Τουρκικό σχέδιο διχοτόμησης της Κύπρου με φόντο την έρημη Αμμόχωστο

Η έρημη πόλη της Αμμοχώστου ήταν για δεκαετίες ένα σύμβολο της διαιρεμένης Κύπρου, ήδη από την εποχή της τουρκικής εισβολής του 1974. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου «Αττίλα» η πόλη εγκαταλείπεται από τους κατοίκους της και την Εθνοφρουρά υπό το βάρος  των τουρκικών βομβαρδισμών, καταλαμβάνεται από τους Τούρκους στις 16 Αυγούστου 1974, περιφράσσεται και έκτοτε είναι μια «πόλη-φάντασμα».

Ουσιαστικά, η επιλογή των Τούρκων ήταν η Αμμόχωστος να αποτελέσει ένα είδος διαπραγματευτικού χαρτιού στην προοπτική των αλλεπάλληλων συζητήσεων για λύση στο Κυπριακό. Ήδη το 1978 και υπό το βάρος του αμερικανικού εμπάργκο στην πώληση όπλων στην Τουρκία, προτείνεται από τον Ντενκτάς να επιστραφεί η Αμμόχωστος, να επιστρέψουν 35.000 πρόσφυγες στην πόλη και στην ευρύτερη περιοχή, με αντάλλαγμα να ξεκινήσουν ξανά συνομιλίες. Ωστόσο, τότε η ελληνοκυπριακή πλευρά απέρριψε την πρόταση, ζητώντας συνολική λύση.

Έκτοτε, το θέμα θα επανέρχεται διαρκώς όποτε άνοιγε ξανά θέμα συνομιλιών και προοπτικής λύσης διζωνικής-δικοινοτικής ομοσπονδίας, εφόσον θεωρήθηκε δεδομένο ο προσδιορισμός των μελλοντικών δύο ζωνών δεν θα μπορούσε να γίνει πάνω στη σημερινή κατάσταση, αλλά και με επιστροφές εδαφών και αντίστοιχα επιστροφές προσφύγων στις εστίες τους. Άλλωστε, η Αμμόχωστος επέτρεπε και την επιστροφή των περιουσιών, που έχει αναγνωριστεί ως δικαίωμα και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με την απόφαση που δικαίωσε την Τιτίνα Λοϊζίδου.

Τι σημαίνει η τουρκική επιλογή;

Όμως, την ίδια στιγμή αναπτυσσόταν και μια αντίστροφη δυναμική. Αυτή που ουσιαστικά κατέτεινε προς τη λογική της διχοτόμησης. Και αυτή είναι η κυρίαρχη επιλογή στην Άγκυρα. Παρότι ο Ερντογάν είχε υποστηρίξει το «Σχέδιο Ανάν» και μια ορισμένη προοπτική λύσης του Κυπριακού, τα τελευταία χρόνια ουσιαστικά προωθεί τη διχοτόμηση.

Αυτό, άλλωστε, αποτυπώνουν και οι συνεχείς αμφισβητήσεις των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας ως προς την ΑΟΖ, αμφισβητήσεις που γίνονται υποτίθεται στο όνομα των δικαιωμάτων της «ΤΔΒΚ». Ουσιαστικά, η Τουρκία θέλει να διαμορφώσει μια εικόνα όπου η Κυπριακή Δημοκρατία δεν αποτελεί τον νόμιμο εκπρόσωπο του συνόλου της Κύπρου, αλλά απλώς τον ένα εκ δύο κρατικών οντοτήτων στο νησί. Και βέβαια συμπλήρωμα αυτής της αντίληψης είναι ότι ανάλογα θα πρέπει να διαμοιραστούν και οι ενεργειακό πόροι εξ ου και οι «συμφωνίες» της κρατικής εταιρείας πετρελαίου ΤΡΑΟ με την «ΤΔΒΚ». Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη κυκλοφορούν δημοσκοπήσεις που δείχνουν την πλειοψηφία των ερωτώμενων στην «ΤΔΒΚ» να εκφράζεται θετικά για λύση «δύο κρατών».

Σε με τέτοια προοπτική διχοτόμησης στην καλύτερη των περιπτώσεων στο νησί θα υπάρχει μια χαλαρή συνομοσπονδία δύο κρατών. Όμως, αυτό για να μπορέσει να αποκτήσει νομιμοποίηση μεταξύ των τουρκοκυπρίων χρειάζεται να συνδυαστεί και με κάποια άμεσα οφέλη. Σε αυτό το πλαίσιο, οι τουρκικές κινήσεις σε σχέση με το Βαρώσι και η εγκατάλειψη της υποτίθεται πάγιας θέσης ότι η επιστροφή της Αμμοχώστου θα ήταν τμήμα οποιασδήποτε λύσης, σηματοδοτούν ταυτόχρονα προλείανση του εδάφους για τη διχοτόμηση αλλά και προβολή της θέσης ότι οποιαδήποτε νέα διαπραγμάτευση θα γίνει πλέον από διαφορετική βάση.

Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιμένουν ότι σε αυτή την αλλαγή τακτικής η Τουρκία προχωράει και στη βάση μιας εκτίμησης ότι πλέον και στην ελληνοκυπριακή πλευρά υπάρχουν δυνάμεις που αρχίζουν και βλέπουν το ενδεχόμενο μιας λύσης διχοτόμησης, στη βάση μια συνεκμετάλλευσης του ενεργειακού πλούτου.

