«Ο παππούς μου, ο σωματοφύλακας του Στάλιν» – Μια ιστορία για τα τραύματα της Ρωσίας

Το 2014 σε μια διάσκεψη εκπαιδευτικών ο Βλαντίμιρ Πούτιν παραδέχθηκε ότι η ρωσική ιστορία έχει μερικές αμφιλεγόμενες σελίδες, συμπληρώνοντας ωστόσο ότι: «Εχουμε λιγότερες από ό,τι η ιστορία άλλων χωρών. Δεν επιτρέπουμε όμως σε κανέναν να μας κάνει να νιώθουμε ενοχές». Από την άλλη πλευρά της ιστορίας αναδύεται μια διαφορετική άποψη την οποία αφηγείται στο νέο του βιβλίο «Νεαροί ήρωες της Σοβιετικής Ενωσης» («Young heroes of Soviet Union») ο Αλεξ Χάλμπερσταντ.

Πρόκειται για μια ιστορία της οικογένειας του 50χρονου δημοσιογράφου και συγγραφέα, ο οποίος έφυγε από τη Μόσχα μαζί με την οικογένειά του όταν ήταν 9 ετών για την Αμερική. Ο Χάλμπερσταντ υποστηρίζει ότι τα τραύματα της Ρωσίας τον 20ό αιώνα είναι τόσο βαθιά που η επούλωσή τους είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτό το βιβλίο που έχει την ατυχία να εκδοθεί μέσα στην κρίση την οποία έχει επιφέρει η πανδημία – μάλιστα ο ίδιος ο συγγραφέας νόσησε από τον κορωνοϊό πριν από λίγους μήνες – περιέχει την ενδιαφέρουσα ιστορία του παππού του, ο οποίος ήταν σωματοφύλακας του Στάλιν. Μάλιστα, εξαιτίας αυτής της σκοτεινής ιστορίας, ο πατέρας του συγγραφέα είχε διακόψει τις σχέσεις με τον γονέα του, τον παππού του Αλεξ Χάλμπερσταντ, ο οποίος ζούσε στην Ουκρανία. Είχε μάλιστα σταματήσει να μιλάει για τον Βασίλι Τσερνοπίσκι, όπως ήταν το όνομά του.

Οπως αποκάλυψε ο Χάλμπερσταντ στο «Paris Review», είχε εξήγηση: «Ο παππούς μου ήταν αξιωματικός της μυστικής αστυνομίας στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και για δεκατρία χρόνια ένας από τους προσωπικούς σωματοφύλακες του Στάλιν. Ηταν απών ως πατέρας και πολύ βάναυσος. Επίσης είχε ταλέντο στη φωτογραφία, πολύ όμορφος και εμμονικός με την εμφάνισή του και τα ωραία ρούχα». Οταν ο Αλεξ Χάλμπερσταντ έφυγε με τη μητέρα του από τη Μόσχα – ήταν 9 ετών -, πήραν μαζί τους μια φωτογραφία με τον παππού Βασίλι και τη γιαγιά Ταμάρα. Καθόταν δίπλα σε μια λίμνη και αυτή η φωτογραφία ήταν η μοναδική απόδειξη που είχε για εκείνον. Για πολλά χρόνια πίστευε ότι είχε πεθάνει.

Στη μυστική αστυνομία

Ωσπου το 2004 ο πατέρας του συγγραφέα έλαβε ένα τηλεφώνημα από έναν μακρινό του ξάδελφο, ο οποίος τον πληροφόρησε ότι ο Βασίλι Τσερνοπίσκι ήταν ακόμη ζωντανός και ζούσε στην Ουκρανία. Από εκεί κατάγονταν άλλωστε και ήταν παιδί μιας οικογένειας που καλλιεργούσε τεύτλα. «Πήγα και τον συνάντησα στην πόλη Βινίτσα που βρίσκεται στο μέσο της Ουκρανίας. Ζούσε σε ένα διαμέρισμα ενός δωματίου εκεί όπου είχε γεννηθεί ο πατέρας μου. Ενιωσα ότι ο χρόνος είχε σταματήσει εκεί για τον Βασίλι».

