Με το «Βήμα» της Κυριακής: Αριστοτέλης – Ηθικά Νικομάχεια

Την Κυριακή με το Βήμα:

Αριστοτέλης

Ηθικά Νικομάχεια

Το αξεπέραστο έργο του oικουμενικού φιλοσόφου και δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για την ηθική, την αρετή και τη δικαιοσύνη.

Η κορυφαία μορφή της αρχαίας ελληνικής σκέψης ορίζει τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές και πράξεις, ενώ απαντά στο διαχρονικό ερώτημα πώς επιτυγχάνεται ο ευτυχισμένος βίος.

Τα αυθεντικά κείμενα με τη μετάφρασή τους, επεξηγηματικά σχόλια και διαφωτιστικές αναλύσεις, σε πολυτελείς σκληρόδετες εκδόσεις.

Αυτή την εβδομάδα o πρώτος τόμος

Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από ομοβροντία τεχνολογικών επιτευγμάτων, επιστημονικών ανακαλύψεων και ανατρεπτικών αλλαγών. Η επικράτηση της ψηφιακής τεχνολογίας έχει αλλάξει το τοπίο της επιστήμης, της οικονομίας και της κοινωνίας, και παρά τα αναμφισβήτητα οφέλη πρακτικής κυρίως φύσεως, έχει θέσει το ίδιο το υποκείμενό της σε δεύτερη μοίρα.

Και αυτό έχει ως συνέπεια την πνευματική οπισθοχώρηση του ατόμου και την ηθική αποτελμάτωσή του. Σε μια εποχή λοιπόν, ακρότητας και υπερβολής, ηθικής κατάπτωσης και αποπροσανατολισμού, η αριστοτελική θεωρία της μεσότητας για την ανάδειξη της αρετής είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Την έκδοση ενός από τα σημαντικότερα έργα του σταγειρίτη φιλόσοφου, τα Ηθικά Νικομάχεια, ανέλαβε εξ ολοκλήρου, με μνημειώδη απόδοση στη νέα ελληνική και εκτενέστατο σχολιασμό, ο αείμνηστος καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δημήτριος Λυπουρλής.

Τα Ηθικά Νικομάχεια είναι ένα έργο όψιμης δημιουργίας του Αριστοτέλη και ανήκει στις πραγματείες εκείνες που περιστρέφονται ζητήματα ηθικής. Μαζί με άλλα δύο έργα που έχουν διασωθεί, τα Ηθικά Ευδήμεια και τα Ηθικά Μεγάλα, ο Αριστοτέλης επιχειρεί να ορίσει και να διακριβώσει την έννοια της αρετής που ταυτίζεται με την έννοια του αγαθού. Ο τίτλος του έργου προσεγγίζεται από τη φιλολογική έρευνα με πολλή προσοχή, ωστόσο είναι βέβαιον πως η αφιέρωση ανήκει στον γιο του Αριστοτέλη, Νικόμαχο που είχε πεθάνει νέος.

Τα Η.Ν. εκτείνονται σε δέκα βιβλία και σε γενικές γραμμές η θεματική τους επικεντρώνεται στους όρους και τις προϋποθέσεις των ανθρώπινων πράξεων, στην εννοιολογική οριοθέτηση της ευδαιμονίας, στις ηθικές και διανοητικές αρετές του ανθρώπου, καθώς και στους ορθούς τρόπους συμπεριφοράς και πράξης. Πέρα από το θεωρητικό πλαίσιο, που από φιλοσοφικής άποψης είναι ελκυστικό, το ερώτημα που ανακύπτει είναι: για ποιον λόγο θα πρέπει ο σύγχρονος αναγνώστης να μελετήσει το έργο αυτό; Τι έχει ουσιαστικά να του προσφέρει; Σε ποια ερωτήματά του θα βρει απαντήσεις;

Ο Αριστοτέλης διακηρύσσει πως ο αγαθός και ενάρετος βίος είναι ο ευτυχισμένος βίος. «Άκρότατον τῶν πρακτῶν άγαθῶν» ονομάζει την ευδαιμονία, δηλαδή το υψηλότερο από τα αγαθά που οι άνθρωποι πετυχαίνουν με τις πράξεις τους. Ο άνθρωπος λοιπόν μπορεί να κατακτήσει την αρετή, εφόσον ικανοποιήσει την προϋπόθεση της προσωπικής ευτυχίας. Και ποια είναι η αρετή για τον Αριστοτέλη; Η αρετή λοιπόν, δεν προκύπτει αυτόματα ούτε προϋπάρχει στην ανθρώπινη φύση. Είναι προϊόν και αποτέλεσμα συντονισμένης νοητικής διαδικασίας και ενεργητικής πράξης που επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο και βασίζεται στην προαίρεση, δηλαδή τη φυσική τάση του ανθρώπου για κάτι καλό. Το σημείο όμως εκείνο στο οποίο θα πρέπει να εστιάσει ο ενδιαφερόμενος, είναι εκείνο που βρίσκεται στο μέσον των πραγμάτων. Και για να συμβεί αυτό, θα πρέπει το άτομο να διαθέτει τη λογική και τη φρόνηση, ούτως ώστε να αποφεύγει τις ακρότητες που θα τον οδηγήσουν σε λάθος δρόμο. Ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη, τις δύο κακίες, βρίσκεται η έννοια της μεσότητας που ταυτίζεται με την αρετή. Για παράδειγμα, η ανδρεία βρίσκεται στο μέσον του θράσους και της δειλίας· η γενναιοδωρία ανάμεσα στην φιλαργυρία και τη σπατάλη· η σωφροσύνη ανάμεσα στην ακολασία και την αναισθησία κ.ο.κ.

Μολονότι οι έννοιες της ευδαιμονίας και της μεσότητας είναι οι πιο γνωστές στα Η.Ν., πρέπει να σημειωθεί πως ο Αριστοτέλης πραγματεύεται και άλλες πολύ σημαντικές θεωρητικές έννοιες, όπως η δικαιοσύνη. Δεν είναι τυχαίο πως η διάκριση των εξουσιών στα πάσης φύσεως πολιτειακά συστήματα, έχουν τη βάση τους στον Αριστοτέλη και στο εν λόγω σύγγραμμα. Το δίκαιο χωρίζεται σε φυσικό και θετικό (νομικό)· το πρώτο είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης πρωτοβουλίας του ανθρώπου, ενώ το δεύτερο προκύπτει από τη φυσική αναγκαιότητα των πραγμάτων που το επιβάλλουν. Η ισχύς του φυσικού δικαίου προκύπτει από την ηθική αναγκαιότητα ενώ του θετικού δικαίου από την κατά συνθήκη θέσπισή του. Στο τελευταίο εμπίπτουν οι γραπτοί και άγραφοι κανόνες δικαίου και γενικότερα όλοι οι κανόνες που δεν υπαγορεύονται από το φυσικό δίκαιο. Από εδώ εκκινεί η διένεξη μεταξύ θετικού και φυσικού δικαίου που απασχολεί διαχρονικά τη νομική επιστήμη.

Τα παραπάνω αποτελούν όψεις της αριστοτελικής φιλοσοφικής σκέψης και επιλέχθηκαν για να καταδείξουν αυτή ακριβώς την αναγκαιότητα της ανάγνωσης των Η.Ν..

Το μεγαλόπνοο αυτό έργο κυκλοφορεί σήμερα με συναίσθηση αυτής της αναγκαιότητας του σημερινού αναγνώστη όχι μόνο για ηθική διαπαιδαγώγηση αλλά και για την κατάκτηση της παντοτινής ευτυχίας.