Κάθε φορά που εκδηλώνεται ή που υποβόσκει μια κρίση της δημοκρατικής ιδέας, πρέπει να ψάχνουμε να βρούμε αν τα αίτια είναι εξωτερικά ή εσωτερικά, μ’ άλλα λόγια αν φταίνε οι ιστορικές συνθήκες ή μήπως υπάρχει μια ανεπάρκεια οργανική μέσα στα άτομα-φορείς της ιδέας. Βέβαια, οι συνθήκες αυτές δεν είναι ποτέ απόλυτες, ιδιαίτερα η δεύτερη. Δεν φταίνε ποτέ όλοι για την κάμψη της δημοκρατικής αρετής. Επειδή όμως οι λαοί σαν ιστορικές μονάδες χαρακτηρίζονται από την πλειοψηφία τους ή –στο πρακτικό επίπεδο– έστω κι από τη σχετική πλειοψηφία, σε περίπτωση τέτοια πρέπει ν’ αναρωτιόμαστε μήπως υστερεί κάτι στην ίδια την ωριμότητα των λαών αυτών. Μήπως δεν έχει συμπληρωθεί η διαδρομή που θα τους έκανε άξιους της Δημοκρατίας.

Είναι πάντοτε επικίνδυνο να γενικεύει κανένας, αλλά και η δειγματοληψία δεν μπορεί να καταργηθεί σαν μέθοδος. Μου έχει τύχει πάμπολλες φορές, σε συζήτηση όχι διαλογική αλλά σε κύκλο, ν’ ακούσω κάποιον να λέει, όταν οι διαπιστώσεις φαίνονται να φτάνουν σε αδιέξοδο: «Μωρέ, εμάς μας χρειάζεται δικτατορία!» – και δυο-τρεις άλλοι γύρω να συμφωνούν, κουνώντας επιδοκιμαστικά τα κεφάλια τους. Τότε κάτι μαραίνεται μέσα μου, με κυριεύει αθυμία. Όχι γιατί οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται, κατά τη γνώμη μου, σε πλάνη. Αλλά γιατί βλέπω πόσο εύκολα απεμπολούν τα άτομα τις ελευθερίες τους, τα ευγενέστερα δικαιώματά τους, ό,τι με τόσους αγώνες έχει κατακτηθεί στο μάκρος της Ιστορίας, με τόσο αίμα. Απεμπολούν δηλαδή την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και πόσο είναι πρόθυμοι οι άνθρωποι να την ανταλλάξουν με μια αβασάνιστη, κοντόθωρη, χαμηλή αμεριμνησία, που δεν τους εξασφαλίζει –όπως νομίζουν– τα κεκτημένα, αλλά που τους δίνει την ψευδαίσθηση πως τα εξασφαλίζει. Γιατί κανένας, κι ο πιο ανιστόρητος, δεν μπορεί να μην ξέρει ότι τα τέτοια καθεστώτα, τ’ αυταρχικά, τα πιεστικά, έχουν κακό τέλος, και πως τη στιγμή της ανατροπής τους ο σπασμός κλονίζει συθέμελα, συνεπαίρνει τα πάντα, παράνομα και νόμιμα μαζί, ένοχα κι αθώα.

[…] Ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας δίνει εξετάσεις καθημερινά, όχι μονάχα μπροστά στην κάλπη. Δίνει εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής: σέβεται τη θέση του στην «ουρά», προσέχει να μην ενοχλεί τον διπλανό του, πιστεύει πως έχει πρώτα καθήκοντα κι έπειτα δικαιώματα. Η κοινωνική αγωγή είναι αναγκαία προϋπόθεση της Δημοκρατίας.

[…] Υπάρχει όμως κι ένα άλλο στάδιο βαρβαρότητας που πρέπει να ξεπεραστεί, για να είναι ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας: το στάδιο του θαυμασμού προς τη βαναυσότητα. Η χοντρή πλάνη να την περνάει κανένας για δύναμη. Συναντούμε κοινωνικά σύνολα που δεν ξέρουν, δεν υποπτεύονται τι κρύβεται πίσω από τη βαναυσότητα: πόση ουσιαστική αδυναμία, πόση ανάγκη για άμυνα, πόση μεταμφιεσμένη μνησικακία, πόσα συμπλέγματα, πόση περιφρόνηση προς το ανθρώπινο γένος, πόσοι παράγοντες αστάθμητοι και σκοτεινοί.

Αυτά έγραφε ο Άγγελος Τερζάκης το μακρινό 1963.

Αλήθεια, πιστεύετε ότι έχει ολοκληρωθεί η κατά Τερζάκη διαδρομή που θα μας έκανε άξιους της Δημοκρατίας;

Πώς φθάσαμε ως ελληνική κοινωνία από τη «χρειαζούμενη» δικτατορία του 20ού αιώνα στη «χρειαζούμενη» Χρυσή Αυγή του 21ου αιώνα;

Μήπως εξακολουθούμε να απεμπολούμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια;

Δικαιούμαστε να λέμε ότι περνάμε επιτυχώς τις εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής;

Πιστεύουμε πως έχουμε πρώτα καθήκοντα κι έπειτα δικαιώματα;

Απορρίπτουμε κατηγορηματικά τη βία και τη βαναυσότητα σε όλες ανεξαιρέτως τις μορφές της;

Οι ειλικρινείς απαντήσεις στα ανωτέρω ερωτήματα θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε τα ελλείμματα και τις αδυναμίες μας, τα τρωτά σημεία μας, τις κερκόπορτες που επέτρεψαν στους Απριλιανούς και στους Χρυσαυγίτες να διεισδύσουν και να πλήξουν καίρια το δημοκρατικό μας πολίτευμα.

Headlines