Γιατί έγινε η πρόσφατη πλημμύρα στην Καρδίτσα και στο Μουζάκι – Μια πρώτη αξιολόγηση

Γράφει ο Αριστοτέλης Χρ. Τέγος* 

Είναι γενικώς αγνωστό αλλά στη χώρα αθροιστικά θρηνούμε περισσότερα θύματα από πλημμύρες παρά από σεισμούς, ενώ γνωρίζουμε ότι η Ελλάδα είναι μια ιδιαιτέρως σεισμογενής χώρα. Οι λόγοι που τίθεται στο δημόσιο διάλογο το παρόν σημείωμα είναι τρεις: 1) Αποτελεί παγκόσμια πρακτική για όσους εργάζονται σε έργα διαχείρισης πλημμυρών να ανατρέχουν σε πηγές εφημερίδων και δημοσιευμάτων για την εύρεση ιστορικών πλημμύρων. Σίγουρα το παρόν θα είναι χρήσιμο για τους μελετητές του μέλλοντος 2) Πολλοί συνάδελφοι κυρίως αλλοδαποί τις τελευταίες ημέρες μου στείλανε μυνήματα συμπαράστασης για αυτό που συνέβη στην Καρδίτσα. Θα προτιμούσα η πόλη να γίνονταν γνωστή για κάποιο επίτευγμα της και όχι για μια φυσική καταστροφή 3) Στις ειδήσεις είδα πολλούς απαρηγόρητους συμπολίτες. Στέκομαι στη φράση του Βύρωνα Παππά, εμπόρου που τον ρωτάει η δημοσιογράφος «Τι έμεινε;» και απάντησε μέσα στη λάσπη «Εμείς και πρέπει να ξαναξεκινήσουμε». Σε αυτό πνεύμα γράφεται το σημείωμα.

Ανάλυση μεγίστων βροχοπτώσεων- Εκτίμηση περιόδου επαναφοράς πλημμύρας

Μέχρι τη στιγμή που γράφονταν αυτό το άρθρο στη δημόσια σφαίρα έχει κατατεθεί η άποψη ερευνητών του Αστεροσκοπείου ότι το φαινόμενο που έπληξε την Καρδίτσα ήταν ακραίο. Σύμφωνα επίσης με τον Καθηγητή κ. Λέκκα το φαινόμενο αντιστοιχεί σε περίοδο επαναφοράς 80 ετών.

Από τις βροχομετρικές μετρήσεις που έχουμε στη διάθεση μας περίπου 200 mm χιλιοστά βροχόπτωσης κατακρηνίστηκαν στην Καρδίτσα σε διάρκεια μίας ημέρας, περίπου 150 mm χιλιοστά στο Μουζάκι και 350 mm στο Περτούλι. Σε μία αναλυτικότερη έρευνα που έκανα μεσω της ΔΕΥΑ Καρδίτσας τα 202,2mm κατακρημνίστηκαν σε χρονική διάρκεια 15-16 ώρου και όχι 24ώρου.

Σχετικά πρόσφατα στη χώρα μας καταρτίστηκαν οι όμβριες καμπύλες (σχέσεις διάρκειας-έντασης- περιόδου επαναφοράς βροχόπτωσης) για όλη τη χώρα με ευθύνη του ΥΠΕΚΑ και με σημαντική συμβολή ερευνητών του ΕΜΠ. Μέσω αυτών μπορούμε να εκτιμήσουμε σημειακά τη περίοδο επαναφοράς ακραίων βροχοπτώσεων. Στο πλαίσιο αυτό στην Καρδίτσα και στο Μουζάκι υπάρχουν εκτεταμμένα ιστορικά δεδομένα ακραίων βροχοπτώσεων που επιτρέπουν την εκτίμηση της περιόδου επαναφοράς με αξιοπιστία. Ένα δείγμα 63 ετών μεγίστων βροχοπτώσεων διατίθεται για την Καρδίτσα και ένα δείγμα 47 ετών για τον ανάλογο σταθμό του Μουζακίου.

