Μπορεί τελικά να αναστείλει η ΕΕ την τελωνειακή ένωση με την Τουρκία; – Τα εμπόδια για μια τέτοια απόφαση

Οι πιο παλιοί θυμούνται ότι όταν η ΕΕ λεγόταν ακόμη ΕΟΚ, ένας συνηθισμένος τρόπος που οι άνθρωποι αναφέρονταν σε αυτή η «Κοινή Αγορά». Το αναφέρουμε αυτό για να κατανοήσουμε ότι πόσο σημαντική είναι για την Ευρωπαϊκή Ένωση η έννοια του ανεμπόδιστου διεθνούς εμπορίου, χωρίς «παραμορφώσεις» του ανταγωνισμού με τη μορφή δασμών ή άλλων παρεμβάσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έπαιξε σημαντικό ρόλο και στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη συγκρότηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

Την ίδια στιγμή, κομβική πλευρά της συγκρότησης της ΕΕ είναι ότι ως προς το εξωτερικό εμπόριο κινείται ως σύνολο και να υπάρχουν κοινοί κανόνες για όλα τα κράτη-μέλη. Αυτό εξηγεί γιατί η ΕΕ συνάπτει εμπορικές συμφωνίες ως ένωση με άλλες χώρες.

Η εμπορική σχέση ΕΕ και Τουρκία κρατάει αρκετά χρόνια. Η αφετηρία της μπορεί να ανιχνευθεί στο 1963 και τις πρώτες συζητήσεις για ενδεχόμενη ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας στην τότε ΕΟΚ (περίοδο στην οποία διατυπώνεται και το αντίστοιχο ελληνικό αίτημα.

Θα περάσουν αρκετά χρόνια και τελικά το 1995, όταν με βάση τη συμφωνία της Άγκυρας που όρισε τη σχέση ανάμεσα στην Κοινότητα και την Τουρκία, το συμβούλιο σύνδεσης Τουρκίας και ΕΟΚ αποφάσισε να προχωρήσει στην τελωνειακή ένωση. Η συμφωνία αυτή δεν αφορούσε τα αγροτικά προϊόντα αλλά όλα τα άλλα, τέθηκε σε ισχύ στις 31 Δεκεμβρίου του 1995 και συμπληρώθηκε από τη συμφωνία για τα προϊόντα άνθρακα και χάλυβα το 1996 και ένα προτιμησιακό καθεστώς για τα αγροτικά προϊόντα και τα αλιεύματα που τέθηκε σε ισχύ το 1998.

Ο πυρήνας της συμφωνίας του 1995 αφορά την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων (δηλαδή χωρίς δασμούς και ποσοτικούς περιορισμούς) ανάμεσα στα δύο μέρη, είτε αυτό αφορά προϊόντα που παρήχθησαν στο ένα μέρος είτε διακινούνταν ελεύθερα στο ένα μέρος, ύστερα από εισαγωγή από τρίτη χώρα.

138 δισεκατομμύρια ευρώ εμπορίου ανάμεσα στην ΕΕ και την Τουρκία

Η τελωνειακή ένωση είχε ως αποτέλεσμα μια σημαντική αύξηση του εμπορίου ανάμεσα στην ΕΕ και την Τουρκία. Το 2018 το διμερές εμπόριο είχε συνολικό ύψος 138 δισεκατομμύρια ευρώ. Μάλιστα θα μπορούσε να ήταν και μεγαλύτερο εάν δεν είχαν υπάρξει τα σημάδια οικονομικής κρίσης στην Τουρκία το 2018.

Οι εξαγωγές προϊόντων από την ΕΕ στην Τουρκία έφτασαν το 2019 τα 68,2 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ οι εξαγωγές της Τουρκία στην ΕΕ έφτασαν τα 69,8 δισεκατομμύρια ευρώ. Η ΕΕ είναι βασικός εξαγωγικός προορισμός της Τουρκίας, εφόσον εκεί κατευθύνεται το 42,4% των τουρκικών εξαγωγών, ενώ από την ΕΕ προέρχεται το 32,3% των εισαγωγών προς την Τουρκία.

