Αμπελάκια Λάρισας : Η τέχνη τού συνεταιρίζεσθαι

Iστορικό χωριό της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας, τα Αμπελάκια είναι χτισμένα σε πλαγιά της Όσσας (Κισσάβου), εκεί όπου αυτή συναντιέται με τον Όλυμπο, στα στενά των Tεμπών.

Τα λαμπρά αρχοντικά, εξαίρετα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αλλά και τα απλά σπίτια, τα πλακόστρωτα καλντερίμια, οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια, οι κρήνες και τα γεφύρια συνθέτουν ένα θαυμάσιο οικιστικό σύνολο, που έχει κηρυχθεί διατηρητέο.

Τα Aμπελάκια απέκτησαν μεγάλη φήμη χάρη στο συνεταιρισμό που συγκρότησαν οι κάτοικοί τους, με σκοπό την εμπορική και τη βιοτεχνική αξιοποίηση των βαμμένων με φυτικό χρώμα νημάτων. Η συνεργατική αυτή επιχείρηση, που έφερε την ονομασία «Συντροφία των Αμπελακίων», άκμασε κατά το διάστημα 1780-1814. Οι δραστήριοι και φιλόπονοι Αμπελακιώτες, κλώθοντας και βάφοντας κόκκινα νήματα, κατόρθωσαν να οργανώσουν ένα άρτιο δίκτυο εμπορίας στην κεντρική και τη βόρεια Ευρώπη.

Ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων, στον οποίο συμμετείχαν περίπου 6.000 άνθρωποι, αποτέλεσε εστία οικονομικής ισχύος, κοινωνικής οργάνωσης και πολιτισμού σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για τη Θεσσαλία λόγω της τουρκικής καταπίεσης.

Αξιοθαύμαστη υπήρξε η διαχείριση των κερδών σε ό,τι αφορούσε την κοινωνική πρόνοια, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση. Ιδρύθηκαν φημισμένες σχολές, όπως το Ελληνομουσείο (σε αυτό δίδαξαν, μεταξύ άλλων, οι δάσκαλοι του Γένους Ευγένιος Bούλγαρης, Γρηγόριος Kωνσταντάς, Κωνσταντίνος Κούμας και Άνθιμος Γαζής) και η Μανιάρειος Σχολή.

Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία και την Ευρώπη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα οδήγησαν τα Αμπελάκια στην παρακμή.

Το ενδιαφέρον των επισκεπτών του χωριού προσελκύει δικαιολογημένα το αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς (Μαύρου), προέδρου του συνεταιρισμού των Αμπελακίων. Το αρχοντικό, που οικοδομήθηκε περί τα τέλη του 18ου αιώνα και υπήρξε κατοικία του προέδρου και έδρα του συνεταιρισμού, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κοσμικά κτίρια του ελλαδικού χώρου.

Χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα, το αρχοντικό με την πλούσια διακόσμηση (ζωγραφική και ξυλόγλυπτη) αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους (ο ανώτερος με σαχνισιά).

Από τα υπόλοιπα κτίρια των Αμπελακίων ξεχωρίζουν τα αρχοντικά του Ευθυμίου Ευθυμιάδη, του Σωκράτη Σολωμού και της Βάσας Σολωμού – Ξανθάκη. Στο ανακατασκευασμένο αρχοντικό Μολά στεγάζεται Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο, που περιλαμβάνει έπιπλα, εργαλεία και αντικείμενα λαϊκής χρήσης, ενδεικτικά του πολιτισμού και της καθημερινής ζωής των παλαιότερων γενιών στα Αμπελάκια.

Στα αξιόλογα εκκλησιαστικά μνημεία του χωριού συγκαταλέγονται οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Αθανασίου (1881) και της Αγίας Παρασκευής, δίπλα στην Επισκοπή.

Για τους περιπατητές και τους λάτρεις της φύσης προσφέρονται οι τοποθεσίες γύρω από τα Αμπελάκια, με πυκνή βλάστηση, κρύα νερά και όμορφη θέα στο θεσσαλικό κάμπο και τα Tέμπη.