Στο ντιβάνι με τον Ταγίπ

Πού το πάει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; Είναι ένα βασικό ερώτημα από τα μεσάνυχτα της περασμένης Κυριακής και τη νέα πρόκληση με τον πλου του «Ορούτς Ρέις» νοτίως του Καστελλόριζου, το οποίο διαχέεται πλέον και στους μη ειδήμονες περί των διπλωματικών. Κυρίως γιατί και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο αντιλαμβάνονται ότι η κίνηση της Αγκυρας δείχνει ανεξήγητη, την ώρα που υποτίθεται ότι όλοι προετοιμάζονταν για την έναρξη ενός κύκλου διερευνητικών συνομιλιών που, εκ των πραγμάτων, θα οδηγούσαν και σε μια εξομάλυνση. Είναι αυτονόητο σχεδόν για όλους, άλλωστε, εντός κι εκτός συνόρων, ότι με το σεισμογραφικό να σέρνει καλώδια στα όρια του ελληνικού θαλάσσιου χώρου, έστω και μη οριοθετημένου νομικώς, κανένας διάλογος δεν μπορεί να ξεκινήσει.

Ο Ερντογάν, λοιπόν, έκανε ένα βήμα που διαμορφώνει ένα διαφορετικό πλαίσιο, «βραχυκυκλώνοντας» και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που εξακολουθούσαν να τον αντιμετωπίζουν με ανεκτικότητα. Τα ερωτήματα για την τακτική του είναι πολλά, όπως και τα σενάρια μέσα από τα οποία επιχειρείται να εξηγηθεί η στάση του, καθώς φαίνεται να τους βάζει όλους απέναντι.

Ενα σενάριο, που συμμερίζονται και στο Βερολίνο, λέει ότι ο τούρκος πρόεδρος νιώθει άβολα από την πίεση να ξεκινήσει έναν διάλογο για ένα και μόνον θέμα, όπως υποδεικνύει και η προηγούμενη Σύνοδος Κορυφής (εκείνο της διευθέτησης των θαλασσίων ζωνών). Και με την νέα επίδειξη «τσαμπουκά» στην Ανατολική Μεσόγειο, επιδιώκει να φουσκώσει την ατζέντα των διερευνητικών και με άλλα θέματα, νομιμοποιώντας εμμέσως και κάποιες τουρκικές διεκδικήσεις. Το αίτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου, για παράδειγμα, ή ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης. Είναι ένα σενάριο που η Αθήνα θεωρεί ότι δεν είναι βάσιμο, καθώς και ο ένοικος του Ακ Σαράι γνωρίζει ότι δεν θα βρει αποδέκτες.

Μια δεύτερη προσέγγιση θέλει τον Ερντογάν να αισθάνεται παντοδύναμος σε περιφερειακό επίπεδο και μεγάλος παίκτης στη διεθνή σκακιέρα – συνεπώς, μέσα από μια επίδειξη πυγμής, κρίνει ότι μπορεί να διαγράφει δεσμεύσεις και να «αδειάζει» ΕΕ, ΝΑΤΟ, Ουάσιγκτον και Βερολίνο, χωρίς συνέπειες. Στο τέλος, σύμμαχοι, φίλοι και αντίπαλοι θα αποδεχθούν ότι η Αγκυρα πρέπει να κερδίσει περισσότερα – συνεπώς, εκείνη που θα πιεστεί θα είναι η Αθήνα. Στην πραγματικότητα, ο Ερντογάν δεν βρίσκεται σε καλύτερη θέση, αντιθέτως έχει εξοργίσει πολλούς που θα τους χρειαστεί.

Το τρίτο σενάριο βλέπει έναν πολεμοκάπηλο Ερντογάν. Από το Βόρειο Ιράκ και τη Συρία έως τη Λιβύη και το Ναγκόρνο Καραμπάχ, η Τουρκία έχει μπει πλέον σε έναν κύκλο πολεμικής εμπλοκής – που θα μπορούσε να περνά και από ένα «θερμό επεισόδιο» στο Αιγαίο. Επενδύοντας σε μια στρατιωτική υπεροπλία, περιμένει συνεπώς μέσα από πολεμικού χαρακτήρα συγκρούσεις να επιβεβαιώσει την εικόνα μιας τουρκικής ηγεμονίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ενα τέταρτο σενάριο έχει να κάνει με την ψυχοσύνθεση του Ερντογάν. Μετά από δύο δεκαετίες στην τουρκική ηγεσία, αισθάνεται άτρωτος και δεν έχει πλέον σχέση με τον Ερντογάν της πρώτης περιόδου. Ο αυταρχισμός συνδέεται με τη μεγαλομανία, τη στρατιωτική επιβολή και τη διαφθορά, αναδεικνύοντας μια εικόνα «αιρετού σουλτάνου» που κινείται αλλοπρόσαλλα -και είναι ικανός για όλα.

Το πέμπτο σενάριο βλέπει στο εσωτερικό της Τουρκίας, που προφανώς ενδιαφέρει και τον Ερντογάν περισσότερο απ’ όλα. Η τουρκική λίρα γκρεμίζεται, η τουρκική κοινωνία συμπιέζεται και σταδιακά αλλά σταθερά δεν βλέπει πλέον τον τούρκο πρόεδρο ως «αναμορφωτή», αλλά ως το κεντρικό πρόσωπο ενός καθεστώτος που γίνεται όλο και πιο στυγνό, ελέγχοντας εν τέλει και τις κάλπες. Αν για τον Ερντογάν έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, οι κινήσεις με τις οποίες προσπαθεί να συγκρατήσει την τουρκική κοινωνία δεν είναι απαραίτητα ορθολογικές.

Προσεχώς θα είναι ξεκάθαρο πιο σενάριο υπερισχύει. Το χειρότερο σενάριο, ωστόσο, είναι ότι μπορεί να ισχύουν και τα πέντε.