Ο Χάλμπερσταντ εξηγεί στη συνέντευξη που παραχώρησε πώς ο παππούς του, ο οποίος καταγόταν από μια αγροτική οικογένεια, οδηγήθηκε στη μυστική αστυνομία του Στάλιν. «Υπηρέτησε σε μια μονάδα ιππικού και εντυπωσίασε τους ανωτέρους του με τις ικανότητές του, χωρίς μάλιστα να παραπονιέται ποτέ. Από εκεί τον επέλεξαν – ανάμεσα σε εκατοντάδες – και τον πήραν στην Ακαδημία της OGPU (σ.σ.: που αργότερα ονομάστηκε KGB). Θεωρούνταν ιδιαίτερα τιμητικό. Για να πάει στη Μόσχα να παρακολουθήσει τα μαθήματα στην Ακαδημία χρειάστηκε ν’ ανέβει σε τρένο, πρώτη φορά στη ζωή του».

Ο Χάλμπερσταντ περιγράφει τον παππού του ως έναν ορθόδοξο τύπο – το μοναδικό βιβλίο που είχε διαβάσει ήταν το «Pot-bouille» του Εμίλ Ζολά («Η κουζίνα», εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος). Αυτό το σατιρικό μυθιστόρημα το είχε μονίμως στο κομοδίνο δίπλα στο κρεβάτι του. «Η γιαγιά μου δεν ήταν σίγουρη αν το είχε διαβάσει ολόκληρο ποτέ. Το βέβαιο είναι ότι ο παππούς πέρασε εννέα χρόνια ως πράκτορας της μυστικής αστυνομίας, τα χρόνια μάλιστα της μεγάλης τρομοκρατίας. Τότε που συνελήφθησαν 19 εκατομμύρια σοβιετικοί πολίτες και εκτελέστηκαν περίπου επτά εκατομμύρια. Ο Βασίλι ήταν ο αρχηγός μιας ομάδας 50 ανδρών στη Λιουμπιάνκα, εκεί όπου βρισκόταν η μυστική αστυνομική φυλακή της Μόσχας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η ηγεσία αυτού του τμήματος της αστυνομίας καθαιρέθηκε δύο φορές, αλλά ο Βασίλι «επιβίωσε». Το 1941 μετέβη στο Κρεμλίνο, όπου έγινε προσωπικός σωματοφύλακας του Στάλιν».

Φυλακίσεις και βασανισμοί

Το κομμάτι της ιστορίας όπου πρωταγωνιστεί ο παππούς του συγγραφέα είναι ένα από τα πιο αποτρόπαια: γκουλάγκ, εξορίες, φυλακίσεις, βασανισμοί. Στην ερώτηση μάλιστα αν ο παππούς του έχει κάνει τρομερά πράγματα ο συγγραφέας δεν δίστασε ν’ απαντήσει: «Ο Βασίλι μού είπε ότι είχε λάβει μέρος στην εθνοκάθαρση των Τατάρων της Κριμαίας. Ηταν μάρτυρας στις απαγωγές νεαρών γυναικών. Συνειδητοποίησα ότι αυτά που μου διηγούνταν ήταν κάποια που επέλεξε από τα πολλά που έχει βιώσει». Ο συγγραφέας προκειμένου να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερο υλικό για το βιβλίο του επέμεινε με ερωτήσεις.

Μια δύστροπη ιστορία. Αυτό το βιβλίο το έγραψε, όπως λέει, για να κατανοήσει το παρελθόν. «Η κατανόηση της Σοβιετικής Ενωσης τη δεκαετία του ’30 για κάποιον που ζει στον σύγχρονο κόσμο είναι αδύνατη. Τα απομνημονεύματα, οι μαρτυρίες, τα έγγραφα και οι ταινίες μπορούν να μας φέρουν πιο κοντά σε αυτό το κομμάτι της δύστροπης ιστορίας».