Πνευματικοί επαίτες

Δημοκρατία χωρίς πνευματική καλλιέργεια δεν νοείται ούτε ως έννοια ούτε ως πραγματικότητα.

Για να συλλάβει κανείς την έννοια της δημοκρατίας στην ουσία της προϋποτίθεται ότι έχει υψηλό βαθμό πνευματικής καλλιέργειας.

Εξάλλου, για να πραγματοποιήσει κανείς τη δημοκρατία ως άτομο και ως σχέση με τον εαυτό του και ως σχέση με τους άλλους απαιτείται επίσης υψηλός βαθμός πνευματικής καλλιέργειας.

[…] Μέσα στη δημοκρατία ο άνθρωπος αξιολογείται κυρίως ως πνευματικός άνθρωπος και ως ηθική προσωπικότητα.

Τα μέτρα των αξιών της δημοκρατίας είναι το πνεύμα και η αρετή.

Δίχως αυτά δεν υπάρχει δημοκρατία.

Ο κίνδυνος για τη δημοκρατία είναι πάντοτε η τυχόν μείωση μέσα της του βαθμού της πνευματικής καλλιέργειας.

Όσο μειώνεται η πνευματική καλλιέργεια μέσα σε μια δημοκρατία τόσο απειλείται η δημοκρατία από τους εχθρούς της, οι οποίοι είναι η τυραννία και η δημοκοπία.

Γι’ αυτό, το πρώτο μέλημα της δημοκρατίας δεν είναι η ευημερία, όπως διδάσκουν πολλοί, αλλά η παιδεία των πολιτών.

Η παιδεία είναι το σταθερό θεμέλιο της δημοκρατίας.

[…] Όταν η δημοκρατία περνά κρίση ή όταν η πνευματική καλλιέργεια κινδυνεύει, τότε η κατάσταση της κοινωνίας παρουσιάζεται συγκεχυμένη.

Οι άνθρωποι αρχίζουν να χάνουν τα σταθερά κριτήρια των αξιών, οι έννοιες δεν έχουν το βάρος που είχαν πριν.

Γενικώς, τα νοήματα που προσδιόριζαν τη ζωή των ανθρώπων μετακινούνται «τήδε κακείσε», και τούτο έχει ως αποτέλεσμα τη σύγχυση.

[…] Η σύγχυση αυτή είναι σχεδόν καθολική, δηλαδή απλώνεται σ’ όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής.

Τέχνη, πολιτεία, δηλαδή σύστημα νόμων, θρησκεία, δηλαδή εσωτερική συμπεριφορά του ανθρώπου προς το άρρητο, όλα αυτά διαταράσσονται όταν η πνευματική καλλιέργεια μέσα σε μια δημοκρατία παραμελείται ή και διαστρέφεται από διάφορα συνεργεία κοσμοθεωριών, που έρχονται δήθεν να σώσουν τον άνθρωπο, ο οποίος, αν βεβαίως κινδυνεύει να χαθεί, κινδυνεύει μόνο από αυτές.

Εφόσον η πνευματική καλλιέργεια υποχωρεί, εμφανίζονται με πολύ μεγαλύτερη ευκολία στη σύγχρονη κοινωνία οι μηχανισμοί της προπαγάνδας, οι οποίοι με το συστηματικό τους γδούπο κουφαίνουν τους ανθρώπους και μωραίνουν τη νόησή τους.

Είναι πράγματι άθλιο και τραγικό το θέαμα του ανθρώπου ο οποίος αποζεί πνευματικώς από τα συνθήματα της προπαγάνδας.

Ο άνθρωπος αυτός είναι ένας πνευματικός επαίτης, ένας ολωσδιόλου δυστυχισμένος άνθρωπος, και η τελική του μοίρα είναι το άγχος.

Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, περιοδικό Ευθύνη, τεύχος 41, Αθήνα 1975

Τα όσα αναφέρει στο ανωτέρω κείμενο ο αείμνηστος φιλόσοφος, πανεπιστημιακός και ακαδημαϊκός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (1900-1981), μολονότι αποτυπώνουν τις αγωνίες και τους προβληματισμούς του για την ποιότητα της δημοκρατίας και τους κινδύνους που την απειλούσαν πριν από σχεδόν μισόν αιώνα, έχουν ασφαλώς διαχρονική αξία και βαρύτητα.

Η εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου, η ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του, η διάπλαση του χαρακτήρα του βάσει αρχών και αξιών, αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε μονολεκτικά παιδεία, είναι και σήμερα –και θα είναι παντοτινά– ο θεμέλιος λίθος της δημοκρατίας.

Μην έχετε καμία απολύτως αμφιβολία: οι δήθεν λυτρωτικές κοσμοθεωρίες και τα κάθε λογής προπαγανδιστικά συνθήματα, που διαχέονται ταχύτατα στις μέρες μας με τη βοήθεια των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των social media, βρίσκουν απήχηση –έστω και περιορισμένη– στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, ακριβώς επειδή η μεν δημοκρατία μας είναι ατελής, η δε πνευματική καλλιέργεια των πολιτών υποχωρεί και υποβαθμίζεται με ποικίλους τρόπους.

Έτσι συσκοτίζεται η πραγματικότητα και προκαλείται η σύγχυση.

Έτσι βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι διαβόητες θεωρίες περί διαρκούς συνωμοσίας των ξένων κατά της πατρίδας μας και του λαού μας.

Έτσι αναπαράγονται και ανατροφοδοτούνται οι ισχυρισμοί των αρνητών της πανδημίας του κοροναϊού και της χρησιμότητας της μάσκας.

Έτσι εξασφαλίζουν χώρο προβολής απόψεις ανορθολογικές και αντιεπιστημονικές.

Έτσι ανάγεται, σε τελική ανάλυση, το ασήμαντο σε σημαντικό, το αυθαίρετο και αθεμελίωτο σε «αλήθεια» που λίγοι μόνο κατέχουν.

Ιδού, λοιπόν, η μεγάλη πρόκληση για όλους μας, για καθέναν από τους πολίτες ξεχωριστά αλλά και για τη συντεταγμένη πολιτεία: η απελευθέρωση του νου και της ψυχής από τα δεσμά της συνωμοσιολογίας και της προπαγάνδας, η σταδιακή περιθωριοποίηση και η συνακόλουθη εξάλειψη της πνευματικής επαιτείας, στην οποία προσφυώς αναφέρεται ο Θεοδωρακόπουλος.