Από την εφαρμογή των μαθηματικών σχέσεων για την Καρδίτσα , το Περτούλι και το Μουζάκι προκύπτουν τα εξής συμπέρασματα:

1. Η περίοδος επαναφοράς του φαινομένου της ακραίας βρόπτωσης στην Καρδίτσα εκτιμάται σε περίπου 1:200 χρόνια σε ημερήσια κλίμακα
2. Η περίοδος επαναφοράς του φαινόμενου της ακραίας βροχόπτωσης στην Καρδίτσα εκτιμάται σε περίπου 1:500 χρόνια για διάρκεια 15ώρου όπως καταγράφηκε από το σταθμό της ΔΕΥΑΚ και περίπου 1:300 χρόνια στο ίδιο χρονικό διάστημα για τη μέτρηση του σταθμού του Αστεροσκοπείου
3. Η περίοδος επαναφοράς του φαινομένου της ακραίας βρόπτωσης στο Περτούλι εκτιμάται σε περίπου 1:1000 χρόνια σε ημερήσια κλίμακα.
4. H περίοδος επαναφοράς για το Μουζάκι εκτιμάται σε 170 χρόνια για χρονική διάρκεια βροχόπτωσης 15ώρο και τη μέτρηση 155mm του Εθνικού Αστεροσκοπείου.

Για λόγους πληρότητας της παραπάνω ανάλυσης ανέτρεξα στην πλέον γνωστή πλημμύρα του νομού του 1994. Η εκτίμωμενη περίοδο επαναφοράς της πλημμύρας του 1994 κατά την οποία καταγράφηκαν 450 mm βροχής σε 48 ώρες προκύπτει 55 χρόνια στην Καρδίτσα.

Θα πρέπει να διευκρινιστεί στο σημείο αυτό ότι λόγω έλλειψης εξειδικευμένης γνώσης θεωρείται λανθασμένα ότι τα μεγαλύτερα ύψη βροχόπτωσης σε μεγαλύτερο χρόνο καταγραφής (π.χ 2 ημερών) προκαλούν μεγαλύτερα πλημμυρικά προβλήματα. Η πραγματικότητα είναι ότι το μέγεθος της πλημμύρας εξαρτάται από την έκταση των λεκανών αποστράγγισης που στην περίπτωση της γεωμορφολογίας της  Καρδίτσας παράγουν μεγαλύτερες αιχμές για μέγιστες διάρκειες βροχόπτωσης 15-20 ώρων.

Υπό το φως των παραπάνω αναλύσεων η πρόσφατη πλημμύρα είναι εξαιρετικά ακραία όχι μόνο ακραία, ενώ η πλημμύρα του έτους 1994 είναι σημαντικού μεγέθους αλλά όχι ακραία.

Νομίζω ότι και άλλοι φορείς με πληρέστερα και νεότερα στοιχεία καταγραφών μπορούν να αναλύσουν το πλημμυρικό γεγονός, αλλά υποστηρίζω με σχετική βεβαιότητα ότι ο όρος εξαιρετικά ακραία με τελικά εκτιμώμενη περιόδο επαναφοράς αρκετών εκατοντάδων ετών θα υιοθετηθεί τελικά για την ταυτοποίηση αυτή της πλημμύρας.

Από την παράθεση των παραπάνω σημειακών εκτιμήσεων και με βάση τη γεωμορφολογία των λεκανων απορροής και την κλίση των υδάτων είναι κατανόητο ότι εξαιρετικά ακραίες βροχοπτώσεις κατάλληλης διάρκειας για να παράγουν τις μέγιστες πλημμυρικές αιχμές συνέβησαν στο πρόσφατο καταστροφικό γεγονός.

Ενημερώτικα για το ευρύ κοινό αναφέρω ότι τα δίκτυα ομβρίων διαστασιολογούνται για περιόδους επαναφοράς 20 έως 50 ετών και οι διευθέτησεις ποταμών συνήθως έναντι ασφάλειας 100ετίας.

Το ερώτηματα για την περιφέρεια Θεσσαλίας

Η διοίκηση της περιφέρειας Θεσσαλίας και συγκεκριμένα η Αντιπεριφέρεια Καρδίτσας πρέπει να απαντήσει κατά τη γνώμη μου σε δύο κρίσιμα ζητήματα.

1.       Η πρόβλεψη του Αστεροσκοπείου σύμφωνα με τους ερευνητές κ. Λαγουβάρδου και Κοτρώνη ήταν αξιόπιστη και ανέφερε ώρες πριν για έλευση ακραίου γεγονότος. Γιατί δεν κινήθηκαν νωρίτερα μέσω της πολιτικής προστασίας για να διακόψουν την κίνηση των οχημάτων να ενημέρωσουν το κοινό, παρά αντέδρασαν μέσω μυνημάτων στα social media μετά την έλευση του φαινομένου;

2.       Παρά τις επιφυλάξεις μου που διατύπωνονται παραπάνω, τίθεται δημόσια γιατί δεν σπάσανε εγκαίρως τα αναχώματα στο ποταμό Γαβρά περιμετρικά της πόλης για εκτόνωση των πλημμυρικών ροών. Παρά το γεγονός ότι η σύγκριση των πλημμυρικών γεγονότων 1994 με 2020 δεν μπορεί να γίνει, εντούτοις καλό είναι να απαντηθεί αν μέσω αυτής τη ολιγωρίας μεγαλύτερες υπερχειλίσεις οδηγήθηκαν στον οικιστικό ιστό της Καρδίτσας. Επίσης επειδή το 1994 είναι ζωντανη μνήμη, το κέντρο της Καρδίτσας είχε υπερχειλίσεις 20 έως 30 εκ σε μεγάλες εκτάσεις του, επομένως και στα δύο γεγονότα ο εκτεταμμένος πλημμυρισμός στην πόλη ήταν αναπόφευκτος.

