Ελληνοτουρκικά: Κλιμάκωση πιέσεων για διάλογο – Το φάουλ Στόλτενμπεργκ και η υπονομευτική στάση της Άγκυρας

Καθοριστικός για την εξέλιξη των ελληνοτουρκικών αναμένεται να είναι ο Σεπτέμβρης, με τις δύο χώρες να βιώνουν τη μεγαλύτερη σε διάρκεια ένταση -τόσο σε λεκτικό επίπεδο όσο και στο πεδίο- από το 1974 και μετά.

Με το Oruc Reis να συνεχίζει την «περιήγησή» του σε περιοχές πάνω από την ελληνική υφαλοκρηπίδα και όλο πιο κοντά στο Καστελόριζο -το οποίο η Άγκυρα στοχοποιεί τις τελευταίες ημέρες- και με την πυκνότητα πολεμικών πλοίων στην περιοχή να αυξάνει την πιθανότητα ατυχήματος, η ανησυχία της διεθνούς κοινότητας είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη.

Σε διάστημα ελάχιστα μεγαλύτερο των 45 ημερών, οι τουρκικές προκλήσεις μεταβλήθηκαν από ενοχλητικές φράσεις και «απλές» παραβιάσεις εναερίου χώρου, σε διαρκείς προσβολές προς όποιον δεν συμφωνεί με τους στόχους της Άγκυρας σε κάθε εμφάνιση του Ταγίπ Ερντογάν ή και των στενών συνεργατών του και σε συνεχείς εκδόσεις NAVTEX, σε περιοχές που ανήκουν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Οι κινήσεις αυτές του τούρκου προέδρου -ο οποίος ενδέχεται να έχει επιλέξει τον δρόμο χωρίς επιστροφή- έχουν κινητοποιήσει τις τελευταίες ημέρες σε πιο έντονο βαθμό τόσο την Ευρωπαϊκή Ένωση, και κυρίως τη Γερμανία που ακολουθούσε την πολιτική κατευνασμού απέναντι στην Άγκυρα και σίγουρα θέλει να αποφύγει το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου στην Ανατολική Μεσόγειο, όσο και τις ΗΠΑ που έχουν το περιθώριο και τη δυνατότητα να πιέσουν τον Ερντογάν.

Η πίεση της διεθνούς κοινότητας

Ενδεικτική της προσπάθειας για αποκλιμάκωση και συζητήσεων ήταν η νέα τηλεφωνική επικοινωνία που είχε η γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, με τον τούρκο πρόεδρο, προκειμένου να ρίξει τους τόνους. Παρ’ ότι δεν υπάρχει κάποια ανακοίνωση από τη γερμανική πλευρά, κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας τους, ο Ερντογάν έστρεψε τα πυρά του εναντίον της Αθήνας, τονίζοντας πως «είναι απαράδεκτο το ότι η εγωιστική και άδικη στάση της Ελλάδας υποστηρίζεται από ορισμένες χώρες».

Παράλληλα, σύμφωνα με την τουρκική προεδρία, εξέφρασε την ικανοποίησή του για τις προσπάθειες της Μέρκελ να συμβάλει στην επίλυση του προβλήματος στην περιοχή, το οποίο σύμφωνα με τον ίδιο «προκαλείται από τα βήματα της Ελλάδας και των χωρών που την υποστηρίζουν».

Σε ό,τι αφορά τις υπόλοιπες χώρες – μέλη της ΕΕ, η Γαλλία είναι αυτή που έχει κατανοήσει καλύτερα από κάθε άλλον τι διακυβεύεται στην περιοχή. Το Παρίσι δεν πρόκειται να δεχτεί την Τουρκία να εξελιχθεί στην επικυρίαρχη δύναμη της Μεσογείου και βρίσκεται στο πλευρό της Αθήνας. Ο Εμανουέλ Μακρόν είναι ο μόνος ηγέτης στην Ευρώπη που έχει σχέδιο για το πώς η Ευρώπη μπορεί να βγει από αυτό το τέλμα και ξέρει ότι, αν δεν μετριαστεί η επιθετικότητα της Τουρκίας, αυτό θα πλήξει τα συμφέροντα της ίδιας της ΕΕ.

