Γιατί ο Ερντογάν «εκστρατεύει» στην Αφρική – Ποιες είναι οι φιλοδοξίες της Τουρκίας

Το ενδιαφέρον της Τουρκίας για την Αφρική δεν είναι καινούριο. Η προσπάθεια να επενδύσει σε διπλωματικές σχέσεις και ανθρωπιστικές αποστολές μετρά ήδη σχεδόν δύο δεκαετίες. Όμως, τα τελευταία χρόνια έχει πάρει χαρακτηριστικά προσπάθειας για απόκτηση επιρροής και για ισχυρή στρατιωτική παρουσία. Μόνο που αυτό τη φέρνει στο επίκεντρο ενός ανταγωνισμού γεωπολιτικού που από τη μια μεριά έχει την Τουρκία και το Κατάρ και από την άλλη την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ αλλά και χώρες με παραδοσιακή παρουσία στην περιοχή όπως τη Γαλλία.

Είναι ενδεικτικό ότι από το 2002 ο αριθμός των πρεσβειών της Τουρκίας σε αφρικανικές πρωτεύουσες αυξήθηκε από 12 σε 42, τα συμβούλια επιχειρηματικής συνεργασίας από 6 σε 46 και οι προορισμοί που εξυπηρετεί η Turkish Airlines από 4 σε 60.

Όμως, η φιλοδοξία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ποτέ δεν περιορίστηκε μόνο στην ανάπτυξη οικονομικών δεσμών ή στην απόκτηση κύρους μέσω προγραμμάτων ανθρωπιστικής βοήθειας. Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν η απόκτηση στρατιωτικής παρουσίας, μια που στη δική του οπτική  το να γίνει η Τουρκία μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη περνάει και μέσα από το να έχει στρατιωτικές βάσεις εκτός συνόρων και ισχυρή επιρροή σε άλλες χώρες.

Η φιλοδοξία αυτή είχε γίνει πιο έντονη μετά την Αραβική Άνοιξη, όταν μάλιστα για ένα διάστημα η Τουρκία είχε πιστέψει ότι θα μπορούσε να είναι τμήμα ενός ευρύτερου κύματος κυβερνήσεων που θα είχαν ως κοινό σημείο αναφοράς την πολιτική ατζέντα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Η αναβάθμιση της παρουσίας στο Κέρας της Αφρικής

Το 2011 ο Ερντογάν έκανε μια ιδιαίτερα προβεβλημένη επίσκεψη στο Μογκαντίσου, την πρωτεύουσα της Σομαλίας, ο πρώτος ηγέτης χώρας εκτός Αφρικής που επισκεπτόταν την χώρα μετά από πολλά χρόνια και με σκοπό να οργανώσει την καλύτερη διανομή βοήθειας σε μια χώρα που σπαρασσόταν από μια αιματηρή εμφύλια σύρραξη και αντιμετώπιζε το φάσμα του λιμού.

Επτά χρόνια αργότερα, η Τουρκία εγκαινίαζε στο Μογκαντίσου τη μεγαλύτερη στρατιωτική της βάση εκτός συνόρων, κόστους 50 εκατομμυρίων δολαρίων και με σκοπό να προσφέρει εκπαίδευση στις ένοπλες δυνάμεις της Σομαλίας αλλά και να κατοχυρώσει στρατιωτική παρουσία στο Κέρας της Αφρικής, σε μια χώρα όπου βάσεις έχουν επίσης οι ΗΠΑ αλλά και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Από την επίσκεψη Ερντογάν στην Σομαλία

Λίγο αργότερα το Σουδάν συμφώνησε να παραχωρήσει προσωρινά στην Τουρκία τη νήσο Σουακίν, με σκοπό η Τουρκία να επισκευάσει τα παλαιά οθωμανικά μνημεία που υπάρχουν εκεί, αλλά και με ανοιχτό το ενδεχόμενο να λειτουργήσει και ως στρατιωτική βάση. Η συμφωνία ήταν τμήμα μιας σειράς συμφωνιών που είχαν υπογράψει οι δύο χώρες και αφορούσαν κυρίως την αναβάθμιση των οικονομικών σχέσεων.

Οι συμφωνίες αυτές είχαν προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση σε άλλες αραβικές χώρες καθώς είχε θεωρηθεί ότι η Τουρκία δοκίμαζε να αναβαθμίσει σημαντικά την οικονομική αλλά και στρατιωτική της παρουσία στο Κέρας της Αφρικής. Ωστόσο, η εξέγερση του σουδανικού λαού και η απομάκρυνση από την εξουσία του προέδρου Ομάρ αλ-Μπασίρ εν μέρει επιβράδυναν τις φιλοδοξίες σε σχέση με το Σουδάν, ιδίως από τη στιγμή που η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσπαθούν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη της νέας κυβέρνησης με προγράμματα βοήθειας ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Από τη μεριά της η Αίγυπτος έστειλε και δικά της στρατεύματα στη βάση που έχουν τα ΗΑΕ στη Ερυθραία.

