Κώστας Τσόκλης: «Είμαι 90 χρονών, παιδί ακόμη»

Θα ήθελα επιτέλους να ελευθερωθώ από την ελευθερία μου. Να κλάψω για τα κλάματά μου. Να χαρώ για τις χαρές μου. Να κλείσω επιτέλους τις κλειστές πόρτες και να ανοίξω τα ανοιχτά παράθυρα. Είμαι 90 χρονών, ήδη νεκρός, όμως παιδί ακόμη και δεν θέλω κατά κανένα τρόπο να ακολουθήσω το μάθημα που λέει ότι οι πόρτες οι κλειστές ανοίγουνε και τα ανοιχτά παράθυρα τα κλείνουν. Βρίσκομαι σε μια κατάσταση ουδέτερη. Αισθάνομαι ότι αιωρούμαι και ότι πρέπει να βγάλω καινούργια συμπεράσματα, αν θέλω να εξακολουθήσω να υπάρχω.

Δεν δέχομαι τίποτα από αυτά που οι άλλοι δέχονται και τίποτα από εκείνα που οι άλλοι αρνούνται δεν θέλω να αρνηθώ. Δεν ξέρω! Δεν θέλω να ξέρω. Εχω μπει σε αυτή τη διαδικασία. Ισως είναι κι αυτό ήδη ειπωμένο, καμωμένο, ίσως είναι μια κοινή ευχή, που βρίσκεται σε φάση πραγματοποίησης. Αυτό που ξέρω είναι ότι πρέπει να ενδίδουμε στις ευκαιρίες. Οταν ενδίδω στα πάντα, κάποιο μπορεί να μου βγει. Σας εύχομαι να αισθανθείτε αυτές τις αντιφάσεις της ζωής μια μέρα και να ενδώσετε.

Αυτό που έχει σημασία και θέλω να γίνει σαφές είναι ότι θα ήθελα να μην ανήκω σε αυτόν τον κόσμο. Δεν αναγνωρίζω τον εαυτό μου στους ομοίους μου. Υπάρχουν φορές που λέω «αν είμαι έτσι, δεν είμαι τίποτα» κι άλλες φορές σκέφτομαι ότι «αν είμαι έτσι, είμαι μεγαλοφυΐα». Κάθε φορά τοποθετούμαι ανάλογα με το πρόσωπο που έχω απέναντί μου.

Η τέχνη και το δόλωμα

Δεν μιλάω πλέον μόνο για τέχνη. Η τέχνη είναι το μέσον μου. Το έργο μου είναι το δόλωμα. Το έργο της τέχνης είμαι εγώ. Και με την έκθεση αυτή προσφέρω ένα δόλωμα στους φίλους μου ώστε να καταλάβουν ποιος είμαι, τι είμαι κι αν αυτό που είμαι αξίζει να υπάρχει.

Τώρα που γερνάω τα λέω αυτά διότι έχω φτάσει στο συμπέρασμα – σε αντίθεση με ό,τι λέγεται – ότι αυτό που έχει νόημα δεν είναι το έργο, αλλά η πρόθεση. Πολλοί λένε «άσε τα λόγια, τα έργα μετράνε». Εγώ λέω «τα λόγια, οι προθέσεις μετράνε». Διότι όταν είναι καλές, ακόμη κι αν δεν τις υλοποιήσεις εσύ, ίσως τα καταφέρει κάποιος άλλος με περισσότερο ταλέντο από σένα. Και τότε κερδίζεις την αθανασία και ίσως την κερδίσει κι αυτός.

Θεωρώ την αποτυχία πολύ σημαντικότερη από την επιτυχία. Οπως θεωρώ και απρόσεκτους, για να μην πω ηλιθίους, αυτούς που υποστηρίζουν ότι ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Οταν πας να σώσεις ένα παιδί που πνίγεται και δεν τα καταφέρεις, είναι επειδή δεν μπόρεσες, όχι επειδή δεν είχες την καλή πρόθεση να το κάνεις. Ας τρέξει ένας άλλος νεότερος, δυνατότερος να το σώσει, ακολουθώντας το δικό σου παράδειγμα.

Τα βαρίδια της παράδοσης

Δεν θέλω πια τίποτα που να είναι λογικό, να είναι σωστό. Αρνούμαι οποιονδήποτε νόμο έχει επιβληθεί από τον Μωυσή μέχρι τις μέρες μας. Νομίζω ότι έφαγα τη ζωή μου ακολουθώντας αυτούς τους νόμους και τώρα απλώς δεν έχω χρόνο να τους αναιρέσω. Μέσα στο μέτρο λοιπόν, που είμαστε καλλιτέχνες και για τέχνη μιλάμε, δεν δέχομαι τίποτα από αυτά που οι άλλοι πιστεύουν ότι ισχύουν στην τέχνη. Θα ήθελα να δω αν μπορεί να γίνει κι αλλιώς. Να δώσω και άλλες λύσεις στα ίδια προβλήματα. Αν δείτε προσεκτικά την έκθεση, θα διαπιστώσετε ότι το προσπάθησα πολλές φορές, αλλά τα βαρίδια της παράδοσης ήταν εκεί. Εχω την ατυχία να ξέρω την τέχνη στο βάθος της και δεν μπορώ να αποβάλω αυτή τη γνώση. Με έχουν μαρκάρει όσα γνωρίζω και γι’ αυτό δεν μπορώ να κάνω ένα σύγχρονο έργο. Να είμαι στο ίδιο επίπεδο με την εποχή μας.