Αντίδραση πάντως υπήρξε και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, με την παρέμβαση του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, να παίζει -μένει να αποδειχτεί στην πράξη- καθοριστικό ρόλο.

Ο Πομπέο κάλεσε Αθήνα και Άγκυρα για μορατόριουμ και έναρξη διαλόγου. Μετά την παρέμβαση αυτή, ο Ερντογάν φέρεται να ακολουθεί τη διπλωματική οδό στο θέμα των διαφορών της Τουρκίας με την Ελλάδα για τα δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Σύμφωνα με τουρκικές εφημερίδες, ο τούρκος πρόεδρος είπε σε κλειστή σύσκεψη κομματικών στελεχών τα ακόλουθα: «Στο θέμα της Ανατολικής Μεσογείου θα προχωρήσουμε στα πλαίσια της διπλωματίας. Η Τουρκία στο σημείο των δικαιωμάτων της στην Ανατολική Μεσόγειο έχει 100% δίκιο. Σε περίπτωση που και η απέναντι πλευρά απομακρυνθεί από τα βήματα της αύξησης της έντασης, τότε στην Ανατολική Μεσόγειο, μέσω διπλωματίας μπορούμε να εφαρμόσουμε την πολιτική «καζάν- καζάν (win-win)». Πρέπει να αναδείξουμε τις συνεργασίες και προσπάθειες αλληλοϋποστήριξης που είχαμε με τις χώρες της περιοχής, κυρίως με την Ελλάδα. Αυτή την προσπάθεια να την αναδείξουμε στο τραπέζι του διαλόγου και να την εξηγήσουμε στην κοινή γνώμη».

Η πρόσκληση για διάλογο και το φάουλ του Στόλτενμπεργκ

Πρωτοβουλία για αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας ανέλαβε και ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ.

Ο νορβηγός πολιτικός, προκειμένου να αποφύγει μια δύσκολη συζήτηση στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο που έχει ζητήσει η Ελλάδα για τις τουρκικές προκλήσεις, απέστειλε έγγραφο με το οποίο προτείνει διάφορους τρόπους αποκλιμάκωσης της έντασης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας στους στρατιωτικούς αντιπροσώπους των δύο χωρών.

Το εν λόγω έγγραφο, σύμφωνα με το «Βήμα», το οποίο περιλαμβάνει μία σειρά από προτάσεις, δεν φαίνεται να καλύπτει σε αυτή τη φάση τις επιθυμίες της ελληνικής πλευράς, ιδιαίτερα σχετικά με την αποχώρηση του Oruc Reis από την Ανατολική Μεσόγειο.

Ωστόσο, η Αθήνα έκρινε, σε πρώτη φάση και όταν εκδηλώθηκε αρχικά η σκέψη Στόλτεμπεργκ, ότι δεν υπήρχε λόγος να απορρίψει αμέσως την πρωτοβουλία του. Είναι επίσης σαφές, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ότι υπάρχει κινητοποίηση από συγκεκριμένες πηγές εντός ΝΑΤΟ (Ηνωμένες Πολιτείες, Γερμανία, ίσως και άλλες).

Ο κ. Στόλτεμπεργκ έσπευσε όμως να ανακοινώσει ότι οι δύο χώρες «συμφώνησαν να προσέλθουν σε τεχνικές συνομιλίες για τη μείωση του κινδύνου επεισοδίων και ατυχημάτων στην Ανατολική Μεσόγειο», επισημαίνοντας ότι το ΝΑΤΟ είναι μία σημαντική πλατφόρμα διαβουλεύσεων επί ζητημάτων που επηρεάζουν την ασφάλειά μας».

Αυτό προκάλεσε την αντίδραση της ελληνικής πλευράς, στην οποία υπάρχει δυσαρέσκεια για την βεβιασμένη κίνηση του Νορβηγού. Διπλωματικές πηγές σημείωναν, μετά τη δήλωση Στόλτεμπεργκ, ότι «οι πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας σχετικά με φερόμενες τεχνικές συνομιλίες στο ΝΑΤΟ δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα».

Οι ίδιες πηγές τόνιζαν ότι «η μονομερής εγχείριση εγγράφου με την παράκληση για σχόλια εντός μίας εβδομάδας σε καμία περίπτωση δεν συνιστά έναρξη διαλόγου».

