηκε στους συνομηλίκους του ως ίσος προς ίσο, δεν φοβήθηκε να τους πει πως λένε μπούρδες όταν αναπαράγουν συνωμοσιολογικές θεωρίες. Τους μίλησε σε μια γλώσσα που μπορούν και αναγνωρίζουν. «Εχει αρρωστήσει κανένας που να ξέρεις εσύ προσωπικά;» ρωτάει ο συνωμοσιολόγος τον λογικό. «Οχι. Ούτε από σκορβούτο έχει αρρωστήσει κανένας που ξέρω, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει».