Σχεδόν μισό αιώνα μετά το τελευταίο «καμπανάκι» τον Οκτώβριο του 1960, το τραμ επέστρεψε στους δρόμους της Αθήνας στις 19 Ιουλίου του 2004

Τα ιππήλατα αθηναϊκά τραμ

Τα πρώτα τραμ έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους της Αθήνας το 1882. Συνέδεαν το κέντρο της Αθήνας με τα τότε προάστια –Πατήσια, Αμπελόκηπους, Κολοκυνθού-, αλλά και την Πλατεία Ομονοίας με το Σύνταγμα, το Γκάζι και το Κεραμεικό Δίπυλο. Από το 1902 συμπεριελήφθησαν στα δρομολόγια οι οδοί Ιπποκράτους, Μητροπόλεως και Αχαρνών.

Επρόκειτο για ελαφρά οχήματα, κλειστά το χειμώνα με 16 θέσεις και ανοιχτά το καλοκαίρι με 20 θέσεις. Καθένα από αυτά ελκόταν από τρία μικρασιάτικα, μικρόσωμα άλογα. Συνολικά, στα 16 οχήματα του δικτύου τραμ της Αθήνας χρησιμοποιούνταν 800 άλογα.

Το ατμήλατο τραμ του Φαλήρου

Πέντε χρόνια μετά την εμφάνιση των πρώτων οχημάτων, το 1887, τέθηκε σε λειτουργία το ατμήλατο τραμ του Φαλήρου. Ξεκινώντας από την Ακαδημία Αθηνών, διέσχιζε τις λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως, έφτανε στις Τζιτζιφιές, κι από εκεί, μέσω της παραλιακής λεωφόρου, κατέληγε στο Φάληρο.

Τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ

Στις 30 Οκτωβρίου του 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, τα οποία επρόκειτο να αντικαταστήσουν σταδιακώς τα ιππήλατα. Τα επόμενα δύο χρόνια, το δίκτυο του τραμ απέκτησε 257 οχήματα -150 κινητήρια και 107 ρυμουλκούμενα- μαζί με τα παλιά, που επαναχρησιμοποιήθηκαν ως ρυμουλκούμενα.

Τα βελγικής κατασκευής βαγόνια, ήταν αποκλειστικά κλειστά, διέθεταν ηλεκτρικό φωτισμό, 16 θέσεις καθήμενων και 14 ορθίων, δύο κινητήρες ιδανικούς για τις κλίσεις των αθηναϊκών γραμμών και μπεζ χρώμα. Το χαμηλό αντίτιμο του εισιτηρίου –ανερχόταν σε μόλις μία δεκάρα- και ο ενθουσιασμός που επέφερε το τόσο σημαντικό για την εποχή έργο, ώθησε τους Αθηναίους να ξεκινήσουν τις «άσκοπες βόλτες», ώστε να βιώσουν την εμπειρία του νέου αυτού μέσου.

Τα «πράσινα» και «κίτρινα» οχήματα

Το 1939 εκποιείται μεγάλος αριθμός ρυμουλκούμενων οχημάτων βελγικής κατασκευής, ενώ όλα τα εν χρήσει τροχιοδρομικά οχήματα ανακαινίζονται και το χρώμα τους γίνεται σκούρο πράσινο.

Το 1940 κάνουν την εμφάνιση τους «τα κίτρινα», 60 μεγάλα, σύγχρονα τροχιοδρομικά οχήματα που προέβλεπε η συμπληρωματική σύμβαση που είχε συνάψει το Ελληνικό Δημόσιο το 1937. Τα νέα, αεροδυναμικού σχεδιασμού οχήματα, είχαν κατασκευασθεί από την ιταλική κοινοπραξία ΟΜ/CGE/Breda του Μιλάνου. Ο σχεδιασμός τους βασίστηκε στο πρότυπο του τραμ του Μιλάνου.

Από την επιστράτευση έως το «τελευταίο καμπανάκι»

Οι κινηματογραφικές εικόνες επιστράτευσης με τα ασφυκτικά γεμάτα από ενθουσιώδεις νέους βαγόνια δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από την εικόνες των τροχιοδρόμων της Αθήνας από τις 28 Οκτωβρίου του 1940.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής προκλήθηκαν αρκετές καταστροφές στο δίκτυο τραμ. Μετά το τέλος της περιόδου η φθίνουσα πορεία των αθηναϊκών τραμ συνεχίστηκε, αρχικά με την κατάργηση ορισμένων γραμμών και με αποκορύφωμα το ξήλωμα των σιδηροτροχιών στον κόμβο των Χαυτείων, από συνεργεία του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Νοεμβρίου 1953, αλλά και τον επακόλουθο παροπλισμό των γραμμών Πατησίων – Αμπελοκήπων και Κυψέλης – Παγκρατίου.

