Συγκινεί ο Ευθύμιος Λέκκας με την εξομολόγησή του και την εμπειρία του στις φυσικές καταστροφές

Εχω απέναντί μου κάποιον που μπορεί να απαντήσει το ερώτημα, οπότε δεν γίνεται να μην το θέσω: «Είμαστε στον 21ο αιώνα, ο άνθρωπος έχει φτάσει στο φεγγάρι, κι όμως πνίγεται στην Καρδίτσα και την Εύβοια ή καίγεται μέσα στην Αττική. Τι δεν έχει πάει καλά;».

«Με την επιστημονική γνώση και τα τεχνικά μέσα που αποκτήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες, θεωρήσαμε ότι είμαστε κυρίαρχοι στο Σύμπαν», μου λέει. «Ηταν μια στιγμιαία σκέψη μέσα στον γεωλογικό χρόνο. Νομίσαμε πως τα καταφέραμε όλα – φτάσαμε ακόμη και στο φεγγάρι -, όμως αυτά τα 40-50 χρόνια δεν είναι παρά μια αστραπιαία λάμψη στα 4,5 δισεκατομμύρια έτη της Γης. Δεν λάβαμε υπόψη ότι τα φυσικά φαινόμενα έχουν τον τελευταίο λόγο. Φαινόμενα που συμβαίνουν αργά αλλά σε τεράστια κλίμακα με καταλυτικά γεγονότα. Αντί, λοιπόν, να κοκορευόμαστε ότι κατακτήσαμε τον κόσμο και αντί να προσπαθούμε να δαμάσουμε τις φυσικές διεργασίες, ας προσαρμοστούμε σε αυτές».

Ο καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, αλλά και πρόεδρος του ΟΑΣΠ, Ευθύμης Λέκκας είναι γνωστός στο κοινό. Είναι ένας από τους ανθρώπους από τα χείλη των οποίων κρεμόμαστε για να μάθουμε τι μέλλει γενέσθαι ύστερα από φονικούς σεισμούς και μεγάλες φυσικές καταστροφές. Είναι γνωστός στους δημοσιογράφους και για έναν ακόμη λόγο: ως ένας από τους επιστήμονες που τιμούν τη δουλειά στο πεδίο. Την τελευταία 25ετία, με τα απολύτως απαραίτητα ανά χείρας, έχει γυρίσει τον πλανήτη σε μερικές από τις πιο δύσκολες στιγμές του. Οταν Εγκέλαδος, τσουνάμι, ηφαίστειο ή οποιοδήποτε καταστροφικό φαινόμενο αφήσει το αποτύπωμά του σε κάποια γωνιά της γης, μέσα σε μερικές ώρες ο Ευθύμης Λέκκας θα είναι εκεί.

Την ημέρα που μιλήσαμε, είχε μόλις επιστρέψει από την πλημμυρισμένη Καρδίτσα. «Ειλικρινά δεν κατανοώ τους επιστήμονες που κάθονται στο γραφείο και προσπαθούν να ερμηνεύσουν από εκεί τι συμβαίνει», μου λέει. «Είναι σαν να κοιτάς το φαινόμενο με το κιάλι, αν δεν βρίσκεσαι εκεί να δεις πώς έχουν καταρρεύσει τα κτίρια, ανάμεσα σε ανθρώπους που ουρλιάζουν, με την Πυροσβεστική να προσπαθεί να σώσει ζωές απ’ τα ερείπια, δεν μπορείς να αποτιμήσεις την κατάσταση». Τα λόγια του δεν είναι μια αφ’ υψηλού κριτική – τα εννοεί.

Από το 1996 μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει επιχειρησιακές αποστολές σε 63 χώρες του κόσμου, σε όλες τις ηπείρους. Οσο για την Ελλάδα, «από ένα σημείο και μετά έπαψα να μετράω», εξηγεί. Η λίστα διατρέχει την υφήλιο: Περού, Κόστα Ρίκα, Μεξικό, Αλάσκα, Ιαπωνία, αλλά και Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, πολλές φορές στην Τουρκία, στην Αλβανία, στην Ιταλία, στη Ρουμανία, σε Κίνα, Ινδονησία, Ταϊλάνδη, Αίγυπτο, Αλγερία, Πακιστάν, Ινδία, Νεπάλ, Αφγανιστάν, πρόσφατα στον Λίβανο και αλλού.

