Πώς μπορούμε να προβλέψουμε που θα «χτυπήσει» την επόμενη φορά μια θανατηφόρα τροπική ασθένεια όπως ο Έμπολα – ίσως η ισχυρότερη που κυκλοφορεί στον πλανήτη; Από την πρώτη του εμφάνιση σε μια μικρή πόλη στην άκρη μιας κονγκολέζικης ζούγκλας, έχει ξεσπάσει σε επτά ακόμη αφρικανικές χώρες, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις απείχαν χιλιάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους.

Κάποιες φορές «ξεχείλιζε» από απομακρυσμένες ζούγκλες και μετά εξαφανιζόταν για ολόκληρα χρόνια. Άλλες εμφανιζόταν στις πόλεις, προκαλώντας σύγχυση στους παγκόσμιους οργανισμούς και τις κυβερνήσεις που το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να αντιδράσουν όσο το δυνατόν πιο άμεσα. Όμως στην πραγματικότητα, αν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα, οι διαβόητες για τον απρόβλεπτο χαρακτήρα τους ζωονοσογόνες – ή προερχόμενες από ζώα – ασθένειες, μπορούν να γίνουν αρκετά… προβλέψιμες. Τουλάχιστον, αυτό υποστηρίζει ο Ντέιβιντ Ρέντινγκ, ερευνητής του Ινστιτούτου Ζωολογίας ZSL στο Λονδίνο.

Ένα υποσχόμενο μοντέλο

Ο Ρέντινγκ και μια ομάδα οικολόγων της ασθένειας από το UCL έχουν κατασκευάσει ένα υπολογιστικό μοντέλο που λαμβάνει υπόψη του τις περιβαλλοντικές αναταραχές και τις κοινωνικές αλλαγές, όπως είναι η αποψίλωση των δασών και η επέκταση των πόλεων, η κίνηση των ξενιστών, η αναμενόμενη κλιματική αλλαγή, η θερμοκρασία, η βροχόπτωση, οι τύποι των οικοσυστημάτων, ακόμη και η συγκοινωνία που συνδέει τις εκάστοτε περιοχές. Μέχρι στιγμής, έχει καταφέρει να προβλέψει με ακρίβεια τον τόπο των τριών τελευταίων εξάρσεων – όχι όμως και τον χρόνο.

Οι χάρτες του Ρέντινγκ δείχνουν τα επίκεντρα του Έμπολα σε αναμενόμενα μέρη όπως η Γκαμπόν και η Δημοκρατία του Κονγκό, αλλά και σε χώρες που δεν είχαν εξάρσεις ποτέ στο παρελθόν. «Είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν έχουμε εντοπίσει τα πραγματικά μοτίβα του κινδύνου», τονίζει μιλώντας στον Guardian. «Έχουμε χρησιμοποιήσει την κατανόησή μας για τον τρόπο με τον οποίο το κλίμα και τα οικοσυστήματα δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα ζώα-ξενιστές του Έμπολα να επιβιώσουν, και στη συνέχεια το πού οι άνθρωποι είναι πιθανό να έρθουν σε επαφή με αυτά τα ζώα».

«Δεν υπάρχει λόγος να μην χρησιμοποιείται αυτό το μοντέλο για να προβλέψει τις εξάρσεις των περισσότερων από 200 ζωονοσογόνων ασθενειών», τονίζει η Κέιτ Τζόουνς, επικεφαλής οικολογίας και βιοποικιλότητας στο UCL, η οποία εργάστηκε μαζί με τον Ρέντονγκ.

«Κάθε ιός που αποτελεί μελλοντική απειλή υπάρχει ήδη»

Μέχρι σήμερα, η πρόβλεψη ζωονοσογόνων ασθενειών στηριζόταν στην επιτήρηση και την ετοιμότητα. «Η επιτήρηση εστίαζε κυρίως στον εντοπισμό των πρώτων κρουσμάτων ενός ιού, στην ταυτοποίηση του πρώτου κρούσματος και στη συνέχεια στην απόκριση», εξηγεί ο Ντένις Κάρολ, πρώην διευθυντής των ΗΠΑ για την πανδημία γρίπης και τις αναδυόμενες απειλές. «Όμως κάθε ιός που αποτελεί μελλοντική απειλή, υπάρχει ήδη. Επομένως, γιατί να περιμένουμε;».

Υπό τη διοίκηση του Μπάρακ Ομπάμα, ο Κάρολ ήταν υπεύθυνος του προγράμματος «Πρόβλεψη» της αμερικανικής κυβέρνησης, το οποίο επιδίωκε να αποτελέσει σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Μέχρι να κλείσει από τον Ντόναλντ Τραμπ το 2009, η Πρόβλεψη είχε εργαστεί με κυνηγούς ιών, πανεπιστήμια, οικολόγους και μουσεία φυσικής ιστορίας, για να συγκεντρώσει περισσότερα από 2 εκατομμύρια δείγματα βλέννας και σάλιου από χιλιάδες είδη πτηνών και θηλαστικών.

«Πρέπει να λειτουργήσουμε όπως οι μετεωρολόγοι»

Τώρα είναι επικεφαλής του προγράμματος Global Virom, ενός σχεδίου 4 δισ. δολαρίων για την επέκταση της Πρόβλεψης και της ανακάλυψης και γενετικής καταγραφής όλων των αγνώστων ιικών απειλών του πλανήτη. Περιγράφεται ως «η αρχή του τέλους της εποχής των πανδημιών» και μια «μετάβαση από την απόκριση στις απειλές στην εκ των προτέρων προετοιμασία για το χτύπημά τους».