Το ερώτημα για το δήμο Καρδίτσας

Η πόλη της Καρδίτσας παρέμεινε για πάρα πολλές ώρες μετά το σύμβαν πλημμυρισμένη. Η δημοτική αρχή και η ΔΕΥΑΚ πρέπει να εξηγήσουν τους λόγους και τι προτίθενται να κάνουν στο μέλλον για να αυξήσουν την αποτελέσματικότητα των επεμβάσεων τους σε πιθανά παρόμοια ακραία γεγονότα.

Το απόλυτο δράμα του Μουζακίου

Τη τελευταία δεκαετία πραγματοποιείται μια συστηματική προσπάθεια από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΚΑ για τη διαχείριση του πλημμυρικού κινδύνου της χώρας σε εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας των πλημμυρών. Η δράση είναι εξαιρετική σημαντική για το μέλλον των συγχρηματοδοτούμενων έργων προστασίας από πλημμύρας της χώρας. Στα πλαίσια αυτά έγινε και σύντομα πρόκειται να αναθωρηθούν οι χάρτες πλημμύρας για όλη χώρα δίνοντας ποσοτικά στοιχεία για την έκταση των αναμενόμενων πλημμυρών και τις ζημίες (οικονομικές κοινωνικές κλπ) που αντιστοιχούν. Οι εκτιμήσεις πραγμάτοποιούνται για τρία μεγέθη πλημμύρων του φαινόμένου των ροών 50 χρόνων, 100 χρόνων και 1000 χρόνων. Ανάλογες δράσεις βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλες τις Ευρωπαικες χώρες.

Η περίπτωση του Μουζακιου έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς προκύπτει ότι δεν υπάρχει υπερχείλιση του ποταμού Παμίσου για κανένα από τρία εξεταζόμενα σενάρια της μελέτης του ΥΠΕΚΑ. Η κοίτη του ποταμού είναι ευρεία και ικανή να διοδεύσει ακόμη και εξαιρετικά ακραίες παροχές όπως της 1000ετίας (Εικόνα 1).

Παρόλα αυτά και παρά το γεγόνος ότι δεν αποτελεί μια δυνητική περιοχή κινδύνου πλημμύρας, με χαμηλή πιθανότητα εμφάνισης ζημιών, οι τελικές ζημιές του ακραίου φαινομένου είναι πραγματικά ανυπολόγιστες. Από περαίτερω ανάλυση ιστορικών φωτογραφίων του ποταμού για την κατασκευή δημοσίων υποδομών (δρόμων, ΚΥ) ένα μέρος της ιστορικής κοίτης του ποταμού επιχώθηκε, δίχως τα απαιτούμενα όπως φαίνεται μέτρα προστασίας έναντι διάβρωσης, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι τοπικές ταχύτητες ροής που στη μελέτη του ΥΠΕΚΑ εμφανίζονται στα όρια φαινομένων διάβρωσης (5 m/sec- Εικόνα 2). Δυστύχως ξεχνάμε τη βασική φυσική αρχή ότι όσο και να μπαζώσουμε ένα ποτάμι ή ρέμα, πάντα η φύση έχει τη μνήμη να ακολούθησει την παλιά της διαδρομή ροής.

Τα ερωτήματα για το δήμου Μουζάκιου

Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι εδώ και πολλά χρόνια είναι σε γνώση της διοίκησης του δήμου ευάλωτες περιοχές που στο τελευταίο συμβάν οδήγησαν σε απίστευτες ανθρώπινες και οικονομικές καταστροφές. Τι έκανε η διοίκηση του δήμου για να διασφαλίσει την λειτουργία των δημοσίων υποδομών και τι πρόκειται να κάνει στο μέλλον για την απόκατασταση των υποδομών και την επάξαυξηση της ασφάλειας τους?

