Τελικά, υπάρχει ζωή στην Αφροδίτη; – Τι λένε οι επιστήμονες που βρίσκονται πίσω από την τεράστια ανακάλυψη

Η αστρονόμος Τζέιν Γκριβς του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ, ήταν μόνη στο γραφείο της όταν είδε το σήμα: ένα ίχνος του μορίου της φωσφίνης, μεταξύ των δεδομένων που είχε λάβει από την ατμόσφαιρα της Αφροδίτης το 2017.

Το γεγονός την σόκαρε. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η φωσφίνη, ενδέχεται να αποτελεί χρήσιμο βιοαποτύπωμα. Ένα σημάδι ότι ίσως υπάρχει ζωή στον πλανήτη στον οποίο εντοπίζεται.

«Δεν ήταν κανείς εκεί για να του το πω», λέει η ίδια στο Wired. Φοβούμενη ότι ο ενθουσιασμός της θα την παρασύρει σε λάθος συμπεράσματα, προσπάθησε να αποσπάσει τη σκέψη της από το ζήτημα. «Έπρεπε να προσπαθήσω να μην τρακάρω», θυμάται η ίδια, μιλώντας για το απόγευμα του 2018 όταν έκανε την πρώτη ανακάλυψη.

Τα επόμενα χρόνια ήταν γεμάτα ελέγχους που θα διασφάλιζαν ότι έχει αναλύσει σωστά τα δεδομένα της. Το σήμα, που έμοιαζε πάρα πολύ με φωσφίνη, επέμενε. Πριν μερικές μέρες, μετά από πολλούς ακόμη μήνες συλλογής και ανάλυσης δεδομένων, η ίδια και μια ομάδα συναδέλφων της έκαναν την επίσημη ανακοίνωση: Όχι μόνο υπάρχει φωσφίνη στην Αφροδίτη, αλλά δεν έχει βρεθεί και κάποια εξήγηση για το πώς βρέθηκε ως εκεί – με την εξαίρεση του ενδεχομένου της ύπαρξης ζωής.

Τι σημαίνει η ανακάλυψη

Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι βέβαιο πως υπάρχουν έμβιοι οργανισμοί στον πλανήτη. Ορισμένες μη βιολογικές διαδικασίες, άγνωστες στη γη, θα μπορούσαν να είναι η αιτία δημιουργίας του μορίου. Ωστόσο, και παρά το γεγονός ότι μένει ακόμη πολλή ερευνητική δουλειά για να απορρίψει άλλες πιθανές αιτίες, δεν είναι απίθανο να βρισκόμαστε για πρώτη φορά μπροστά στην ανακάλυψη εξωγήινης ζωής.

Φυσικά, η Αφροδίτη δεν ακούγεται ευχάριστο περιβάλλον για να ζει κανείς. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά της ξεπερνά τους 400 βαθμούς Κελσίου, ενώ η πίεση που δέχεται κανείς είναι αντίστοιχη με αυτή που συναντάται 900 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι συνθήκες είναι τόσο εχθρικές, ώστε να… λιώσουν ένα διαστημόπλοιο που είχε αποσταλεί στον καυτό πλανήτη μέσα σε λίγες μόλις ώρες.

Το είδους ζωή θα μπορούσε να υπάρχει στον καυτό πλανήτη;

Όμως οι επιστήμονες υπέθεταν ότι η Αφροδίτη μπορεί να έχει τη δική της, παράξενη ζωή, εδώ και δεκαετίες. Εν μέρει γιατί ο πλανήτης μοιάζει να έχει γνωρίσει καλύτερες μέρες: Δεν αποκλείεται κάποτε να είχε ακόμη και δικό του ωκεανό. Τότε, υποθέτουν, θα μπορούσε να είχε γεννηθεί ζωή, η οποία να εξελίχθηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ξεφύγει από την κυριολεκτική κόλαση στην οποία μετατράπηκε ο πλανήτης. Μόνη σωτηρία, τα σύννεφα, 48 χιλιόμετρα πάνω από το έδαφός της, όπου η πίεση μειώνεται και η θερμοκρασία κυμαίνεται περίπου στους 26 βαθμούς Κελσίου.

