Ελπίδα από τα προβιοτικά μικρόβια των καρκίνων

Γράφει ο Αθανάσιος Τσαυτάρης*

Όταν σε ένα όργανο εμφανίζεται μια μορφή καρκίνου, αναμενόμενο θεωρείται στους καρκινικούς ιστούς να βρίσκουμε προβιοτικά μικρόβια. Παραδείγματος χάριν, ήταν γνωστό ότι τα βακτήρια του στομάχου και των εντέρων που ζουν κυρίως στην επιφάνεια της προστατευτικής βλέννης ήταν συχνά παρόντα σε καρκίνους στομάχου ή εντέρου. Επειδή όμως στα όργανα αυτά, μέσω των τροφών, κατέφθαναν και πολλά εξωτερικά βακτήρια, ήταν δύσκολο να αποδειχθεί ότι μόνα τα προβιοτικά βακτήρια μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνους αυτών των οργάνων.

Πολλά καινούργια ευρήματα για τα προβιοτικά μικρόβια των καρκίνων προέκυψαν όταν μια μεγάλη ομάδα κυρίως ισραηλινών ερευνητών σε συνεργασία με συναδέλφους τους από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιταλία και την Ολλανδία τα προσδιόρισαν με ακρίβεια. Η ομάδα χρησιμοποίησε πληθώρα μεθόδων για να σιγουρέψει ότι στο σύνολο των καρκίνων εξετάστηκαν μόνο τα εντός των καρκινικών κυττάρων προβιοτικά είδη βακτηρίων. Ενδιαφέρον είναι ότι πέραν των καρκινικών τα βακτήρια αυτά βρέθηκαν και εντός των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος. Ετσι για πρώτη φορά μπορούμε να μιλάμε για το καρκινικό μικροβίωμα του ανθρώπου και τις ιδιαιτερότητές του.

Ας δούμε τα σημαντικότερα ευρήματα: 

1 Στα κύτταρα που από κανονικά μετατράπηκαν σε καρκινικά, τα προβιοτικά μικρόβια βρίσκονται μέσα στο κύτταρο και όχι στον εξωτερικό περίγυρο του ιστού όπως ξέραμε για τους υγιείς ιστούς και κύτταρα. Πρωτόγνωρο φαινόμενο που εγείρει ερωτήματα, αφού τα κύτταρά μας όπως και όλων των ζώων, φυτών, μυκήτων κ.λπ. «φιλοξενούν» ήδη παλαιά «προβιοτικά μικρόβια», τα γνωστά μιτοχόνδρια, που αποτελούν τα κύρια εργοστάσια παραγωγής ενέργειας στα κύτταρά μας. Γι’ αυτό το «ανταποδοτικό τους τέλος», την παραγωγή ενέργειας, κλείστηκε η συμφωνία συμβίωσης των δικών μας ευκαρυωτικών κυττάρων με τα προκαρυωτικά μικρόβια που λέμε μιτοχόνδρια. Είναι γνωστό ότι όταν οι καύσεις στα μιτοχόνδρια είναι ατελείς, δεν οδηγούν στην πλήρη εξουδετέρωση του οξυγόνου με συνένωσή του με τον  άνθρακα και την αποβολή του με την εκπνοή μας ως διοξείδιο του άνθρακα. Από τέτοιες ατέλειες καύσης παράγονται οι γνωστές τοξικές και πολύ μεταλλαξιογόνες, δηλαδή καρκινογόνες ρίζες οξυγόνου που κάνουν μεγάλη ζημιά στο κύτταρο και ειδικά στο DNA του.Τι γίνεται λοιπόν όταν σε αυτή τη σχέση κυττάρου – μιτοχονδρίου μπουν «τρίτοι», όπως π.χ. τα εσώκλειστα προβιοτικά μικρόβια που προανέφερα; Καταπολεμούνται από τα μιτοχόνδρια με αυξημένη παραγωγή θανατηφόρων τοξικών ριζών; Ή μήπως η αυξημένη παραγωγή ριζών μετατρέπει το κύτταρο σε καρκινικό; Είναι αυτή μια βασική αιτία καρκινογένεσης στα συγκεκριμένα κύτταρα; Επικοινωνούν μεταξύ τους τα διαφορετικά αυτά είδη εσώκλειστων βακτηρίων; Βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο με τα μιτοχόνδρια;

