Σε μια ολοπράσινη μοσχοβίτικη γωνιά, μέσα από μια συστάδα φλαμουριές κι αγριοκαστανιές, υψώνεται ένα μπουκέτο με ολόχρυσους τρούλους. Είναι το παλιό γυναικείο μοναστήρι «Νόβο Ντιέβιτσιε». Εκεί βρίσκεται ένα μικρό νεκροταφείο όπου αναπαύονται διάσημοι Ρώσοι συγγραφείς, καλλιτέχνες, επιστήμονες και μαζί τους και ο Ναζίμ Χικμέτ.

Θεώρησα χρέος μου να πάω λίγα λουλούδια στον τάφο του μεγάλου βάρδου της ελευθερίας και της ανθρώπινης ευτυχίας. Ο Ναζίμ Χικμέτ γέμισε χρόνια ολόκληρα την ψυχή μας με την ποίησή του. Σαν γείτονας και σαν επαναστάτης πονούσε τον χτυπημένο λαό μας, θαύμαζε τους αγώνες του. Η καρδιά του τουφεκιζότανε κάθε πρωί στην Ελλάδα, όπως λέει ένας του στίχος, γραμμένος στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου.

Καθώς διαβαίνω βιαστικά τα δρομάκια του νεκροταφείου η τύχη με ρίχνει μπρος στον τάφο του μεγάλου Γκόγκολ. Πάνω στην γρανιτένια ταφόπετρά του είναι γραμμένα τούτα τα λόγια του Ιερεμία: «Ο λαός θα γελάσει με τα ίδια μου τα πικρά λόγια».

Σεμνός κι απέριττος, λίγα μέτρα παρακεί, βρίσκεται ο τάφος του Αντών Παύλοβιτς Τσέχωφ. Δεξιά κι αριστερά δύο τάφοι προσφιλών του, που του κρατούνε συντροφιά: της γυναίκας του Όλγας Λεονάρντοβα και του πατέρα του. Δυο μέτρα χώμα για το συγγραφέα που ζει σ’ όλες τις απλωσιές του κόσμου, που μιλάει απ’ όλα τα θέατρα της γης, που ζει σε εκατομμύρια καρδιές! Πόσο μικρή κι ασήμαντη φαίνεται η ανθρώπινη μοίρα μπρος στην αθανασία των έργων μιας διάνοιας!

Στο ίδιο αυτό νεκροταφείο είδα τον τάφο του αδελφού και της αδελφής του Λένιν, τον τάφο του Τσιτσέριν, της θρυλικής ηρωίδας Ζώγιας Κοσμοντεμιάνσκαγια, τον τάφο του μεγάλου γλύπτη Ματσέγιεφ, του Ροντέν αυτού της Ρωσίας, της ωραίας Ναντέζντα Σεργκιέγεβνα Στάλινα που τόσα θρυλούνται για τον «απροσδόκητο» θάνατό της πάνω στα τριάντα της χρόνια!

Παντού οι άνθρωποι τιμούν και θρηνούν με τον ίδιο τρόπο τους νεκρούς τους. Κι εδώ έρχονται γονείς και σύζυγοι να κλάψουν τους αγαπημένους τους, να τους κρατήσουν συντροφιά, κι εδώ για τον σκοπό αυτόν φτιάχνουν μικρούς πάγκους για να κάθονται οι επισκέπτες να σκέπτονται κείνους που έφυγαν.

Ρωτάω ένα γέρο φύλακα για τον τάφο του Ναζίμ. Με κυττάζει με καλωσύνη. Παρατάει τη δουλειά του και μ’ οδηγεί. Μα δεν αρκείται σ’ αυτό. Μου μιλάει και για την κηδεία του και για το έργο του ποιητή: «Εγώ, να σας πω την πάσα αλήθεια, δεν έτυχε νάχω διαβάσει ποιήματά του. Ο γυιός μου όμως κι η κόρη μου έχουνε μεγάλη βιβλιοθήκη. Η κόρη μου σπουδάζει ηθοποιός (μου λέει όλος περηφάνεια) κι ο γυιός μου γιατρός. Δεν μπορώ να σας περιγράψω τι κηδεία έγινε σε τούτον εδώ τον ποιητή! Μιλιούνια άνθρωποι και όλοι τους συγγραφείς, ηθοποιοί, καλλιτέχνες, φοιτητές, μέλη απ’ το Ανώτατο Σοβιέτ και την κυβέρνηση και εργάτες, αγρότες. Έπρεπε να δήτε πώς τον τιμήσανε όλοι κι ας ήτανε ξένος. Με το νου και με την καρδιά ήτανε δικός μας. Τα παιδιά μου μού διαβάσανε ποιήματά του. Όμορφα, πολύ όμορφα λόγια. Πηγαίνουνε ίσια στην καρδιά. Εγώ να σας πω τον τάφο του τον περιποιούμαι με ιδιαίτερη φροντίδα… Τ’ αξίζει».

Πάνω στη γρανιτένια πλάκα του τάφου του Ναζίμ Χικμέτ είναι γραμμένο:

ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΤΟΥΡΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ, Ο ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ, 1902-1963

Λίγες μέρες πριν πάω στον τάφο του Ναζίμ Χικμέτ αντάμωσα την πρώτη γυναίκα του και μητέρα των παιδιών του που γι’ αυτήν έγραψε τα περισσότερα τραγούδια της φυλακής. Έχει όλες τις αρετές μιας μορφωμένης Ευρωπαίας και τίποτα που να θυμίζει Τουρκία, εκτός από την φλογερή αγάπη της για την γενέτειρά της. Μιλήσαμε για τον ποιητή.

«Τα βιβλία σας δεν ήταν δυνατόν να μην του άρεσαν, μου είπε, γιατί έζησε τον πυρετό των γεγονότων της Μικρασίας σε ηλικία 17 χρονών και αναστατώθηκε. Η οικογένειά του βρισκόταν τότε στην Πόλη. Ο ίδιος ήταν δόκιμος σε ναυτική σχολή. Κατάλαβε μέσα στα κατάβαθα της ψυχής του τον ύπουλο ρόλο της Αντάντ. Ο Ναζίμ γεννήθηκε το 1909 στη Θεσσαλονίκη, μην το ξεχνάτε. Ο παππούς του ήταν πασάς και διοικητής εκεί. Ίσως γι’ αυτό μισούσε πιο πολύ κάθε κατακτητική μανία, κάθε βία και απολυταρχία…»

Κυττάζω το συμπαθητικό, πανέξυπνο και κάπως νευρικό πρόσωπό της. Την γνωρίζουμε τόσο καλά μέσα από τους στίχους του μεγάλου φυλακισμένου. Δεκατρία χρόνια πέρασε ο Ναζίμ μέσα στις άθλιες φυλακές της Ανατολής – από το 1938 ως το ’51. Εκεί η υγεία του κλονίστηκε. Η καρδιά που ήξερε ν’ αγαπά όλο τον κόσμο, ράγισε.

Ο άνθρωπος πέθανε. Το έργο του όμως ζη στις καρδιές του κόσμου που αγωνίζεται για ένα ευτυχισμένο ειρηνικό μέλλον.

*Το ανωτέρω κείμενο της Διδώς Σωτηρίου δημοσιεύτηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 1963 (πηγή: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη και Συλλογές των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας).

Η πεζογράφος και δημοσιογράφος Διδώ Σωτηρίου (το γένος Παππά) γεννήθηκε στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας το 1909 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 23 Σεπτεμβρίου 2004.

Headlines