Αποφύγαμε τον πόλεμο;

Ορθώς η Ελλάδα επέλεξε να μην κάνει πόλεμο, να μη συγκρουστεί με την Τουρκία, όπως ήθελαν ορισμένοι, για την παρουσία του «Ορούτς Ρέις» σε περιοχή που ορίζει ως ελληνική υφαλοκρηπίδα, είτε το τουρκικό σκάφος έκανε έρευνες (όπως ισχυρίστηκε ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας) είτε όχι. Δεν κάνεις πόλεμο τόσο εύκολα όταν το διεθνές δίκαιο επιβάλλει την αναζήτηση ειρηνικών τρόπων επίλυσης των οποιωνδήποτε διαφορών. Ο πόλεμος είναι η έσχατη επιλογή όταν παραβιάζεται η κυριαρχία και έχουν εξαντληθεί ανεπιτυχώς όλα τα ειρηνικά μέσα για την αποφυγή του. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί μια σύγχρονη δημοκρατία να «χρεωθεί» ότι αυτή ξεκίνησε έναν πόλεμο. Βεβαίως η όλη κατάσταση στην περιοχή της έντασης έδειξε ότι μια πολεμική σύγκρουση μπορεί να προκύψει και από ένα ατύχημα. Να μην είναι ένας πόλεμος επιλογής ή αναγκαιότητας αλλά πόλεμος λάθους. Και μέσα από το λάθος τα πράγματα να ξεφύγουν από τον έλεγχο. Στην ιστορία έχουμε περιπτώσεις που η ανθρωπότητα υπνοβάτησε στον πόλεμο από λάθος. Επομένως όλα είναι πιθανά. Μια παρατεινόμενη κρίση εγκυμονεί τον κίνδυνο ανάφλεξης.

Αλλά εάν η Ελλάδα ορθώς επέλεξε να μην πάει σε στρατιωτική σύγκρουση, τότε το κρίσιμο ερώτημα που αναποφεύκτως εγείρεται είναι: γιατί κατέφυγε σ’ αυτή τη μαζική κινητοποίηση ναυτικών και άλλων δυνάμεων στην περιοχή και ανέπτυξε μια ρητορική επικείμενης σύγκρουσης με στρατηγούς, ναυάρχους κ.ά. να καλλιεργούν ένα κλίμα αναπόφευκτης σύγκρουσης; Και ο απλός πολίτης να ρωτάει εναγωνίως «θα γίνει πόλεμος;». Σε τι ακριβώς συνέβαλε αυτή η κινητοποίηση πέρα από το τεράστιο κόστος που προκαλεί για την οικονομία σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο; Και μήπως η κινητοποίηση αυτή συνέβαλε ακουσίως στην ενίσχυση του πολεμοχαρούς αφηγήματος του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; Είναι ερωτήματα που απαιτούν κάποιες ορθολογικές απαντήσεις.

Υπάρχει όμως και ένα ουσιαστικότερο ερώτημα. Μήπως η Ελλάδα θα έπρεπε να εννοιολογήσει διαφορετικά το αφήγημά της για την παρουσία του «Ορούτς Ρέις» στην εν λόγω περιοχή; Αντί δηλαδή να παρουσιάσει ως κύριο επιχείρημα την «παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε ελληνική υφαλοκρηπίδα», να παρουσίαζε τη βάναυση παραβίαση του διεθνούς δικαίου/Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας από πλευράς Τουρκίας στην περιοχή ως βασικό επιχείρημα. Και τούτο καθώς η επίμαχη περιοχή δεν είναι νομίμως οριοθετημένη, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Μια τέτοια εννοιολόγηση θα απέφευγε την υπερδραματοποίηση της όλης κατάστασης και τη συνακόλουθη ανάγκη για κινητοποίηση δυνάμεων σ’ αυτή τη μαζική έκταση. Από τη στιγμή που δεχόμαστε ως επίσημη πολιτική ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας συνιστά διαφορά που πρέπει να επιλυθεί μεταξύ των δύο χωρών (με διαπραγμάτευση ή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο) εμφανίζεται ως αντιφατική η θέση ότι παραβιάζονται κυριαρχικά δικαιώματα σε μη οριοθετημένη ελληνική υφαλοκρηπίδα! Εκτός εάν, στηριζόμενοι στον Νόμο 4001/11 (γνωστός ως νόμος Μανιάτη), θεωρούμε ως ακρότατο εξωτερικό όριο της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας τη μέση γραμμή. Αλλά όσο σημαντικό κι αν θεωρηθεί, ο νόμος αυτός είναι εθνική νομοθεσία στα όρια της διεθνούς νομιμότητας που δεν δεσμεύει καμιά τρίτη χώρα. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, οριοθετήσεις μεταξύ παρακείμενων ή αντικείμενων κρατών προκύπτουν κατόπιν συμφωνίας ύστερα από σχετικές διαπραγματεύσεις. Τελεία.

Αυτό που προέχει αυτή τη στιγμή είναι η έναρξη του διερευνητικού διαλόγου μεταξύ των δύο χωρών. Και προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η αποκλιμάκωση της έντασης. Οι επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας, οι στρατιωτικές κινητοποιήσεις θα πρέπει να τερματιστούν. Στην Αν. Μεσόγειο έχει συγκεντρωθεί υπερβολική εκρηκτική ύλη που θα πρέπει να εκτονωθεί ειρηνικά. Και αυτή είναι η πρώτη προτεραιότητα της ΕΕ, η ειρηνική εξομάλυνση της κατάστασης, και όχι οι κυρώσεις που παραμένουν έσχατη επιλογή. Και αυτή είναι η απόφαση του τελευταίου άτυπου Συμβουλίου Υπουργών.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