Η Τουρκία κατατάσσεται στην 6η θέση ως προς τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ, αντιπροσωπεύοντας το 3,6% των εισαγωγών στην ΕΕ και το 3,2% των εξαγωγών της ΕΕ και το 3,4% του συνολικού εξωτερικού εμπορίου της ΕΕ.

Σημειώνουμε ότι πριν την τουρκική οικονομική κρίση του 2018, οι εξαγωγές από την ΕΕ στην Τουρκία ήταν ακόμη υψηλότερες φτάνοντας το 2017 τα 76,65 δισεκατομμύρια ευρώ.

Ως προς τη σημασία της ΕΕ ως εμπορικού εταίρου της Τουρκίας, αρκεί να αναφέρουμε ότι η ΕΕ είναι στην πρώτη θέση και ως προορισμός εξαγωγών και ως προέλευση εισαγωγών. Ειδικότερα, το 32,3% των τουρκικών εισαγωγών προέρχεται από την ΕΕ-27 και το 42,4% των τουρκικών εξαγωγών είναι προς την ΕΕ-27 με βάση τα στοιχεία του 2019.

Η αναφορά σε ΕΕ-27 σημαίνει ότι ακόμη και μετά την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας (με την οποία η Τουρκιά είχε όλο αυτόν τον καιρό οικονομικές σχέση στη βάση της τελωνειακής σύνδεσης με την ΕΕ) η ΕΕ παραμένει ο βασικότερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας πολύ πάνω από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Ενδεικτική αναφέρουμε ότι ως προς τη εισαγωγές η αμέσως επόμενη χώρα είναι η Ρωσία (στη βάση και των μεγάλων ενεργειακών εισαγωγών της Τουρκίας) και ως προς τις εξαγωγές η επόμενη χώρα είναι η Μεγάλη Βρετανία.

Μεγάλο το κόστος για την Τουρκία, δύσκολη απόφαση για την ΕΕ

Εάν δεν υπάρχει συμφωνία τελωνειακής σύνδεσης και αποφυγής δασμών και ποσοτικών περιορισμών, είναι σαφές ότι τα πράγματα θα είναι πολύ διαφορετικά και ειδικά για την Τουρκία θα σημαίνει ένα μεγάλο οικονομικό πλήγμα.

Αυτό εξηγεί και γιατί η ελληνική πλευρά θεωρεί ότι μπορεί να είναι μια απειλή που θα κάνει την Τουρκία να αλλάξει πορεία. Γιατί είναι προφανές η Τουρκία δύσκολα θα μπορούσε να βρει άλλους εξαγωγικούς προορισμούς σαν την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και επίσης δύσκολα θα μπορούσε να διαπραγματευτεί εξίσου ευνοϊκές συμφωνίες με κάθε ένα από τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Όμως, την ίδια στιγμή αυτό ακριβώς δείχνει γιατί μάλλον είναι ανέφικτο να ληφθεί μια τέτοια απόφαση από τη μεριά της ΕΕ. Δεν είναι μόνο ότι το οικονομικό κόστος και για την ΕΕ θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, ιδίως για τις χώρες που έχουν αυξημένες συναλλαγές με την Τουρκία. Είναι και ο τρόπος που τέτοιες συμφωνίες είναι με έναν τρόπο στον πυρήνα της λογικής της ΕΕ για το εμπόριο και τις αγορές και άρα θα ήταν δύσκολο να διακυβευτούν.

Με αυτή την έννοια συνολική αναστολή της τελωνειακής σύνδεσης δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί εφικτή και θα αποτελούσε ένδειξη συνολικότερης ευρωτουρκικής ρήξης. Αυτό φυσικά δεν αναιρεί την πιθανότητα αναστολής των συζητήσεων με την Τουρκία ως προς το βάθεμα της τελωνειακής σύνδεσης και τη δυνητική μετατροπή σε πλήρη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου.