Βραβεία για πόλεμο

Σε ένα από τα δεκάδες βίντεο που κυκλοφορούν στο YouTube ο κορυφαίος αμερικανός κωμικός Ντον Ρικλς (1926 – 2017) ισοπεδώνει με λεκτικές ρουκέτες τη μισή αίθουσα, όπου ηθοποιοί και σκηνοθέτες τιμούν τον Μάρτιν Σκορσέζε με το βραβείο του American Film Institute. «Μάρτιν, είσαι ο πιο ανυπόφορος σκηνοθέτης. Ογδόντα πέντε λήψεις σε ένα πλάνο για να φωνάξεις «ας το ξανακάνουμε». Ούτε ο Ντε Νίρο δεν αντέχει. Είναι απασχολημένος με το να μασάει τις ατάκες του». Ηταν ο κωμικός στον οποίο το ακροατήριο εμπιστευόταν τα πλέον τοξικά στερεότυπα, για να τα αναποδογυρίσει και να τα «σιδερώσει».

Χτυπούσε ανελέητα τον φυλετικό εγωισμό – απ’ όπου κι αν προερχόταν. «Τι σημαίνει ότι είσαι Αμερικανός;» ρωτούσε τον συνοδοιπόρο του, Μπομπ Χόουπ. «Οταν γεννήθηκες σε φάσκιωσαν με την αμερικανική σημαία;». Από ένα σημείο κι έπειτα τα «αστεία» αφηγούνταν ενοχλητικές αλήθειες που όλοι χρησιμοποιούσαν στη ζωή τους σαν δεκανίκια. Κοινό και περφόρμερ είχαν αποδεχθεί έναν από τους βασικούς κανόνες στην τέχνη της κωμωδίας: δεν δημιουργείς καινούργο στερεότυπο – αναγνωρίζεις αυτό που υπάρχει για να το ανατρέψεις. Σε άλλο βίντεο, όπου τιμώμενο πρόσωπο είναι ο ίδιος ο Ρικλς – με τις φροντίδες των Ρόμπερτ ντε Νίρο και Μάρτον Σκορσέζε – εκτοξεύει πυρ ομαδόν για Εβραίους, μαύρους και Ασιάτες υποδυόμενος τον Καλό Λευκό που του κλέβουν τη χώρα. Τρεις αφροαμερικανοί ηθοποιοί που τον παρακολουθούν διπλώνονται απ’ τα γέλια (η περιγραφή είναι κυριολεκτική). «Γελάτε, αλλά την ίδια στιγμή κάποιος απ’ την παρέα σας ξαφρίζει σίγουρα το δωμάτιό μου στο ξενοδοχείο».

Το θέαμα έχει την αξία του και ως κοινωνιολογικό απομεινάρι. Δεν θα άντεχε σήμερα. Είναι κολλημένο στη χρονιά του 2014. Στην περίοδο που έχει μεσολαβήσει η κωμωδία του Ντον Ρικλς – που άνοιξε τον δρόμο για τους σημερινούς κωμικούς Τζίμι Κίμελ, Ντέιβ Λέτερμαν, Τζέρι Σάινφιλντ, Τζον Στιούαρτ – συρρικνώνεται εν μέσω ποσοστώσεων και «κοινωνικού προβληματισμού» (woke, κατά την αργκό που επιβάλλει η ποπ κουλτούρα).

«Ενώ η κινηματογραφική βιομηχανία αναβάλλει τη μία κυκλοφορία ταινίας μετά την άλλη και η μόνιμη έγνοια της είναι τα γυρίσματα με ηθοποιούς σε κοινωνική απόσταση, τα Οσκαρ εστιάζουν στο πραγματικό πρόβλημα: τις ταινίες που δείχνουν λευκούς υγιείς άντρες». Ο Ντέιβιντ Σκάλια του περιοδικού «Critic» αμφιβάλλει εάν ο (αυτο)σαρκασμός θα μας σώσει καθώς η Αμερικανική Ακαδημία εισέρχεται ήδη στον θάλαμο συμπίεσης. Σε πλήρη εναρμόνιση με το Zeitgeist θεσμοθετεί το περίφημο 30% στη φιλμική εκπροσώπηση εθνοτήτων από το 2024 και μετά. Αδιάφορο εάν, όπως έγραψε ο Steven Zeitschik στην «Washington Post», τα νέα κριτήρια δεν έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο από το σημερινό. «Αναλύσαμε τους νικητές των 15 τελευταίων ετών στην κατηγορία Καλύτερης Ταινίας ξεκινώντας από το «Crash» του 2005 για να διαπιστώσουμε πώς οι νεότεροι κανόνες θα άλλαζαν το σκηνικό εάν τα φιλμ κυκλοφορούσαν σήμερα. Η μεγάλη πλειονότητα των νικητών – 73% – θα πληρούσαν τα κριτήρια χωρίς να αλλάξουν τις πρακτικές αναζήτησης ηθοποιών ή μίσθωσης συνεργείων».

Το δικό της μήνυμα την περασμένη εβδομάδα έστειλε και η Επιτροπή του Μπούκερ: στην τελική εξάδα του (βρετανικού) βραβείου δεν περιλαμβάνεται κανείς από τη Βρετανία. Οι τέσσερις φιναλίστ συμμετέχουν με το πρώτο τους μυθιστόρημα και επίσης τέσσερις έχουν αφροαμερικανική ή ινδική καταγωγή. Κανείς δεν αποκλείει ότι η λογοτεχνία τους είναι καλύτερη από την Αποδιοπομπαία Λέσχη των Λευκών Συγγραφέων, ούτε ότι το ταλέντο τους ξεπερνά τη βετεράνο Χίλαρι Μαντέλ που «εξορίσθηκε». Εδραιώνεται, όμως, μια αίσθηση ότι τα βραβεία ανταποκρίνονται σε μια νέα αποστολή: γίνονται τα τοτέμ στους πολιτισμικούς πολέμους που στήνει η εποχή. Είναι να αναρωτιέται κανείς πόσα στρατόπεδα θα δημιουργούνταν εάν πέρυσι κέρδιζε το «1917» του Σαμ Μέντες αντί των «Παρασίτων». Με ποιο ερώτημα; Μα προφανώς ότι η ταινία δεν απέδωσε τη «διαφορετικότητα» στην αποτύπωση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.