«Πλέον στο ζήτημα των ιών είμαστε στο στάδιο που βρίσκονταν πριν 50 χρόνια οι μετεωρολογικές προβλέψεις. Έχουμε κάποια δεδομένα, όμως χρειαζόμαστε πολλά περισσότερα και πρέπει να τα «τρέξουμε» σε μοντέλα, όπως κάνουν οι μετεωρολόγοι. Θέλουμε ο κόσμος της ιολογίας να προχωρήσει. Προς το παρόν είναι μια… οικογενειακή επιχείρηση. Μόνο οι κοροναϊοί είναι 4.500. Γιατί δεν μπορούμε να τους καταγράψουμε όλους; Η Πρόβλεψη μας έδειξε ότι μπορούμε».

Το αποτέλεσμα θα ήταν ένας άτλαντας ελεύθερης πρόσβασης στο γονιδίωμα του συνόλου των πιο επικίνδυνων ιών του πλανήτη, προκειμένου να προετοιμαστούμε καλύτερα για εξάρσεις ασθενειών και να διευκολυνθούν οι φαρμακευτικές εταιρείες για την ανάπτυξη εμβολίων και φαρμάκων ευρέως φάσματος, πριν το ξέσπασμα μιας επιδημίας.

Στον κατάλληλο τόπο

Ο καλύτερος τρόπος να προβλέψουμε τις ζωονοσογόνους ασθένειες, σύμφωνα με τον οικολόγο των ασθενειών, Ρίτσαρντ Όστφελντ του Cary Institute of Ecosystem Studies, ίσως είναι να περιορίσουμε τις έρευνες στις περιοχές που οι άνθρωποι προκαλούν τη μεγαλύτερη αναταραχή στο φυσικό περιβάλλον. «Υπάρχει η διαδεδομένη λανθασμένη πεποίθηση ότι η άγρια φύση είναι η μεγαλύτερη πηγή ζωονοσογόνων ασθενειών. Αυτή η ιδέα ενισχύεται από τις αναπαραστάσεις στην ποπ κουλτούρα από ζούγκλες γεμάτες μικροβιακές απειλές. Η πραγματική απειλή στην πραγματικότητα βρίσκεται εκεί όπου οι παρθένες περιοχές δίνουν τη θέση τους σε καλλιέργειες και αστικά κέντρα», εξηγεί.

Είναι εξίσου σημαντικό να εστιάσουμε και στην μαζική εκτροφή ζώων, τονίζει ο εξελικτικός βιολόγος του Bath University, Σαμ Σέπαρντ, η έρευνα του οποίου δείχνει ότι οι μεγάλες φάρμες ζώων δημιουργούν τις τέλειες συνθήκες για την εξάπλωση βακτηρίων και άλλων παθογόνων μεταξύ ζώων και ανθρώπων, αυξάνοντας τον κίνδυνο για τη δημιουργία δυνητικά θανατηφόρων λοιμώξεων από πολυανθεκτικά βακτήρια, όπως το E.coli, η σαλμονέλα και το καμπυλοβακτήριο.

Ο ρόλος του κρέατος

Ο Σέπαρντ υποστηρίζει ότι η ακόρεστη παγκόσμια πείνα για φρέσκο κρέας – η κατανάλωσή του έχει τετραπλασιαστεί από το 1961, παρά το γεγονός ότι ο συνολικός αριθμός θηλαστικών, πτηνών, ερπετών και ψαριών έχει υποδιπλασιαστεί – έχει αυξήσει σημαντικά το ενδεχόμενο ζωονοσογόνοι ασθένειες να μολύνουν ανθρώπους. «Η κατάχρηση αντιβιοτικών, οι συνθήκες συνωστισμού, η αφύσικη διατροφή και η γενετική ομοιότητα, καθιστούν τις φάρμες μαζικής εκτροφής φυτώριο για παθογόνα που μπορούν να εξαπλωθούν ανάμεσα στα ζώα και δυνητικά να σπάσουν το φράγμα των ειδών και να περάσουν στον άνθρωπο», τονίζει.

Είμαστε στην «εποχή των πανδημιών», προειδοποιεί ο Πίτερ Ντάσακ, διευθυντής της EcoHealth Alliance, η οποία είδε επίσης τη χρηματοδότηση για την έρευνά της να διακόπτεται από την κυβέρνηση Τραμπ τον Απρίλιο, εξαιτίας της συνεργασίας της με το Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν. Έκτοτε, η χρηματοδότηση έχει αποκατασταθεί.

«Πρέπει να αρχίσουμε να εργαζόμαστε για την πρόληψη»

«Αντιμετωπίζουμε τις πανδημίες ως ζήτημα αντίδρασης στην καταστροφή. Περιμένουμε να συμβούν και ελπίζουμε ότι ένα εμβόλιο ή φάρμακο θα μπορέσει να αναπτυχθεί γρήγορα μετά την εξάπλωσή τους. Όμως εξακολουθεί να μην υπάρχει εμβόλιο για τον SARS του 2002-03, για τον HIV/AIDS και για τον Ζίκα, όπως και για μια σειρά από αναδυόμενα παθογόνα. Πρέπει να αρχίσουμε να εργαζόμαστε στον τομέα της πρόληψης, και όχι μόνο της αντίδρασης».

«Οι πανδημίες μοιάζουν με τρομοκρατικές επιθέσεις», συνεχίζει. «Γνωρίζουμε περίπου από πού προέρχονται ή σε τι οφείλονται, όμως δεν ξέρουμε πότε θα είναι η επόμενη. Πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε και με παρόμοιο τρόπο – εντοπίζοντας όλες τις πιθανές πηγές και αφοπλίζοντάς τες πριν χτυπήσει η επόμενη».

Πηγή: www.theguardian.com

Headlines