Η εμπειρία της Φουκουσίμα

«Η μεγαλύτερη καταστροφή που έχω ζήσει», θυμάται, «ήταν η Φουκουσίμα το 2011». Η Ιαπωνία είχε μόλις βιώσει έναν τρομερό σεισμό μεγέθους 9 ρίχτερ, συνοδευόμενο από τσουνάμι ύψους 30 μέτρων, ενώ οι ισχυρές σεισμικές δονήσεις είχαν προκαλέσει ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα. Περισσότεροι από 18.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους την ημέρα εκείνη, ενώ περίπου 123.000 δεν μπόρεσαν ποτέ να επιστρέψουν στα σπίτια τους εξαιτίας της ραδιενέργειας που κατέκλυσε την περιοχή. Η περιγραφή δεν μπορεί να αποδώσει την τραγωδία.

Ο Ευθύμης Λέκκας, όμως, ξέρει πώς είναι να προσγειώνεσαι σε ένα μέρος λίγες ώρες μετά τον Αρμαγεδδώνα. «Το πρώτο πράγμα που κάνεις είναι να αναζητήσεις ένα αυτοκίνητο. Είναι το μέσο με το οποίο θα κινηθείς αλλά και το μέρος όπου θα κοιμηθείς προφυλαγμένος αν χρειαστεί. Σε ορισμένες χώρες πρέπει ταυτόχρονα να βρεις οδηγό και ασφάλεια. Στην Αϊτή, για παράδειγμα, το 2010 χρειαστήκαμε ένοπλη φρουρά. Είναι μια χώρα πολύ φτωχή, είχε 290.000 νεκρούς και η εγκληματικότητα στο Πορτ ο Πρενς είχε εκτοξευτεί, ο ένας σκότωνε τον άλλον για να ζήσει. Επίσης, στις αποστολές – στις οποίες πηγαίνω συνήθως μαζί με τον εξαίρετο καθηγητή Παναγιώτη Καρύδη – παίρνουμε πάντα από την Ελλάδα λίγα τρόφιμα, δηλαδή σύκα, φιστίκια και σταφίδες. Φτάνεις σε ένα μέρος τελείως κατεστραμμένο, δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις», λέει.

Σταθμοί ζωής οι αποστολές

Οι αποστολές μπορεί να κρατήσουν από δύο έως και 30 ημέρες, ενώ δεν αποκλείονται και τα απρόοπτα, «όπως το 2018 που αποκλειστήκαμε στην Ινδονησία έπειτα από ηφαίστειο και τσουνάμι, καθώς το αεροδρόμιο είχε καταστραφεί», διηγείται. «Αυτές οι αποστολές για μένα είναι σταθμοί ζωής. Ελάχιστα γεγονότα σταματούν τον χρόνο όπως αυτές. Για να καταλάβετε, ανάμεσά τους τοποθετώ τα μεγάλα γεγονότα της προσωπικής μου ζωής.

Για παράδειγμα, δεν θα θυμόμουν τι είχε συμβεί το 2013 αν το 2014 δεν είχαμε τον σεισμό στην Κεφαλονιά», λέει. «Επίσης, εκτός από το επιστημονικό κομμάτι, δηλαδή τον συνδυασμό των ενόργανων μετρήσεων με την επιτόπια παρατήρηση, ένα ακόμη στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτές είναι το κοινωνιολογικό. Κάθε λαός έχει διαφορετικές αντιδράσεις μπροστά σε μια μεγάλη καταστροφή. Εχω κάνει και μια σχετική έρευνα που δεν έχει δημοσιευτεί. Βλέπεις τους ινδουιστές να αντιμετωπίζουν τελείως στωικά την καταστροφή, χωρίς κλάματα, βλέπεις ευθυτενείς γυναίκες να φορούν τα καλύτερα φορέματά τους. Αυτό δεν ισχύει στις ισλαμικές χώρες, εκεί οι άνθρωποι χτυπιούνται, κλαίνε, αυτομαστιγώνονται, θεωρούν ότι το κακό που τους βρήκε είναι τιμωρία από τον Θεό. Οι χριστιανοί έχουν μεγαλύτερο ορθολογισμό, όμως αυτό δεν συνέβαινε παλιότερα. Υπάρχει και το σχετικό ανέκδοτο άλλωστε», προσθέτει γελώντας.