Η πίεση πάνω στους Τουρκοκύπριους

Την ίδια στιγμή, όμως, η επιλογή του Ερντογάν να προχωρήσει τώρα σε αυτή τη κίνηση για «άνοιγμα της Αμμοχώστου» σε συνεργασία με τον «πρωθυπουργό» της «ΤΔΒΚ» Ερσίν Τατάρ, παρά τις αντιρρήσεις σημαντικού μέρους των τουρκοκυπριακών πολιτικών δυνάμεων, αποτελούσε και παρέμβαση στις «προεδρικές εκλογές» που διεξάγονται στα Κατεχόμενα την Κυριακή.

Δεν είναι τυχαία η οργισμένη αντίδραση του «προέδρου» της ΤΔΒΚ Μουσταφά Ακιντζί που θεώρησε τις αποφάσεις «ντροπή για τη δημοκρατία μας». «Όσον αφορά τα όσα γίνονται στην περίκλειστη Αμμόχωστο, είναι σημαντικό να αξιολογήσουμε ότι δεν έρχονται σε αντίθεση με τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, όπως δήλωσα και στο παρελθόν, ότι δηλαδή πρέπει να είναι στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και να μην αποτελούν εμπόδιο για τη λύση, αλλά να συμβάλουν στη λύση. Καθώς ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ προετοιμάζεται για την άτυπη πενταμερή (5+1) μετά τις εκλογές, αυτοί που προσπαθούν να κάνουν βήματα στα Βαρώσια πριν τις εκλογές, οδηγούν τους Τ/κ σε μια δύσκολη κατάσταση στο διεθνές περιβάλλον», ανέφερε σε δήλωσή του ο Ακιντζί.

Αποτέλεσμα των κινήσεων Ερντογάν – Τατάρ ήταν και η κατάρρευση του σημερινού κυβερνητικού συνασπισμού στα Κατεχόμενα, κάτι που μπορεί να οδηγήσει και σε πρόωρες εκλογές.

Ο Ερντογάν έχει κάνει σαφές ότι στηρίζει σε αυτή τη φάση τον Τατάρ και άρα και μια γραμμή για διχοτόμηση. Εξ ου και η σπουδή να επικυρώσει το «άνοιγμα της Αμμοχώστου». Αυτό επίσης εξηγεί την οργισμένη αντίδραση του Ακιντζί, που παρότι έχει πρωτιά στις δημοσκοπήσεις κινδυνεύει να μην μπορέσει να κερδίσει τον δεύτερο γύρο.

Θα υπάρξει ευρωπαϊκή αντίδραση;

Οι συγκεκριμένες κινήσεις θέτουν προ ευθυνών και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ας μην ξεχνάμε ότι ο συμβιβασμός στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ, με τον τρόπο που ουσιαστικά δεν έθεσε θέμα κυρώσεων στην Τουρκία, στηρίχτηκε σε μια υποτιθέμενη δέσμευση της Τουρκίας για αποφυγή προκλήσεων.

Αυτό φάνηκε εν μέρει να υλοποιείται με την αποχώρηση του γεωτρύπανου Γιαβρούζ από τα όρια της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όμως, την ίδια στιγμή η μεθόδευση γύρω από την Αμμόχωστο, με τον τρόπο που την νομιμοποιεί η ίδια η Τουρκία, μόνο ως μια νέα επιθετική κίνηση μπορεί να θεωρηθεί και ως υπονόμευση προκαταβολικά της δυνατότητας να υπάρξει μια εποικοδομητική διαδικασία διαπραγμάτευσης που να ανοίγει το δρόμο για την επανένωση του νησιού.

Σε αυτό το πλαίσιο οι δηλώσεις που αποτύπωσαν την ανησυχία της ΕΕ και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για την Αμμόχωστο μπορούν να θεωρηθούν και έκφραση αμηχανίας εφόσον η παραπομπή στα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής αντίστοιχα αναδεικνύει και τα όρια που είχαν τα συγκεκριμένα συμπεράσματα και τη σχετική απροθυμία για αυστηρότερη στάση απέναντι στην Τουρκία σε αυτή τη φάση.

Αντίθετα, πιο αυστηρή ήταν η ανακοίνωση του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών που ρητά χαρακτήρισε απαράδεκτη την απόφαση για άνοιγμα της έκτασης των Βαρωσίων, μιλά για μονομερείς ενέργειες που παραβιάζουν τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και υπενθυμίζουν τον ρόλο που μπορεί να παίξει η Ρωσία ως  μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η πρόκληση για την ελληνοκυπριακή πλευρά

Η Κυπριακή κυβέρνηση ανακοίνωσε σειρά πρωτοβουλιών απέναντι στις νέες τουρκικές επιθετικές κινήσεις. Δέχεται, όμως, κριτική από την αντιπολίτευση και ιδίως το ΑΚΕΛ για υποτίμηση του κινδύνου τέτοιων πρωτοβουλιών το προηγούμενο διάστημα.

Κυρίως, όμως, έρχεται αντιμέτωπη με το τι πραγματικά μπορεί να σημαίνει η προοπτική μιας – με τον έναν ή τον άλλο τρόπο – διχοτόμησης, αλλά και των κινδύνων που μπορεί να έχει το έστω και έμμεσο φλερτάρισμα με τέτοιες απόψεις.