Γέρασα και είμαι πιο φανατικός στις ιδέες μου διότι τώρα ξέρω ότι μόνο αυτές μπορούν να με διασώσουν. Παλιά δεν ήξερα. Συνήθως φανατικοί είναι εκείνοι που δεν γνωρίζουν, αλλά είμαι κι εδώ ανάποδος. Τώρα ξέρω. Και τώρα φοβάμαι. Φοβάμαι τα πάντα, επειδή δεν τα φοβάμαι. Προσπαθώ να ξεχάσω, αλλά δεν έπαθα άνοια. Αν πάθαινα, θα έκανα καλύτερη ζωγραφική, χωρίς το βουνό των ξεπερασμένων γνώσεων που κουβαλάω στους ώμους μου.

Ο Κατελάν και οι Ταλιμπάν

Κατά καιρούς υπάρχουν κάποιοι – μετρημένοι στα δάχτυλα – που μας εκπλήσσουν, όπως ο Μαουρίτσιο Κατελάν, όταν αρκείται να βάζει μπρούμυτα τον Πινόκιο και μ’ αυτό να παράγει τόσο έντονα συναισθήματα. Πριν από λίγα χρόνια η εικόνα που μας κατέτρεχε και μας γοήτευε ήταν εκείνη των Ταλιμπάν που αποκεφάλιζαν τα θύματά τους, σκεπασμένα με ένα κίτρινο ένδυμα. Σήμερα μας καταδιώκει η εικόνα των αμερικανών αστυνομικών που με πλήρη αδιαφορία πατούν στον λαιμό τον μαύρο πολίτη. Επιθυμία του καλλιτέχνη είναι να κάνει έστω μια τέτοια εικόνα στη ζωή του, όχι με δημοσιογραφικό τρόπο όπως τόσοι επιφανείς ή αφανείς σύγχρονοι καλλιτέχνες το προσπαθούν, αλλά αυτής της εντάσεως. Δεν αρκεί να περιγράφεις ή να καταγράφεις ένα γεγονός, πρέπει ακόμα να το μετατρέψεις σε τέχνη, αλλιώς το έργο θα πεθάνει μαζί με το γεγονός.

Δεν νομίζω ότι κατάφερα να δημιουργήσω μια τέτοια εικόνα. Ισως πλησίασα με το «Καμακωμένο ψάρι», που παρουσιάστηκε στο ελληνικό περίπτερο στην Μπιενάλε της Βενετίας, επειδή ακόμη μιλάμε γι’ αυτό, κι ας έγινε πριν από 35 χρόνια. Ισως επειδή όλοι ζούμε με ένα καμάκι μέσα μας και σπαρταράμε. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου μεγάλο ζωγράφο. Ελπίζω να μεγαλώσω πίνοντας σαν βρικόλακας το αίμα νεότερων γεγονότων. Δεν είναι σίγουρο ότι θα τα καταφέρω, αλλά αν συμβεί ίσως αποδειχθεί ότι άξιζε τον κόπο που γεννήθηκα και μπλέχτηκα σε αυτόν τον τομέα.

Κάνω τη συγκεκριμένη έκθεση τώρα επειδή είναι η πιο ακατάλληλη εποχή. Ηθελα να κάνω κάτι καινούργιο, αλλά τελικά έπειτα από συζήτηση με τον επιμελητή της έκθεσης και διευθυντή εικαστικού προγράμματος του Ιδρύματος Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη, Τάκη Μαυρωτά, επιλέξαμε να δείξουμε τη διαδρομή μου στη ζωγραφική: από τα πρώτα παραστατικά του 1955 έως τα τελευταία που έφτιαξα την περίοδο της καραντίνας. Είναι τα ζωγραφίσματά μου μόνο. Διότι ο Τσόκλης δεν είναι μόνο αυτό, αλλά είναι και αυτό.

Παρεξηγημένος δεν αισθάνομαι. Διαφοροποιημένος, θα έλεγα. Θα ήθελα να πάρει ο κόσμος ό,τι καλύτερο είχα να δώσω και να σταματήσουν οι γκρίνιες ότι είμαι ακραίος. Αν είσαι, είσαι στις άκρες, διαφορετικά δεν είσαι. Δεν γίνεται αλλιώς.

Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι η υστεροφημία. Τίποτε άλλο. Αυτό σημαίνει ένα κομμάτι της σκέψης μου να γίνει μέρος της προσωπικότητας νεότερων ανθρώπων στο διηνεκές. Εχω κι εγώ βοηθήσει πολλούς καλλιτέχνες στην υστεροφημία τους, π.χ. έχω αντιγράψει τον Ραφαήλο και τον Ουταμάρο. Εχω στηριχθεί στις ιδέες του Ντισάν. Ετσι ο ένας με τον άλλο βοηθούμαστε, ώστε να συνεχιστεί η αλυσίδα και να μείνουμε αθάνατοι, εξασφαλίζοντας την αθανασία της τέχνης.

INFO

H έκθεση «Κώστας Τσόκλης. Ζωγραφική. Ορια και υπερβάσεις» θα εγκαινιαστεί αύριο από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου στο Ιδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη, Βασ. Σοφίας και Μέρλιν 1, χωρίς παρουσία κόσμου. Εως 8 Νοεμβρίου