Η σχέση του Ευθύμη Λέκκα με τη γεωλογία ξεκίνησε πριν από 46 ολόκληρα χρόνια. «Τελείωσα το σχολείο το 1974. Κατάγομαι από την Καρδίτσα και το όνειρο κάθε Καρδιτσιώτη εκείνης της εποχής ήταν να φύγει. Οι επιλογές ήταν χωράφια ή πανεπιστήμιο. Πέρασα λοιπόν στο Γεωλογικό και από την πρώτη στιγμή μού άρεσε πολύ. Μου άρεσε επίσης ανέκαθεν η επαφή με τη φύση. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος, δεν έκανε αγροτική δουλειά, όμως πηγαίναμε εκδρομές στη Μητρόπολη, στο Μορφοβούνι, στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο και το ‘φερε έτσι η τύχη ώστε στην ίδια περιοχή να κάνω και το διδακτορικό μου». Οι πρόσφατες πλημμύρες στην Καρδίτσα σήμαναν μάλιστα και μια προσωπική απώλεια για τον πρόεδρο του ΟΑΣΠ: την κατάρρευση του πατρικού του σπιτιού, όταν τόνοι νερού και λάσπης που έφερε ο κυκλώνας «Ιανός» έπνιξαν την πόλη. «Μου κόστισε», εξομολογείται στα «ΝΕΑ». «Και δεν το λέω από οικονομικής πλευράς όσο από τις αναμνήσεις που έχω από το σπίτι αυτό, όπου έζησα μέχρι τα 18 μου χρόνια, από τα κειμήλια του πατέρα μου που υπήρχαν εκεί από τα σχολεία, τις εγκυκλοπαίδειες, τα εγχειρίδια».

Τι συναισθήματα προκαλεί τελικά η φύση σε έναν άνθρωπο που έχει αφιερώσει περισσότερη από τη μισή ζωή του στο να μελετά τις διεργασίες της; Τη φοβάται;
«Οχι, τη θαυμάζω», απαντά ο Ευθύμης Λέκκας χωρίς δεύτερη σκέψη. «Και προσπαθώ να προσαρμόζομαι στις καταστάσεις της».

Καθηγητής και πρόεδρος στο Τμήμα Γεωλογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας, συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων και επιστημονικός υπεύθυνος σε μαθήματα εξ αποστάσεως…

Η δραστηριότητα του Ευθύμη Λέκκα είναι πραγματικά αδιάκοπη. Από τη γεμάτη μέρα του, που ξεκινά στις 6.30 το πρωί και τελειώνει αργά το βράδυ, ξεχωρίζει τη δουλειά στον ΟΑΣΠ. «Ο ΟΑΣΠ είναι ένας οργανισμός που δουλεύει πάρα πολύ καλά, με συναδέλφους που έχουν παραγάγει ένα τεράστιο έργο, μια παρακαταθήκη που με βαραίνει ιδιαίτερα», λέει. «Από τον ΟΑΣΠ πέρασαν τεράστιες προσωπικότητες, όπως ο αείμνηστος Ιωάννης Δρακόπουλος, ο Παπαζάχος, ο Παπανικολάου, επιστήμονες που στιγμάτισαν την αντισεισμική θωράκιση της χώρας. Ολοι αυτοί οι καθηγητές άφησαν ένα μοναδικό έργο, έφτιαξαν έναν αντισεισμικό κανονισμό και τις κανονιστικές του διατάξεις που είχαν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να διαθέτει σήμερα τον καλύτερο δομημένο ιστό στον κόσμο. Μπορεί να σας παραξενεύει, αλλά έτσι είναι. Η χώρα μας έχει, συγκριτικά, πολύ μικρότερες ζημιές εξαιτίας σεισμών από ό,τι έχει η Ιαπωνία. Το στοιχείο αυτό έχει αναδειχθεί και από μελέτη ιαπώνων επιστημόνων για διάφορες χώρες του κόσμου. Η Ελλάδα και η Χιλή – όσο περίεργο κι αν ακούγεται – είναι οι χώρες με τις μικρότερες ζημιές», λέει ο καθηγητής.