2 Οι καρκίνοι διαφορετικών οργάνων (μαστού, στομάχου, μήτρας, δέρματος, οστών, ωοθηκών, όρχεων, ήπατος, εντέρου, εγκεφάλου, του αίματος κ.ά.) εσωκλείουν διαφορετικές οικογένειες εσώκλειστων προβιοτικών. Είναι αναμενόμενο βέβαια ότι ένα είδος βακτηρίου να προτιμά κύτταρα που περιέχουν μεγάλα ποσά της τροφής του. Ο καρκίνος οστών π.χ. έχει μεγάλα ποσά του αμινοξέος υδροξυπρολίνη από την αποδόμηση των μεγάλων ποσοτήτων κολλαγόνου που υπάρχει στα οστά.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του ανόργανου δηλητηρίου αρσενικό. Το ύπουλο αίτιο της δημιουργίας καρκίνων του μαστού στις γυναίκες. Ιδιαίτερα σε μέρη όπου το πόσιμο νερό αντλείται από γεωτρήσεις σε μεγάλα βάθη και η περιεκτικότητα σε αρσενικό ξεπερνά τα 40-50 μg/λίτρο. Οταν το όριο πολλών χωρών και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είναι 10 μg και ορισμένες χώρες το μείωσαν ήδη στα 5 μg. Στους καρκίνους του μαστού λοιπόν ένα προβιοτικό βακτήριο συμβάλλει στη σύνθεση ουσιών αποτοξίνωσης από το αρσενικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο πολυποίκιλος σε εσώκλειστα είδη μικροβίων.

3 Τα εσώκλειστα μικρόβια των διαφόρων καρκίνων θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν ακριβή τρόπο προσδιορισμού ενός καρκίνου, προερχόμενο δηλαδή από την αναγνώριση του DNA των συγκεκριμένων εσώκλειστων μικροβίων των κυττάρων, ειδικά μάλιστα για καρκίνους (ωοθηκών κ.ά.) που δεν υπάρχουν άλλες εύκολες διαγνώσεις στα πρώιμα στάδια.

4 Ερώτημα ακόμα αποτελεί αν πρώτα μπαίνουν τα βακτήρια σε ένα κύτταρο και επάγουν την κυτταρική καρκινογένεση, ή αν πρώτα γίνεται ένα κύτταρο καρκινικό και βρίσκοντάς το αδύναμο δράττονται της ευκαιρίας να μπουν τα βακτήρια. Στους καρκίνους παγκρέατος πάντως είναι γνωστό ότι η ποικιλομορφία των προβιοτικών του εντέρου καθορίζει τη σύσταση των καρκινοβακτηρίων. Ακούγεται λογικό πάντως τα προβιοτικά βακτήρια της περιοχής, όταν τα κύτταρα γίνουν καρκινικά να εισέρχονται ή να βρίσκονται και σε αυτά. Επειδή στο παρελθόν (μη γνωρίζοντας τα εσώκλειστα βακτήρια των καρκινικών κυττάρων) έγιναν προσπάθειες εισαγωγής βακτηρίων για θεραπευτικούς σκοπούς, σήμερα οι προσπάθειες αυτές θα χρειαστούν αναθεώρηση.

5 Είναι γνωστό ότι οι καρκίνοι περνούν από διάφορα εξελικτικά στάδια. Ηπιος στην αρχή, κακοήθης, επιθετικός ή και μεταστατικός κ.λπ. Οι μετρήσεις των εσώκλειστων μικροοργανισμών έδειξαν ότι αλλάζοντας στάδιο, π.χ. γενόμενος ένας καρκίνος μεταστατικός, πρώτα αλλάζει η σύσταση των εσώκλειστων. Προφανώς τα προβιοτικά τους μικρόβια παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή τους από τη μια μορφή στην άλλη. Να λοιπόν ένας νέος τρόπος ακριβούς και έγκυρου προσδιορισμού του σταδίου ανάπτυξης των καρκίνων.

6 Από το 2017 γνωρίζαμε ότι τέτοια εσώκλειστα είδη βακτηρίων συμμετέχουν με τις ιδιαίτερες μεταβολικές ικανότητές τους στον μεταβολισμό κάποιων ουσιών, ακόμη και αυτών που βρίσκονται στα φάρμακα. Είναι λογικό λοιπόν να προβληματιστούμε όταν ορισμένοι καρκίνοι δεν ανταποκρίνονται σε κάποια ουσία του φαρμάκου («δεν τον έπιασε το συγκεκριμένο φάρμακο» λένε οι γιατροί) ότι αυτό πιθανώς οφείλεται σε ομάδες εσώκλειστων που το εξουδετερώνουν μεταβολίζοντάς το.

Από έρευνες στο παρελθόν είναι γνωστό από χρόνια ότι τα φυτά και τα έντομα έχουν εσώκλειστα βακτήρια. Γνωρίζουμε μάλιστα τις ουσίες που συνθέτουν για να επιβιώσουν, να πολλαπλασιαστούν και να μεταδοθούν καθώς και τις λειτουργίες που εξυπηρετούν. Ισως οι γνώσεις αυτές να βοηθήσουν την ιατρική κοινότητα σύντομα να κατανοήσει τον ρόλο των διαφόρων ειδών εσώκλειστων στα καρκινικά μας κύτταρα.

Συνοψίζοντας, παρά τα αναπάντητα ερωτήματα, τα πρωτόγνωρα αυτά ευρήματα ανοίγουν ένα νέο πεδίο κατανόησης και αντιμετώπισης της μάστιγας του καρκίνου.

*Ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρώην υπουργός.