Το τέλος της ουσιαστικής επικοινωνίας

Ητηλεόραση και η πλημμυρίδα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το Twitter, το Instagram και διάφορα άλλα έχουν ουσιαστικά σηματοδοτήσει το λυκόφως της αφήγησης, του ορθολογικού με επιχειρήματα διαλόγου και της ανάπτυξης πλήρων σκέψεων που ερεθίζουν τον εγκέφαλο και δεν μένουν στο θυμικό και τον εντυπωσιασμό. Οι γρήγορες ατάκες (soundbites) πλέον κυριαρχούν. Με προβληματικά αποτελέσματα για το μέλλον.

Είναι αρκετά ειρωνικό, αλλά στην εποχή των αυξημένων επικοινωνιακών δυνατοτήτων ο πραγματικός διάλογος, με την ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων και την ανάλυση σκέψεων και προτάσεων, έχει ουσιαστικά εξαφανισθεί. Η επικοινωνία έχει τόσο μεταμορφωθεί και περιθωριοποιηθεί λόγω των αναγκών της απλούστευσης και της διευκόλυνσης (με τις τεχνολογίες των μέσων και την αγορά στην οποία κινούνται) ώστε στην ουσία είναι ανύπαρκτη. Ο διάλογος εξανεμίσθηκε σε ναρκισσιστικές εικόνες. Η παρακμή της ουσιαστικής επικοινωνίας έχει αντικατασταθεί από προσανατολισμένες στην εικόνα παραστάσεις, προϊόντα και παρουσιάσεις.

Αυτό που στην πράξη συμβαίνει σήμερα είναι μια παραίσθηση του λόγου και της επικοινωνίας. Από γρήγορες μικρές φράσεις που περνούν μηνύματα κι ερεθισμούς δίχως ουσία, βάθος και περιεχόμενο. Συχνά το «ύφος» της επικοινωνίας (στομφώδης, βερμπαλιστική, ταπεινή, επιστημονική, χαμηλών τόνων κ.λπ.) υποκαθιστά την «ουσία» του μηνύματος. Στην κρίση του κορωνοϊού γίναμε μάρτυρες τέτοιων καταστάσεων. Οι ανακοινώσεις συχνά μετέφεραν αντιφατικά πράγματα (μάσκες/όχι μάσκες, μεταδίδουν τα μικρά παιδιά/δεν μεταδίδουν, κλείνουν σύνορα για ταξιδιώτες/επιτρέπονται πτήσεις από χώρες με κρούσματα, ταξίδι με πλοία με μισούς επιβάτες/με αεροπλάνα όμως όλες οι θέσεις γεμάτες) χωρίς όμως να επηρεάζεται κάθε φορά το κοινό. Το ύφος του μεταφέροντος υποκαθιστούσε το περιεχόμενο του μηνύματος. Δίχως επιπτώσεις στη στάση του κόσμου…

Σε μια εποχή κενής επικοινωνίας, τα μέσα ουσιαστικά έχουν υποκαταστήσει τα μηνύματα. Επιβεβαιώνοντας τον παλιό μου καθηγητή Marshall McLuhan στα λεγόμενά του πως στην εποχή μας «το μέσον είναι το μήνυμα» («Understanding Media: The Extentions of Man», 1964). Πολλές μελέτες προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο, δίχως όμως να προσφέρουν συστάσεις για το πώς θα μπορούσε να αποκατασταθεί η παραδοσιακή ανθρώπινη αφήγηση (π.χ. David Slayden, «Soundbite Culture: The Death of Discourse in a Wired World». 1999). Είναι φανερό πως στα χρόνια του Διαδικτύου, η ζωή μας θα καθορίζεται από τις εικόνες και τον εντυπωσιασμό. Η γρήγορη ατάκα θα υποκαθιστά την επιχειρηματολογία. Θα πρέπει να μάθουμε να επεξεργαζόμαστε τα μηνύματα για να αποκωδικοποιούμε την ουσία…