Eίμαστε ακόμη στην αρχή. Ψεκασμένοι στην Χώρα του Ποτέ.

Γράφει ο Βαγγέλης Τζούκας*

Η Ιστορία παίρνει περίεργες τροχιές ενίοτε. Η οπωσδήποτε εντυπωσιακή και μη αναμενόμενη πανδημία του COVID-19  έχει ανατρέψει πολλά πράγματα στην καθημερινότητα μας σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της φαντάζουν τεράστιες. Αν όμως αυτό φαντάζει δεδομένο, για πολλούς ανθρώπους προκαλεί έκπληξη το είδος των αντιδράσεων  ορισμένων συνανθρώπων τους που συνδέονται με την πανδημία και τους τρόπους περιορισμού της (μάσκες, εμβόλια κλπ).

Και όμως, κατά τη γνώμη μας, δεν θα έπρεπε να συμβαίνει κάτι τέτοιο.  Oι θεωρίες  συνωμοσίας είναι παρούσες εδώ και πάρα πολλά χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο.  Έχουν εξεταστεί ενδελεχώς από σπουδαίους κοινωνικούς επιστήμονες και η βιβλιογραφία στο πεδίο αυτό είναι εντυπωσιακή.

Περιλαμβάνουν ένα τεράστιο εύρος από τις πλέον ανώδυνες έως τις πλέον σκληροπυρηνικές.  Όλα αυτά μάλιστα μπορούν να συνδυαστούν (και όντως συνδυάστηκαν) με την εντυπωσιακή επάνοδο του αποκρυφισμού και του εσωτερισμού, και την ενσωμάτωση τους στην αμερικανική και συνεκδοχικά στην παγκόσμια ποπ κουλτούρα ήδη από τη δεκαετία του 1960. Στο βιβλίο μου με τίτλο Το Φάντασμα του Ναζισμού. Μυθολογία και Σαγήνη του Τρίτου Ράιχ από την προπολεμική περίοδο έως τις μέρες μας (Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα, 2016) είχα προδιαγράψει το γενικό πλαίσιο αναφοράς των φαντασιώσεων αυτών, με ειδική εφαρμογή στο Τρίτο Ράιχ και στην μεταπολεμική απόπειρα φυσικοποίησης, σχετικοποίησης, κανονικοποίησης και από-ιστορικοποίησης του καθεστώτος αυτού (και της γενοκτονικής του βίας).  Αυτή όμως είναι η μία όψη των πραγμάτων.

Η άλλη, η πιο ανησυχητική, έχει να κάνει με τις θεωρίες που σχετίστηκαν με την άνοδο των ναζί στην εξουσία.

Περιττεύει ίσως η αναφορά στο διαβόητο αντισημιτικό κατασκεύασμα με τίτλο: Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, που μεταφράστηκε μάλιστα και στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι η αυθεντικότητα των λεγόμενων Πρωτοκόλλων και της υποτιθέμενης παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας την οποία αναλύουν είχε διαψευσθεί πολλάκις, το βιβλίο αυτό έπαιξε το ρόλο του και με το παραπάνω στην εκδίπλωση της αντισημιτικής υστερίας και στο Ολοκαύτωμα που ακολούθησε.

Και οι ναζί δεν σταμάτησαν εκεί. Πλήθος ήμι-παρανοϊκών ψευδό-επιστημονικών θεωριών (κοίλη γη, θεωρία του κοσμικού πάγου) απέκτησαν σχεδόν επίσημο και θεσμικό χαρακτήρα με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, καθώς μια νέα Άρια επιστήμη θα έπρεπε να αντικαταστήσει τη συμβατική (που ήταν άλλωστε ευεπίφορη στις «εβραϊκές αντιλήψεις»)

Στους κόλπους των SS o Χίμλερ προπαγάνδιζε ανοικτά παγανιστικές και εσωτεριστικές θεωρίες για την «νέα ελίτ των Τευτόνων Ιπποτών» που θα αποικούσαν ξανά την Ανατολή και θα κυριαρχούσαν επί των «υπανθρώπων Σλάβων», όσων τουλάχιστον θα επιζούσαν από τον πόλεμο εξολόθρευσης που θα εξαπέλυε η Γερμανία εναντίον της «Ασίας» και των «εβραιομπολσεβίκων». Και όλα αυτά πραγματοποιούνταν εντός ενός πνευματικού περιβάλλοντος που χαρακτηριζόταν από την στροφή τμήματος της γερμανικής νεολαίας στην «αγνή και ανόθευτη φύση», τον εθνικιστικό μυστικισμό, την άρνηση του Διαφωτισμού, την αναζήτηση μιας «νέας αρχής» για το ίδιο το ανθρώπινο είδος.

Η προειδοποίηση λοιπόν είναι σαφής: αν αυτά συνέβησαν σε μια κοινωνία με σημαντική συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό, με μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη, με τεράστιας εμβέλειας κοινωνικούς αλλά και «θετικούς» επιστήμονες, σε έναν λαό «στοχαστών και ποιητών», τι θα συνέβαινε άραγε σε άλλες κοινωνίες, όπως π.χ η ελληνική σε περίπτωση ταυτόχρονης εμφάνισης εθνικών, οικονομικών και στην περίπτωση μας υγειονομικών κρίσεων;

Τι θα γινόταν στη μετανεωτερική εποχή των αφηγημάτων, της σχετικοποίησης των πάντων, του «παγκόσμιου χωριού»; Πως θα επιδρούσε η τρομερή εξάπλωση του ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης , που όπως έγραψε ο Ουμπέρτο Έκο: «Έδωσαν δικαίωμα λόγου σε λόχους ηλιθίων οι οποίοι προηγουμένως δεν μιλούσαν παρά σε μπαρ, μετά από ένα ποτήρι κρασί. Τότε δεν έκαναν κακό στους υπόλοιπους.

Εκεί κάποιος τους έκοβε την κουβέντα ενώ τώρα έχουν το ίδιο δικαίωμα να μιλούν όσο και ένα βραβείο Νόμπελ»; Η απάντηση είναι μπροστά στα μάτια μας. Είμαστε ακόμη στην αρχή τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο μιας διαδικασίας που την τροφοδοτούν υπόγεια ρεύματα και ανομοιογενείς ιδεολογικές ταυτότητες. Το αν αυτές οι κινήσεις θα λάβουν και πολιτικά χαρακτηριστικά μένει να φανεί. Το βέβαιο είναι ότι, όσο και αν ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας εκπλήσσεται, ο ανορθολογισμός είναι εδώ, πανταχού παρών, δύσκολα διαχειρίσιμος, και έτοιμος για παραγωγή πολιτικών αποτελεσμάτων. Η ιστορική εμπειρία άλλωστε το έχει αποδείξει πολλαπλώς.

*Δρ. Κοινωνιολογίας, Διδάσκων στο ΕΑΠ