Επίλογος

Ως μια μικρή αποτίμηση των τραγικών συμβάντων των προηγούμενων ημερών θα πρέπει να σημειώσουμε τα εξής:

• Ας ξεκινήσουμε με το προφανές που έχει μηδενικό οικονομικό κόστος. Είναι πραγματικά αδιανόητοι οι λόγοι που πολλοί νεκροί ή αγνοούμενοι συνάνθρωποι μας αντιμετώπιζονται από την επίσημη κρατική εξουσία ως δυνητικά παραβάτες. Προχθές ήταν οι παράνομοι εποικιστές στο Μάτι, χθες ήταν ένα επτά μηνών μωρό που χάθηκε από την αγκαλιά του πατέρα του σε τριήμερες διακοπές στην Εύβοια σε σπίτι που βρίσκονταν στο πλημμυρική εκβολή ποταμού. Αν οι Ελληνικές αρχές είχαν την ανάλογη ταχύτητα στην λήψη απόφασεων πολιτικής προστασίας με την ταχύτητα που στοχοποιούν αδικοχαμένους συνανθρώπους μας, όλοι και όλες θα ζουσαν τη ζωή τους όπους τους άξιζε. Ελπίζω ότι κάποτε η Ελληνική Δικαιόσυνη θα βρει τρόπο να σβήσει αυτή τη μονίμως παραμένουσα Ύβρη.
• Το πρόσφατα πλημμυρικό γεγονός στην Καρδίτσα είναι εξαιρετικά ακραίο και εξαιρετικά υποστηρικτική πρέπει να είναι η Κρατική Βοήθεια στους πολλούς χιλιάδες πληγέντες πέρα από τις τυπικές αποζημιώσεις που προβλέπονται σε παρόμοια ακραία γεγονότα.
• Ακόμη και περιοχές που φαινομενικά δεν είναι ευάλωτες σε πλημμύρες (Μουζάκι) μπορούν να καταστούν ευάλωτες με συνδιασμό φυσικών φαινομένων όπως της διάβρωσης των ποταμών που συνήθως εκφεύγει από την προσοχή μελετήτων, κατασκευαστών και δημοσίων φορέων.
• Ο περιοδικός έλεγχος των δημοσίων υποδομών (γεφυρών κλπ) είναι εξαιρετικά κρίσιμος καθόλη τη διάρκεια λειτουργίας των έργων και είναι μια διαδικασία που έχει παραμεληθεί αδικαιολόγητα στη χώρα μας.
• Η εξέλιξη των συστημάτων πρόγνωσης ακραίων φαινομένων έχει επεκταθεί παγκοσμίως σήμερα με οικονομικές λύσεις και με τη συνδρομή ερευνητικών φορέων όπως η ΕΜΥ και το Εθνικό Αστεροσκοπείο μπορείς να παρέχει ολοκλήρωμενη υποστήριξη στην Πολιτική Προστασία της χώρας με κύριο γνώμονα την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Γρήγορη απογόρευση κυκλοφορίας είναι κρίσιμη παράμετρος για το μετριασμό των απωλειών ανθρωπίνων ζωών.
• Με αφορμή τον 2ο κύκλο των Σχεδίων Διαχείρισης Πλημμύρας πρέπει να ολοκληρωθεί μια ενιαία στρατηγική πλημμυρικού κινδύνου για όλες τις ευάλωτες περιοχές με συνδιασμό κατασκευαστικών και μη κατασκευαστικών μέτρων. Η ευρεία συμμετοχή όλων των φόρεών της αυτοδιοίκησης, των κινήσεων πολίτων είναι απόλυτως απαραίτητη.
• Τα ποτάμια από πηγή καταστροφών μπορούν να αναδομηθούν ως περιοχές επίσκεψης/αναψυχής με χώρους τεχνητού πλημμυρισμού, νέα χλωρίδα και πανίδα. Μπορούν και πρέπει να αποτελούν πηγή απόλαυσης και όχι αναλύσεων καταστροφών όπως είναι άλλωστε η διεθνής και Ευρωπαική πρακτική.

Σημείωση: Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πρόεδρο της ΔΕΥΑΚ και πρώην δήμαρχο Καρδίτσας κ. Παπαλό για την ανταπόκριση και την αποστολή των βροχομετρικών μετρήσεων. Με πρωτοβουλία μου επίσης επικοινώνησα με το συνάδελφο κ. Φ. Αλεξάκο πρώην Νομάρχη και πρώην δήμαρχο Καρδίτσας για ανταλλαγή απόψεων. Τον ευχαριστώ επίσης για την εποικοδομητική συζήτηση.

*Είναι Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π εργάζεται στο τομέα των μελετών πλημμύρας στην Ιρλανδία και έχει σημαντική εμπειρία στον τομέα μελετών υδραυλικών έργων της Ελλάδας