Ύστερα από 52 χρόνια διαδρομών, ήχησε το τελευταίο κουδούνισμα από καμπανάκι αθηναϊκού τραμ, έξω από το αμαξοστάσιο της Αγίας Τριάδας Κεραμεικού. Ήταν τα μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960. Στις 4 Απριλίου 1977, απόγευμα Μεγάλης Δευτέρας, ολοκληρώνει την λειτουργία του και το τραμ του Περάματος. Οδηγός του τελευταίου δρομολογίου ήταν ο Γιάννης Κωστόπουλος. Το όχημα ήταν στολισμένο με λουλούδια και πανό και μετέφερε κανονικά επιβάτες, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στην πλατεία Λουδοβίκου, στον Πειραιά. Κατόπιν, το όχημα 77 οδηγείται στο αμαξοστάσιο της οδού Κόνωνος.

«Το τραμ το τελευταίο»

66 χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση στους δρόμους της πρωτεύουσας, το μακρινό 1948, το τραμ ως κομμάτι της αθηναϊκής πραγματικότητας εντοπίζεται στο τραγούδι «Το τραμ το τελευταίο» του Αλέκου Σακελλάριου, του Χρήστου Γιαννακόπουλου και του Μιχάλη Σουγιούλ. Πρώτος ερμηνευτής του τραγουδιού ήταν ο ο Τώνης Μαρούδας με δεύτερη φωνή τον Νίκο Παπαδάκη. Το τραγούδι ήταν η αρχή μιας καινούργιας σειράς τραγουδιών που ονομάστηκαν «αρχοντορεμπέτικα».

Πηγή έμπνευσης για το τραγούδι στάθηκε μια βραδινή έξοδος του Α. Σακελλάριου: η καθυστέρηση του σε ένα από τα ραντεβού του με τον Χρήστο Γιαννακόπουλο, όπου κάθονταν μέχρι τα ξημερώματα κι έγραφαν ασταμάτητα σενάρια και νούμερα για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Ο Α. Σακελλάριος, που έμενε στην οδό Καρόλου, έπρεπε να πάρει ταξί ή το τραμ για να πάει στο σπίτι του Γιαννακόπουλο, στη Σόλωνος. Όμως τα ταξί εκείνη την εποχή, και ειδικά τα μεσάνυχτα, ήταν δυσεύρετα. Έτσι, η μόνη λύση ήταν το τραμ των 12, το «τελευταίο».

Το σύγχρονο αθηναϊκό τραμ

44 χρόνια μετά την παύση της λειτουργίας του, το τραμ επιστρέφει στους δρόμους της πρωτεύουσας, στην πιο σύγχρονη και τεχνολογικά προηγμένη εκδοχή του. Πλέον, καθένα από 35 εν λειτουργία οχήματα διαθέτει θέσεις για 56 καθήμενους επιβάτες και 200 όρθιους, ενώ διατίθενται και ειδικά διαμορφωμένες θέσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες. Οι συρμοί διαθέτουν θέρμανση, εξαερισμό, κλιματισμό, τόσο στο χώρο των επιβατών, όσο και στις καμπίνες των οδηγών.

Το δίκτυο της νέας γενιάς τροχιοδρόμων της Αθήνας ακολούθησε τους σχεδιασμούς της Μελέτης Ανάπτυξης του Μετρό Αθήνας και λειτούργησε από θυγατρική εταιρεία της Αττικό Μετρό, την Τραμ Α.Ε. . Από το 2011, τη λειτουργία του τραμ έχει αναλάβει η εταιρεία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑ.ΣY.) ΑΕ. Το δίκτυο τραμ διαθέτει συνολικά 48 στάσεις. Το τραμ, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, ξεκίνησε επίσημα τη λειτουργία του στις 19 Ιουλίου 2004, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.

Πηγή (Σαν Σήμερα, stasy.gr, Μηχανή του Χρόνου)

Headlines