Ο Καρλ Σάγκαν είχε γράψει στο Nature: «Από καμία άποψη δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε γηγενή ζωή στα σύννεφα της Αφροδίτης». Στη συνέχεια φαντάστηκε μια εκδοχή αυτής της ζωής: ένα ον που μοιάζει και λειτουργεί ως «επιπλέουσα φούσκα». Ένα είδος σακιού, γεμάτο με υδρογόνο, που κινείται μέσα στα σύννεφα συλλέγοντας νερό και μέταλλα.

Ένα ενδιαφέρον σήμα

Αυτή η ιδέα μάγευε και την Γκριβς. Είχε ακούσει ότι η φωσφίνη ήταν ένδειξη ζωής στη γη, και κυρίως αναερόβιας ζωής, που δεν χρειάζεται οξυγόνο. Ίσως, σκέφτηκε, να μπορούσε να ελέγξει για την ύπαρξή του στο γειτονικό πλανήτη, χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο Κλερκ Μάξγουελ. Θα συνέλεγε το φως της Αφροδίτης και θα αναζητούσε μια χαρακτηριστική πτώση του φάσματός του: μια απουσία φωτός γύρω από μια συγκεκριμένη συχνότητα, που δείχνει ότι μόρια φωσφίνης έχουν απορροφήσει ορισμένα φωτόνια καθώς κινούνται μέσα στην ατμόσφαιρα.

Δεν περίμενε να το εντοπίσει. Όμως ξαφνικά το είδε: Μια ίσια γραμμή, που ακολουθούνταν από μια απότομη πτώση σε σχήμα V και μια ακόμη ίσια γραμμή.

Με τη βοήθεια ενός συναδέλφου της, δημιούργησαν ατμοσφαιρικές προσομοιώσεις για να κατανοήσουν τα δεδομένα. Στη συνέχεια, ζήτησαν τη βοήθεια της Κλάρα Σούσα-Σίλβα, ερευνήτριας στο ΜΙΤ, η οποία είναι, όπως τονίζει η Γκριβς, η κορυφαία ειδικός επί της φωσφίνης, και εκείνη που συνέβαλε στην καθιέρωση του μορίου της ως βιοαποτύπωμα.

Η Δρ. Φωσφίνη

Η φωσφίνη είναι, από πολλές απόψεις, το μόριο της Σούσα-Σίλβα. Όταν ξεκίνησε το διδακτορικό της στο UCL, δουλειά της ήταν να προσομοιώσει το φάσμα των μορίων της, τις «υπογραφές» τους στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Οι επιστήμονες μερικές φορές αναφέρονται σε αυτό ως «δακτυλικό αποτύπωμα» των μορίων.

Τέτοιου είδους φάσματα είναι πολύ χρήσιμα όταν οι αστρονόμοι δημιουργούν μοντέλα για ενδιαφέροντα άστρα, καφέ νάνους ή εξωπλανήτες.

Σύμφωνα με το CDC, το αέριο φωσφίνη «έχει την οσμή σκόρδου ή ψαριού σε αποσύνθεση». Το πιο σημαντικό; Μπορεί να αποδειχθεί φονική.

Πού εντοπίζεται η φωσφίνη;

Το αέριο βρίσκεται σε παράνομα εργαστήρια συνθετικών ναρκωτικών, σε βάλτους, εντόσθια ζώων (και ανθρώπων) και σε ορισμένα εντομοκτόνα. Στα γήινα βιολογικά συστήματα, όπως εξηγεί η Σούσα-Σίλβα μιλώντας στο Wired, έχει εντοπιστεί αποκλειστικά κοντά σε αναερόβια ζωή. Τη δεκαετία του 1970, οι επιστήμονες ανακάλυψαν την παρουσία του γύρω από τον Δία και τον Κρόνο, βαθιά μέσα στις ατμόσφαιρές τους, όπου οι θερμοκρασίες είναι υψηλές και υπάρχει υψηλή πίεση υδρογόνου – στοιχεία που δείχνουν ότι η φωσφίνη δεν οφείλεται σε βιολογικούς παράγοντες. Όμως αυτές οι ακραίες συνθήκες δεν υφίστανται σε χερσαίους πλανήτες όπως η Γη ή η Αφροδίτη.

