Και με το μίσος περνούσε ο καιρός

Είχα τη μεγάλη τύχη να είναι ο Μάνος Ελευθερίου κάτι σαν μέλος της ευρύτερης οικογένειάς μου. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ανάμεσα στα πολλά που έμαθα από τον σπουδαίο αυτόν άνθρωπο ήταν και η ιστορία της Ελένης Παπαδάκη. Της κορυφαίας, όπως λένε οι άνθρωποι που την είχαν δει επί σκηνής, ηθοποιού στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου η οποία δολοφονήθηκε τον Δεκέμβριο του 1944 στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ από μέλη της «Εθνικής Πολιτοφυλακής» υπό τον «καπετάνιο Ορέστη».

Ο Μάνος Ελευθερίου ήταν παθιασμένος με την ιστορία της Ελένης Παπαδάκη – σε αυτήν άλλωστε αναφέρεται και το μυθιστόρημά του «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές». Είχε αφιερώσει χρόνο και κόπο, είχε ξοδέψει χρήματα για να συγκεντρώσει στοιχεία και ντοκουμέντα σχετικά με την υπόθεση – όπως, βέβαια, και ο Πολύβιος Μαρσάν, ο οποίος άφησε το αρχείο του στον Ελευθερίου. Το πάθος του δεν τροφοδοτούνταν μόνο λόγω της γοητείας που όλοι έλεγαν ότι εξέπεμπε αυτή η γυναίκα. Δεν είχε, άλλωστε, προλάβει να τη δει να παίζει. Ηταν αυτή η αίσθηση αδικίας που του προκαλούσε, όπως μου έλεγε, ένα είδος υπαρξιακής αναταραχής. Και χρησιμοποιούσε το παράδειγμα της Παπαδάκη – που τη δολοφονία της πυροδότησε μια λίστα του τότε Συμβουλίου Ηθοποιών – για να δείξει πού μπορεί να οδηγήσει το τυφλό μίσος. Με τη φράση «Και με το μίσος περνούσε ο καιρός» αρχίζει άλλωστε και το «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές». Και με αυτήν τελειώνει ο θεατρικός μονόλογος «Για την Ελένη» που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Μάνος Καρατζογιάννης και, με πρωταγωνίστρια τη Μαρία Κίτσου, ανέβηκε πριν από λίγα χρόνια στο Εθνικό Θέατρο.

Προγραφές

Η δολοφονία της Παπαδάκη έγινε σε μια εποχή που, όπως έλεγε ο Ελευθερίου, «το μέτρο είχε χαθεί στο αίμα». Τι πλήρωσε η ανυπέρβλητη ηθοποιός; Μια κοινωνική σχέση με τον κατοχικό πρωθυπουργό Ράλλη (την οποία είχε χρησιμοποιήσει και για να βοηθήσει πολλούς συλληφθέντες κατά τη διάρκεια της Κατοχής). Επίσης την υψιπέτειά της. Αυτά αποτέλεσαν την αφορμή για την προγραφή, το να συμπεριληφθεί, δηλαδή, το όνομά της σε μια λίστα με  ηθοποιούς – «εχθρούς του λαού». Η αιτία όμως ήταν το «ύψος» του ταλέντου και της προσωπικότητάς της. Ο,τι, δηλαδή, «ενοχλούσε» τους συναδέλφους της. Ισως αυτό είχε κατά νου ο Αλκης Θρύλος (ψευδώνυμο της Ελένης Ουράνη – Νεγρεπόντη) όταν προσάρμοζε στην περίπτωση τη γνωστή φράση. «Η δολοφονία της Παπαδάκη ήταν χειρότερη από έγκλημα. Ηταν λάθος».

Λίστες

Εβδομήντα έξι χρόνια μετά, το μέτρο χάνεται και πάλι όχι, ευτυχώς, στο αίμα αλλά στη λάσπη του Διαδικτύου. Αυτή που προκαλεί τις δολοφονίες χαρακτήρων. Λίστες σκαρώνονται στο πι και φι για να κατηγορήσουν, να σπιλώσουν, να διασύρουν. Ονόματα στη βορά ενός αλαλάζοντος διαδικτυακού όχλου. Επαναλαμβανόμενο φαινόμενο την τελευταία δεκαετία. Στο δημοψήφισμα του 2015 δεν είχε συντάξει δημοσιογράφος της ΕΡΤ λίστα με τους «εχθρούς της δημοκρατίας», προσωπικότητες δηλαδή που είχαν υποστηρίξει το Ναι με, ανάμεσά τους, τα ονόματα της Αλκης Ζέη και του Τίτου Πατρίκιου;

Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί και πάλι μια λίστα όπου, σε έναν παροξυσμό ψυχικής και πολιτικής διαστρέβλωσης, ανάμεσα σε ονόματα καλλιτεχνών που όντως έχουν κάνει δηλώσεις υπέρ της Χρυσής Αυγής, συμπεριλαμβάνονται και αυτά του Σάκη Ρουβά, του Γιάννη Μπέζου, του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη. Με «ντοκουμέντα», έναν άθλιο κοπτοράπτη των δηλώσεών τους. Οι στοχοποιήσεις αυτές γίνονται, με ή χωρίς κουκούλα, και από συναδέλφους τους. «Οντα μικρά, ζωγραφιστά, μες στον καθρέφτη κλειδωμένα» όπως έλεγε ο Σαββόπουλος, που μειώνοντας πιο επιτυχημένους και πιο ταλαντούχους θεωρούν ότι κερδίζουν κάτι από την επιτυχία ή το ταλέντο τους.

Δημοκρατικό μας χρέος, να σταθούμε απέναντι σε αυτά τα «κίτρινα αστέρια» του μίσους ώστε να μην επαναλαμβάνεται εσαεί το λάθος που είναι χειρότερο από το έγκλημα.