Ουσιαστικά, δηλαδή, η Αθήνα διέψευσε την έναρξη συνομιλιών, αλλά πρόσθεσε ότι «σε κάθε περίπτωση, έχουμε συγκρατήσει την πρόθεση του ΓΓ του ΝΑΤΟ να εργαστεί για να θεσπίσει μηχανισμούς αποκλιμάκωσης στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Πλην όμως, αποκλιμάκωση συνιστά μόνον η άμεση απομάκρυνση όλων των τουρκικών πλοίων από την ελληνική υφαλοκρηπίδα».

Η κόκκινη γραμμή της Αθήνας και η εμπρηστική στάση της Άγκυρας

Όπως προκύπτει και μέσω της παραπάνω τοποθέτησης, η Αθήνα έχει καταστήσει σαφές προς κάθε κατεύθυνση ότι δεν θα κάτσει στο τραπέζι του διαλόγου, αν η Τουρκία δεν σταματήσει τις παραβιάσεις, αν δεν συμμορφωθεί και αν δεν αποχωρήσουν όλα τα τουρκικά πλοία από την ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Παράλληλα, με το δόγμα «ψυχραιμία και αυτοπεποίθηση» η Αθήνα παρακολουθεί στενά τις κινήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και τη συνεχιζόμενη επιθετική ρητορική της Άγκυρας, ενώ παράλληλα εντείνει τις διπλωματικές πρωτοβουλίες στους διεθνείς θεσμούς.

Η ελληνική πλευρά προτάσσει τον διάλογο, όμως η συνεχιζόμενη τουρκική προκλητικότητα δεν βοηθά στην εκτόνωση της έντασης.

Σε μια ακόμα κίνηση εντυπωσιασμού, ο τούρκος υπουργός Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ, με πλήρη στρατιωτική εξάρτυση και συνοδευόμενος από τον αρχηγό της τουρκικής αεροπορίας, πραγματοποίησε πτήση με F-16 πάνω από τo βόρειο Αιγαίο. Πιστός στη γραμμή της σκληρής ρητορικής, εξαπέλυσε πυρά κατά Γαλλίας και ΗΠΑ, δηλώνοντας πως «υπάρχουν εκείνοι που έρχονται από χιλιόμετρα μακριά και υποδύονται τον ρόλο του φύλακα αγγέλου. Δεν είναι δυνατόν να το αποδεχτούμε αυτό. Θα φύγουν όπως ήρθαν».

Στο πλαίσιο των κινήσεων που δημιουργούν σύγχυση και τροφοδοτούν την ένταση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου εντάσσεται και η πρόθεση της Άγκυρας να εμπλέξει τη Ρωσία με την έκδοση δύο NAVTEX, ειδοποιώντας για ασκήσεις του ρωσικού στόλου με πραγματικά πυρά.

Η Άγκυρα προσπάθησε να αξιοποιήσει τη συγκυρία μπαίνοντας σφήνα κατά τη συγκεκριμένη περίοδο για να αποκτήσει «δικαιοδοσία» σε θαλάσσια περιοχή που δεν της ανήκει. Ας σημειωθεί δε πως η NAVTEX που εξέδωσε δεν είναι κάλυψη των ρωσικών ασκήσεων αλλά προειδοποίηση προς τα ρωσικά πλοία να μην πλησιάσουν τις περιοχές που έχει δεσμεύσει παρανόμως η Τουρκία για γεωλογικές έρευνες.

Μετά, λοιπόν, την ηχηρή αντίδραση της Μόσχας που έκανε λόγο για ανυπόστατους ισχυρισμούς πως η Ρωσία στηρίζει τη στάση της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο, ήρθε εκ των υστέρων διευκρίνιση του τουρκικού υπουργείου Άμυνας ότι πρόκειται για ρωσικές ασκήσεις κι όχι κοινές με την Τουρκία.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει, προέβη στην έκδοση των συγκεκριμένων NAVTEX από «συνήθη πρακτική», καθώς η περιοχή όπου πρόκειται να διεξαχθούν οι ρωσικές ασκήσεις βρίσκεται εντός της δικαιοδοσίας της Υδρογραφικής και Ωκεανογραφικής Υπηρεσίας της Τουρκίας.