H μοίρα του ηθοποιού

Το περιοδικό «Ταχυδρόμος» που πρωτοκυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1954 και για μισό περίπου αιώνα κυριάρχησε στον έντυπο τύπο, φιλοξένησε στις σελίδες του τις απόψεις κορυφαίων εκπροσώπων των ελληνικών γραμμάτων.

Στο τεύχος της 25ης Σεπτεμβρίου 1954, δημοσιεύεται άρθρο του Ευάγγελου Παπανούτσου, σπουδαίου πνευματικού ανθρώπου και παιδαγωγού του 20ου αιώνα, με τίτλο «Η μοίρα του ηθοποιού»

Αφορμή του Ευάγγελου Παπανούτσου για το κείμενο αυτό ήταν ο αιφνίδιος θάνατος της εμβληματικής ελληνίδας ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη, στις 11 Σεπτεμβρίου 1954.

Γράφει ο Ευάγγελος Παπανούτσος:

«Ο πρόσφατος θάνατος μιας μεγάλης ηθοποιού του ελληνικού θεάτρου έκανε συνειδητό και σ’ εκείνους που δεν το συνάντησαν στις θεωρητικές αναζητήσεις, ένα φοβερό μειονέκτημα της δραματικής τέχνης: το εφήμερο των πλασμάτων της»

»Τι μένει για το μέλλον – του θεάτρου, της παιδείας, του πολιτισμού μας – από τη φαντασία και το μόχθο, από την ευαισθησία και την ερμηνευτική δύναμη μιας ηθοποιού που επί μισό τουλάχιστον αιώνα εχάρισε πάνω από το βασανιστικό σανίδωμα της σκηνής τόσες ψυχικές συγκινήσεις και πνευματικές εξάρσεις στο κοινό μας;»

»Κλείνει μιαν αυγή τα μάτια και για κάμποσον ακόμη καιρό οραματίζονται στην ανάμνησή του κάποιες ευτυχισμένες δημιουργίες της οι γεροντότεροι. Όταν όμως κι εκείνοι λείψουν, το πολύ που διασώζεται από τόσους θριάμβους, είναι η μνεία του ονόματός της σε κανένα βιβλίο ιστορίας του Θεάτρου»

»Το ‘έργο’ όμως το ίδιο ως προσωπικό κατόρθωμα, ως πνευματικός άθλος – εξαφανίζεται μαζί με την καλλιτεχνική της δραστηρίοτητα. Κανένα ίχνος, πουθενά, εξόν από τις ‘ιστορικές μαρτυρίες’, δεν πρόκειται να υπολειφθή, ικανό να διαφυλάξη για τις γενεές που έρχονται την προσφορά του σκηνικού δημιουργού»

Ο πνευματικός άθλος εξαφανίζεται μαζί με την καλλιτεχνική δραστηριότητα, γράφει ο Παπανούτσος το 1954 και διαβάζοντάς το σήμερα, μοιραία το μυαλό σου πάει στα ανυπέρβλητα (;) εμπόδια που θέτει στην καλλιτεχνική δραστηριότητα η πανδημία του COVID-19.

Όσο αιφνίδια είχε χάσει τότε, Σεπτέμβριο του 1954, το ελληνικό θέατρο, τη Μαρίκα Κοτοπούλη τόσο αιφνίδια κινδυνεύει σήμερα να χαθεί το ίδιο το ελληνικό θέατρο, που ακόμα και μέσα στα μαύρα χρόνια της γερμανικής κατοχή, είχε βρει τρόπο να συνεχίσει να υπάρχει.

Κάθε Σεπτέμβριο τα ανοικτά θερινά θέατρα δίνουν τη θέση τους στα «κλειστά». Μόνο που αυτή τη φορά, αυτό το «κλειστά» πιθανότατα να μην αφορά το μη υπαίθριο αλλά τη λειτουργία τους.

Τα κρούσματα, στην Ελλάδα και ειδικά στην Αττική βρίσκονται σε έξαρση και είναι βέβαιο ότι πρέπει να υπάρξουν μέτρα.

Το ζητούμενο είναι να βρεθούν μέτρα και τρόποι ώστε και η δημόσια υγεία θα προστατευθεί αλλά και η θεατρική τέχνη.

Μία από τις ιδέες που επιστρατεύθηκαν κατά την περίοδο της πρώτης μεγάλης καραντίνας, την Άνοιξη του 2019 ήταν οι αναμεταδώσεις παραστάσεων μέσω διαδικτύου (live streaming).

Για το κατά πόσο αυτός ο τρόπος αποτελεί κάτι παραπάνω από μία έσχατη λύση ανάγκης, είχε απαντήσει ήδη ο Ευάγγελος Παπανούτσος στο άρθρο του, της 25ης Σεπτεμβρίου 1954.

«Από δω και πέρα – θα πήτε – η εξελιγμένη φωτογραφία του φιλμ και το μαγνητόφωνο θα αναλάβουν να ‘καταγράφουν’ τα σκηνικά δημιουργήματα. Κι έτσι θα  μπορούν στο μέλλον να τα θαυμάζουν οι μεταγενέστεροι, στις αίθουσες – να πούμε – ενός μουσείου Θεατρικής Τέχνης».

»Δυστυχώς όμως η ευτυχώς η καθαυτό θεατρική ερμηνεία μέσα στο μαγικό δωμάτιο που έχει μόνο τρεις τοίχους, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το παίξιμο του ηθοποιού μέσα στο κινηματογραφικό στούντιο, κ’ επομένως, ακόμη κι αν χρησιμοποιηθή στο θέατρο η φωτογραφία και η ηχογράφηση, πάλι πολύ λίγα πράγματα θα μας περισώσουν από την αυθεντικά σκηνική δημιουργία ενός μεγάλου ηθοποιού».

»Γιατί θα μας παρουσιάζουν τον δραματικό καλλιτέχνη όχι μέσα στο γνήσιο «medium» της τέχνης του, αλλά θα μας δείχνουν βασικά αλλοιωμένη, παραμορφωμένη (από κάποιο ανοίκειο πρισματικό κάτοπτρο) την ερμηνευτική του σύνθεσι. Και μ’ αυτή λοιπόν ακόμη τη μέθοδο σωτηρία δεν υπάρχει»

Σύμφωνα με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στόχος της κυβέρνησης είναι τα θέατρα να λειτουργήσουν μέσα στον Οκτώβριο.

Ας ελπίσουμε ότι ο ίδιος ο ιός, οι κρατικές αρχές, αλλά και οι πολίτες με τη συμπεριφορά τους θα το επιτρέψουν.