Γιατί αποτελεί βιοαποτύπωμα

Από τη στιγμή που ανακάλυψε το «δακτυλικό αποτύπωμα» της φωσφίνης, η Σούσα-Σίλβα ανέπτυξε και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να την εντοπίσει κανείς στην επιφάνεια ενός πλανήτη. Έπειτα, στράφηκε στην καθιέρωσή του ως βιοαποτύπωμα.

«Καθιερώσαμε ένα τρίπτυχο: Η ζωή θα πρέπει να το παράγει σε πληθώρα. Θα πρέπει να επιβιώνει σε ανιχνεύσιμες ποσότητες στην ατμόσφαιρα ενός πλανήτη και να είναι ευδιάκριτο από άλλα μόρια. Και δεν θα πρέπει να μπερδεύει τους επιστήμονες επειδή τείνει να εμφανίζεται εξαιτίας μη βιολογικών αιτιών που είναι δύσκολο να εντοπιστούν», εξηγεί η ίδια για τη μέθοδό τους.

Και πράγματι, η φωσφίνη πληρούσε αυτά τα κριτήρια. Στη Γη εμφανιζόταν μόνο κοντά σε έμβια όντα. Η δουλειά του συναδέλφου της, Γουίλιαμ Μπέινς, έδειξε ότι οι πλανητικές διαδικασίες, σε χερσαίους πλανήτες και όχι αέριους γίγαντες, δεν μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες του αερίου, ακόμη και σε εκείνους που διακρίνονται από ακραίες συνθήκες.

Οι προσομοιώσεις που δημιούργησαν απέδειξαν ότι το μόριο θα μπορούσε να παρατηρηθεί με τηλεσκόπιο σε πλανήτες χωρίς οξυγόνο.

Από τη στιγμή που η Γκριβς εντόπισε μόρια φωσφίνης στην επιφάνεια της Αφροδίτης, οι δύο γυναίκες ξεκίνησαν να εργάζονται αδιάκοπα για να αποκλείσουν το ενδεχόμενο η παρουσία της να οφείλεται σε άλλους παράγοντες – αλλά και να βεβαιωθούν ότι το σήμα υπάρχει πραγματικά και δεν πρόκειται για λάθος στις μετρήσεις.

Όμως το σήμα έμοιαζε ακριβές, και καμία άλλη διαδικασία δεν μπορούσε να παράγει τις ποσότητες φωσφίνης που εντόπισαν. Το μόνο πράγμα που έμενε να εξηγεί την παρουσία της, ήταν η ύπαρξη ζωής.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε πολλές περιπτώσεις, οι επιστήμονες πίστεψαν ότι εντόπισαν σημάδια ζωής στον Άρη – μόνο και μόνο για να διαψευστούν.

Όπως είχε δηλώσει κάποτε ο Καρλ Σάγκαν, «οι απίστευτοι ισχυρισμοί απαιτούν και απίστευτες αποδείξεις».

Στην περίπτωση της Αφροδίτης, του πλανήτη με το εχθρικό περιβάλλον που δεν επιτρέπει σε διαστημόπλοια να το προσεγγίσουν, είναι πιθανό να επικρατούν συνθήκες που δεν μοιάζουν με εκείνες της Γης, και τις οποίες οι επιστήμονες δεν μπορούν να λάβουν υπόψη τους στα μοντέλα τους. Αυτές οι συνθήκες θα μπορούσαν να παράγουν τη φωσφίνη.

Για τα επόμενα χρόνια, το πιθανότερο είναι πως δεν θα έχουμε σίγουρες απαντήσεις. Η λύση θα μπορούσε να προκύψει είτε μέσω της αποστολής διαστημόπλοιου, είτε μέσα από περαιτέρω έρευνα και αναλύσεις για άλλα μόρια που σχετίζονται με την ύπαρξη ζωής.

Όπως και να έχει, το ενδεχόμενο παραμένει ανοιχτό: Ίσως η εξωγήινη ζωή δεν κρύβεται σε έναν πλανήτη που μοιάζει με τη Γη, αλλά σε μια καυτή κόλαση, γεμάτη τοξικά αέρια.