Βέβαια στην ίδια περιοχή ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος. Τον Ιανουάριο του 2020 η Αίγυπτος εγκαινίασε την μεγαλύτερη βάση στην Ερυθρά Θάλασσα, τη βάση της Βερενίκης, με παρουσία εκπροσώπων από τα ΗΑΕ, την Αρμενία, τη Σαουδική Αραβία και τη Βουλγαρία. Αντίστοιχα, τα Εμιράτα έχουν προσπαθήσει να αποκτήσουν ισχυρούς δεσμούς με τις περιοχές που είναι εκτός του ελέγχου της Σομαλίας, δηλαδή τη Σομαλιλάνδη και την Πούντλαντ. Αντίστοιχα, η Σαουδική Αραβία διεκδίκησε και αυτή στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί.

Παράλληλα, η Τουρκία έχει δοκιμάσει να ενισχύσει και τις σχέσεις της με την Αιθιοπία. Η αφρικανική χώρα βρίσκεται σε μια αντιπαράθεση με την Αίγυπτο, εκτός των άλλων σε σχέση με τη διαχείριση των υδάτων του Νείλου και φαίνεται ότι αναζητά την υποστήριξη άλλων χωρών. Εξ ου και η σημασία που έδωσε ο φιλοκυβερνητικός τουρκικός Τύπος στην επίσκεψη ειδικού απεσταλμένου του πρωθυπουργού της Αιθιοπίας στην Άγκυρα και τη συνάντησή του στις 17 Ιουλίου με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Η σημασία της λιβυκής εμπλοκής

Κομβική στην κίνηση της Τουρκία ήταν και η παρουσία στη Λιβύη. Εκεί η Τουρκία στήριξε την κυβέρνηση της Τρίπολης, μαζί με το Κατάρ, έχοντας απέναντί της την υποστήριξη της Αιγύπτου, των ΗΑΕ, της Γαλλία και της Ρωσίας στις δυνάμεις του κοινοβουλίου με σκοπό όχι μόνο να δείξει ότι μπορεί να επηρεάζει περιφερειακές συγκρούσεις αλλά και να αποκτήσει μόνιμη αεροπορική και ναυτική παρουσία στη Λιβύη, ως ένα βήμα για να ενισχύσει τη συνολική της παρουσία στην Αφρική.

Ούτε είναι τυχαίο ότι την ίδια στιγμή η Τουρκία επιδιώκει με διάφορους τρόπους να αναβαθμίσει και τις σχέσεις της με τις αφρικανικές χώρες που ήταν προηγουμένως γαλλικές αποικίες κάτι που μπορεί να εξηγήσει και τους λόγους της κλιμάκωσης της αντιπαράθεσης ανάμεσα σε Παρίσι και Άγκυρα, ιδίως εάν αναλογιστούμε ότι η Γαλλία εξακολουθεί να πιστεύει ότι πρέπει να έχει τον πρώτο λόγο για τις εξελίξεις σε μεγάλο μέρος της Αφρικής.

Ενδεικτικές είναι επίσης οι κινήσεις της Τουρκία και προς την πλευρά χωρών όπως o Νίγηρας, τον οποίο επισκέφτηκε ο Τσαβούσογλου στις 21 Ιουλίου  που υπέγραψε μια συμφωνία συνεργασίας πάω και σε ζητήματα όπως η στρατιωτική εκπαίδευση. Επιπλέον, η Τουρκία ενδιαφέρεται και για τον ορυκτό πλούτο της χώρας, κάτι που επίσης τη φέρνει σε έναν ανταγωνισμό με τη Γαλλία που έχει ένα μερίδιο 63% στη λειτουργία των ορυχείων ουρανίου του Νίγηρα.

Φιλοδοξίες και κίνδυνοι

Ωστόσο, πέραν των φιλοδοξιών και των πρωτοβουλιών της Τουρκίας, η προσπάθειά της να αποκτήσει και μια αυξημένη στρατιωτική παρουσία την κάνει κομμάτι ενός ευρύτερου φάσματος ανταγωνισμών στην περιοχή, δηλαδή τη φέρνει και σε σύγκρουση με άλλες δυνάμεις και την εκθέτει στον κίνδυνο αντισυσπειρώσεων και δη από δυνάμεις  με σημαντική ισχύ.

Ούτε βοηθάει σε ορισμένες περιπτώσεις ο τρόπος που όλα αυτά παραπέμπουν και σε μια «νέο-οθωμανική»  ρητορική που στην περιοχή δεν ξυπνά πάντα τις καλύτερες αναμνήσεις. Κυρίως, όμως, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ο συσχετισμός στον οποίο επενδύει αυτή τη στιγμή να τροποποιηθεί,  μια πρόγευση του οποίου πήρε από την πολιτική ανατροπή στο Σουδάν. Ακόμη και στη Λιβύη ήδη η προοπτική πολιτικής λύσης που ανοίγει η εκεχειρία, στον όποιο βαθμό τηρηθεί, σημαίνει ότι θα πρέπει να κληθεί να αναμετρηθεί με την αναγκαία προσπάθεια για ισορροπίες που πολύ πιθανόν να σημαίνουν ότι θα πρέπει να παραιτηθεί των φιλοδοξιών της.