Οι προσωπικές επιθέσεις

Αυτή η αδιάκοπη ενασχόληση είναι που τον ατσαλώνει, εξηγεί, απέναντι στις σκληρές προσωπικές επιθέσεις που έχει δεχτεί κατά καιρούς – στο πλαίσιο ενός ανελέητου, συχνά δημόσιου, «πολέμου» που εκτυλίσσεται εδώ και χρόνια στους κύκλους των σεισμολόγων και άλλων επιστημόνων που ασχολούνται με φυσικές καταστροφές. «Υπάρχουν στιγμές αγανάκτησης γιατί είναι άδικες επιθέσεις», λέει. «Στον τομέα της αντισεισμικής θωράκισης της χώρας έχουν γίνει πολύ μεγάλα βήματα, έχει αλλάξει η εικόνα και αλλάζει συνεχώς. Μηχανικοί, γεωλόγοι, γεωεπιστήμονες του ΟΑΣΠ κάνουν πολύ σοβαρή δουλειά και δύο συγκεκριμένοι άνθρωποι, διότι πάντα οι ίδιοι είναι, δημιουργούν αιωνίως πρόβλημα. Εχω πάρει μια απόφαση: να μην απαντώ. Ολοι γνωριζόμαστε σε αυτόν τον χώρο. Και νομίζω ότι έτσι είμαι μακράν κερδισμένος – η σοβαρότητα και η αίσθηση του καθήκοντος δεν μπορούν να απαλειφθούν από καμία γραφική ανάρτηση».

Το μεράκι της φωτογραφίας

Απομεινάρι των εκατοντάδων αποστολών του είναι οι εικόνες που με ιδιαίτερο μεράκι έχει απαθανατίσει. Μια τεράστια συλλογή φωτογραφιών με ιδιαίτερη επιστημονική αλλά και ιστορική αξία. Κάποιες από αυτές έχουν δημοσιευτεί σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, ορισμένες έχουν συμπεριληφθεί στις τρεις ατομικές του εκθέσεις φωτογραφίας, ενώ άλλες κοσμούν την αίθουσα του Τμήματος Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο. Μήπως τελικά θα μπορούσε να είναι φωτογράφος;

«Στο σπίτι μου έχω ένα μίνι μουσείο φωτογραφικών μηχανών που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή, μια Zeiss Icon του 1954, δώρο ενός θείου από τη Γερμανία, αλλά και τη μηχανή του πατέρα μου, μια Agfa που ανοίγει σαν ακορντεόν, του 1948. Εκτός του ότι αγαπώ τη φωτογραφία, η φωτογραφία είναι και ένα αναντικατάστατο εργαλείο στην τεκμηρίωση γεωδυναμικών φαινομένων. Αποτυπώνεις γεγονότα που είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσει ένα μάτι τη στιγμή που συμβαίνουν, βλέπεις για παράδειγμα τον τρόπο με τον οποίο καταρρέουν οι κατασκευές, πληροφορία με μεγάλη αξία για την ανάλυση του φαινομένου. Θυμάμαι, όταν δουλεύαμε στην Ιαπωνία για ένα τεράστιο τσουνάμι, βλέπαμε δεκάδες φορές το ίδιο βίντεο για να μελετήσουμε την προέλευσή του, η οποία έχει σημασία από επιστημονικής πλευράς.

Πλέον η ομάδα του Πανεπιστημίου έχει στη διάθεσή της και επτά drones», λέει. Και τελικά τι θα μείνει από όλα αυτά; «Το όνειρο δεν είναι μία ακόμη θέση ή μια θέση διοίκησης», εξηγεί. «Ονειρό μου είναι όταν θα φύγω σε μερικά χρόνια από το Πανεπιστήμιο να μπορέσω να είμαι χρήσιμος στην κοινωνία. Να με θεωρεί ο έλληνας πολίτης έναν επιστήμονα που βοηθά ουσιαστικά, χωρίς σκοπιμότητες, στο να μην υφίσταται ο κόσμος όλες αυτές τις δοκιμασίες».