Νερό, ενέργεια και τεχνολογία: πυλώνες του οικοσυστήματος μιας βιώσιμης γεωργίας

Toυ Μόσχου Κορασίδη*
Σε συνέχεια των τεσσάρων άρθρων που έχουν δημοσιευτεί στα «ΝΕΑ» σχετικά με τη διαμόρφωση ενός βιώσιμου οικοσυστήματος για την ελληνική γεωργία στις νέες συνθήκες που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή, αυτό το κείμενο συζητά τρεις βασικούς πυλώνες στη μορφή μιας πρότασης, η οποία βασίζεται σε δύο στοιχεία: i) στην πολύχρονη εμπειρία ενασχόλησής μου στα θέματα γεωργικής παραγωγής και ii) στο αξίωμα που πιστεύω, ότι «αν δεν θέλεις να αλλάξει τίποτα ζήτα να αλλάξουν όλα» και εκτιμώ ότι αυτό το αξίωμα ισχύει πολύ περισσότερο στη γεωργία.

Α. Νερό:

Η εξασφάλιση ποσοτικής και ποιοτικής επάρκειας αρδευτικού νερού καθίσταται κρίσιμος παράγοντας για την άσκηση της γεωργικής δραστηριότητας. Μια ολοκληρωμένη παρέμβαση θα μπορούσε να περιλαμβάνει:

• Τη συλλογή και αποταμίευση του βρόχινου νερού αντί της κοστοβόρας άντλησης με μικρούς και μεγάλους ταμιευτήρες οι οποίοι μπορούν να παράγουν ενέργεια.
• Τον συνδυασμό της σχεδίασης και υλοποίησης αντιπλημμυρικών και αντιδιαβρωτικών έργων με έργα αποταμίευσης νερού για τοπική ή ευρύτερη χρήση στην ίδια υδρολογική λεκάνη.
• Τη χρήση κλειστών συστημάτων αγωγών για τη μεταφορά του αρδευτικού νερού αντί αυτών με τεράστιες απώλειες ανοικτών αρδευτικών καναλιών.
• Τη χρήση μεθόδων αποτελεσματικής άρδευσης και εξοικονόμησης αρδευτικού όπως η στάγδην άρδευση.
• Τη διαχείριση όλων των διαθέσιμων νερών μιας περιοχής ενιαία – υπέργειων, υπόγειων ακόμη και των μετά από κατάλληλη επεξεργασία νερών αστικών λυμάτων.

• Τη χρήση αφαλάτωσης για παραγωγή αρδευτικού νερού σε νησιωτικές και παράκτιες στις ξηρές και νησιωτικές περιοχές με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε συνδυασμό με την παραγωγή ενέργειας τους χειμερινούς μήνες.
• Την επιλογή και αναδιάρθρωση των καλλιεργειών της κάθε περιοχής σύμφωνα με τις δυνατότητες κάθε υδρολογικής λεκάνης.
• Την ενεργητική προστασία από τη μόλυνση των νερών από τα υπολείμματα λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και ανεπεξέργαστων αστικών και βιομηχανικών λυμάτων.
• Την οριζόντια πρόνοια για τη χρηματοδότηση των παραπάνω με ρήτρα την παραγωγή ενέργειας όπου είναι εφικτό.
  Ενα πρόγραμμα επενδύσεων 1,5 δισ. ευρώ για το νερό μέχρι το 2030 είναι αναγκαίο για να έχει θετικό αποτύπωμα στην ελληνική γεωργία, έναντι του επαναλαμβανόμενου 7ετούς Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης με δαπάνες 350 εκατ. ευρώ, ποσό πολύ μικρό ακόμη και για τη συντήρηση και ανανέωση των σημερινών φραγμάτων και υποδομών άρδευσης.

Β. Ενέργεια:

Η ενέργεια επιδρά στο κόστος παραγωγής και η χρήση ΑΠΕ βοηθάει στη μείωσή του ενώ δίνει περιβαλλοντικό πρόσημο στην παραγωγική γεωργία. Η γεωργία ως παραγωγική δραστηριότητα με μικρά περιθώρια κέρδους και σχετικά χαμηλή απόδοση του επενδυμένου κεφαλαίου επηρεάζεται από το κόστος παραγωγής για τη βιωσιμότητά της, η διαμόρφωση του οποίου επηρεάζεται καθοριστικά από το κόστος ενέργειας. Ως μεγάλος καταναλωτής ενέργειας από την άλλη πλευρά η γεωργία συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή. Ταυτόχρονα η γεωργία αποτελεί προνομιακό πεδίο στη χρήση αλλά και την παραγωγή ενέργειας από ποικιλία μορφών ΑΠΕ, από βιομάζα, αιολική, ηλιακή ενέργεια και γεωθερμία. Πλεονέκτημα που μπορεί να αξιοποιηθεί όπως και σε άλλες χώρες ως ένα κρίσιμο μέσο στήριξης του εισοδήματος των παραγωγών και μείωση του κόστους παραγωγής.

Στους αγρότες ταιριάζει απόλυτα ο σύγχρονος όρος prosumer (producer & consumer, δηλαδή ταυτόχρονα παραγωγός και καταναλωτής ενέργειας αξιοποιώντας το net metering σε συλλογικό (ΓΟΕΒ – ΤΟΕΒ, ενεργειακές κοινότητες αγροτών) ή ατομικό επίπεδο. Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ΑΠΕ που καλπάζει με την πρόοδο της τεχνολογίας για τη στήριξη του εισοδήματος των γεωργών και των κατοίκων της υπαίθρου είναι κρίσιμη και για τη διατήρηση του κοινωνικού ιστού και στην πιο απομακρυσμένη περιοχή αλλά και για την εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας στις παραγωγικές γεωργικές ζώνες με αειφόρο τρόπο.

Τα υπολείμματα της βιομάζας των καλλιεργειών, τα ζωικά απόβλητα, οι μικρές ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά και η γεωθερμία μαζί με την εξοικονόμηση ενέργειας μπορούν όχι μόνο να καλύψουν σημαντικό μέρος του ενεργειακού κόστους της παραγωγής αλλά να δώσουν επιπλέον εισόδημα και απασχόληση στους κατοίκους της υπαίθρου. Ενα πρόγραμμα επενδύσεων 750 εκατ. ευρώ για την ενέργεια για τη χρήση διάφορων μορφών ΑΠΕ μέχρι το 2030 από συλλογικούς φορείς τους και τους ίδιους τους αγρότες είναι επιβεβλημένο για να έχει ουσιαστική επίδραση και στους οικονομικούς και τους περιβαλλοντικούς δείκτες της ελληνικής γεωργίας.

Γ. Τεχνολογία:

Κλείνοντας, η ελληνική γεωργία χρειάζεται μια σημαντική ώθηση στη χρήση ευφυούς τεχνολογίας για αποτελεσματικότερη και φιλοπεριβαλλοντική χρήση των πόρων. Το ψηφιακό και τεχνολογικό χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια, τον πρωτογενή τομέα και άλλους τομείς της οικονομίας στην Ελλάδα αποτελεί σοβαρό εμπόδιο στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και καινοτομίας για τον έξυπνο μετασχηματισμό της γεωργίας.
Με τη νέα ΚΑΠ στα πλαίσια του Green Deal ο κάθε παραγωγός, μικρός, μεσαίος και μεγάλος, αλλά και η ελληνική γεωργία συνολικά δεν θα μπορεί να λάβουν την κοινοτική χρηματοδότηση εάν δεν καταγράφεται η χρήση των εισροών και των φυσικών πόρων. Χωρίς ψηφιοποιημένο σύστημα παρακολούθησης της χρήσης τους τα ποσά χρηματοδότησης που μπορεί να απολέσει η χώρα είναι πολύ μεγάλα. Είναι προφανές ότι το κατακερματισμένο υφιστάμενο ψηφιακό σύστημα σε Οργανισμούς και μητρώα δεν επαρκεί και θέλει αλλαγές, αφού το κόστος πρόσβασης σε αυτές υπηρεσίες ακόμη και για απλές αιτήσεις (ΟΣΔΕ, Δασικοί χάρτες κλπ) είναι πολύ μεγάλο, ο δε κατακερματισμός του και η πολυπλοκότατά του υποσκάπτει κάθε προσπάθεια βελτίωσης.

Το πρότυπο του e-gov.gr πρέπει να εφαρμοσθεί τομεακά στη γεωργία για την αξιολόγηση των εφαρμοζόμενων πολιτικών σε πραγματικό χρόνο και να έχει τύχη η γεωργία ακριβείας. Ενα σύγχρονο ανοικτό ψηφιακό σύστημα, τύπου Agri-e-gov.gr, με γεωγραφικές πληροφορίες, με αλληλεπίδραση της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, του Κτηματολογίου, του ΟΠΕΚΕΠΕ και του ΥΠΑΑΤ που συνοδεύεται από τη δημιουργία βασικής δημόσιας υποδομής, για τη διασύνδεση της συμβουλευτικής και την εφαρμογή της γεωργίας ακριβείας, σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα της χώρας, είναι άμεσης προτεραιότητας. Την ίδια λογική της ανοιχτής παροχής υπηρεσιών χωρίς αποκλεισμούς αλλά με ενίσχυση της διαφοροποίησης, των τεχνολογικών εφαρμογών και επιταχυντών, οφείλει να ακολουθήσει και το (κλειστό σήμερα) σύστημα του ΟΣΔΕ ώστε να συμβάλει, μαζί με τη βασική δημόσια υποδομή στήριξης της γεωργίας ακριβείας, στο μειωμένο κόστος εφαρμογής της από τους μικρούς και μεσαίους αγρότες. Μόνο με την επίτευξη κέρδους από την εξοικονόμηση εισροών, χαμένων εργατοωρών για καλλιεργητικές και διοικητικές διαδικασίες γεωργούς θα επιτευχθεί η συμμετοχή των γεωργών στην προσπάθεια για να μετασχηματισθεί η ελληνική γεωργία.

Ενα πρόγραμμα επενδύσεων 160 εκατ. ευρώ είναι απαραίτητο για τη δημιουργία του Agri-e-gov.gr (τάξης 35 εκατ. ευρώ) άμεσα λόγω απαιτήσεων της νέας ΚΑΠ, καθώς και τη δημιουργία βασικής δημόσιας υποδομής (125 εκατ. ευρώ για όλες τις Περιφέρειες) για τη γεωργία ακριβείας σε όλη τη χώρα.

*Ο Μόσχος Κορασίδης είναι γεωπόνος και αναπληρωτής γραμματέας Τομέα Περιβάλλοντος Κινήματος Αλλαγής – τ. γ.γ. ΥΠΑΑT