Πάνω στα τετράδια του σχολείου*

Βρισκόμαστε στα μέσα Ιανουαρίου. Η Μιλά είναι μια 16χρονη Γαλλίδα που θέλει να γίνει τραγουδίστρια. Διαθέτει έναν αρκετά δημοφιλή λογαριασμό στο Instagram. Είναι λεσβία, αλλά δεν την ελκύουν ιδιαίτερα τα κορίτσια με καταγωγή από το Μαγκρέμπ -το γράφει καθαρά, στη διάρκεια μιας συζήτησης. Αμέσως μετά δέχεται επίμονες σεξουαλικές προτάσεις από έναν «ακόλουθό» της. Τις αποκρούει. Εκείνος την περιλούζει με ομοφοβικές ύβρεις, την κατηγορεί επίσης ότι είναι ρατσίστρια. Λίγο αργότερα η Μίλα ποστάρει ένα Insta-story. Εκείνη που δήλωνε προ ολίγου ότι απορρίπτει όλες τις θρησκείες, εξαπολύει τώρα μια δριμύτατη, αγοραία επίθεση στο Ισλάμ. Το βίντεο γίνεται viral, η Μίλα δέχεται χιλιάδες υβριστικά μηνύματα και απειλές κατά της ζωής της. Αναγκάζεται να απομονωθεί στο σπίτι της, να αφήσει το σχολείο. Η υπόθεση παίρνει μεγάλες διαστάσεις, οι συζητήσεις γύρω από το δικαίωμα στη βλασφημία και στην ισλαμοφοβία δίνουν και παίρνουν, ξεκινούν δύο δικαστικές έρευνες: μία σε βάρος της Μίλα, για υποκίνηση μίσους, που μπαίνει σύντομα στο αρχείο, και μία για τις απειλές που έχει δεχθεί.

Για τους γάλλους καθηγητές, είναι μια παιδαγωγική ευκαιρία. Το μάθημα της Ηθικής και Αγωγής του Πολίτη υπάρχει στο γαλλικό σχολείο από το 1882, αντικατέστησε τότε, επί υπουργίας Ζιλ Φερί, την Ηθική και Θρησκευτική Διδασκαλία. Σκοπός του, να κάνουν δικές τους οι μαθητές «τις αξίες της Ρεπουμπλίκ», να κατανοήσουν «πως η αναγνώριση των ελευθεριών είναι το θεμέλιο της δημοκρατίας». Ο Μπενζαμέν είναι καθηγητής Φιλοσοφίας, ένας από τους πολλούς που χρησιμοποιούν την «υπόθεση Μιλά» ως αφορμή για συζήτηση. Η αντίδραση όμως των μαθητών του τον σοκάρει: «Αυτό που με προβλημάτισε», διηγείται στο «L’Obs», «είναι πως μια μερίδα των μαθητών, τους οποίους αγαπώ πολύ, μου είπαν: «Τα ήθελε και τα έπαθε, δεν τα κάνεις αυτά». Μουσουλμάνοι ή μικροί λευκοί, μουλιάζουν σε αυτήν την κάπως ταγκή λογική του σεβασμού. Και είναι δύσκολο να προσεγγίσεις ζητήματα όπως τα γυναικεία δικαιώματα και η ομοφυλοφιλία».

Αντίστοιχα βιώματα έχουν να διηγηθούν πολλοί καθηγητές στη Γαλλία. Η Ελίζ, για παράδειγμα: έδειξε στους μαθητές της ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ, με θέμα τις Αρμένισσες που βιάστηκαν κατά τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Μια μαθήτρια, τουρκικής καταγωγής, έτρεξε έξω, «στα πρόθυρα νευρικής κρίσης – «δεν μπορεί να τα έκαναν αυτά» οι μουσουλμάνοι. Ενας πατέρας ήρθε στο γυμνάσιο να διαμαρτυρηθεί. Μόλις με είδε, άρχισε να φωνάζει. Ευτυχώς, η διευθύντρια ηρέμησε τα πράγματα».

Ο αποκεφαλισμός του Σαμουέλ Πατί, ενός 47χρονου καθηγητή Ιστορίας – Γεωγραφίας, από έναν 18χρονο τσετσένο ισλαμιστή, με αφορμή την επίδειξη μιας γελοιογραφίας του Μωάμεθ στην τάξη, δεν είναι η πρώτη τρομοκρατική επίθεση που δέχεται το σχολείο στη Γαλλία: το 2016 ένας 23χρονος Γαλλοαλγερινός ονόματι Μοαμέτ Μερά είχε εισβάλει σε ένα εβραϊκό σχολείο στην Τουλούζη σκοτώνοντας τέσσερις ανθρώπους, οι τρεις παιδιά. Είναι όμως η πρώτη φορά που το γαλλικό σχολείο δέχεται επίθεση για αυτό που είναι, για το άνοιγμα στον κόσμο και το άνοιγμα στους άλλους που συμβολίζει. Και η γαλλική κοινωνία προσπαθεί να καταλάβει πώς πρέπει να ορίσει αυτή την επίθεση: Είναι το έργο ενός ανισόρροπου; Ενα σήμα συναγερμού; Ή το σύμπτωμα ενός ήδη βαθιά ριζωμένου κακού;

Στην πραγματικότητα, πάνε 16 χρόνια που το κακό απέκτησε όνομα: τον δρόμο άνοιξε ο γενικός επιθεωρητής Ζαν-Πιερ Ομπέν με έκθεση που δημοσιοποίησε το 2004, ο πρώτος που κατήγγειλε επιθέσεις στην κοσμικότητα και αμφισβητήσεις της εκπαίδευσης -γύρω από το Ολοκαύτωμα, τις θεωρίες της εξέλιξης, την ελευθερία της έκφρασης, τις διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό… Από την άλλη, οι αρμόδιες αρχές δέχθηκαν πέρυσι μόλις 935 σχετικές καταγγελίες από εκπαιδευτικούς, σε σύνολο 800.000 καθηγητών και 12 εκατομμυρίων μαθητών.

Κάποιοι αποδίδουν τον μικρό αυτόν αριθμό σε μια ιδιότυπη ομερτά: οι καθηγητές ήδη αυτολογοκρίνονται, και όταν δημιουργείται κάποιο θέμα προσπαθούν να το λύσουν εσωτερικά, φοβούμενοι μήπως κατηγορηθούν και οι ίδιοι ότι «τα ‘θελαν και τα ‘παθαν». Αλλοι βλέπουν στην περιρρέουσα κινδυνολογική ρητορική την προβολή πολιτικών και μιντιακών φαντασιώσεων πάνω στους μαθητές και στο σχολείο. Δεν αρνούνται το πρόβλημα, επισημαίνουν μάλιστα τον όλο και πιο παρεμβατικό ρόλο πολλών γονέων, συμπαρατάσσονται όμως περισσότερο με την άποψη του γνωστού ισλαμολόγου Ολιβιέ Ρουά, βλέπουν στις φονταμενταλιστικές θέσεις μαθητών λιγότερο μια ακλόνητη αφοσίωση στο Ισλάμ και περισσότερο μια κρίση ταυτότητας εφήβων που υποβάλλονται σε κοινωνικό διαχωρισμό και διακρίσεις: πάνω από όλα, βλέπουν θέσεις μη παγιωμένες, διαπραγματεύσιμες, και θεωρούν πως αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος τους, να τις αλλάξουν.

Αν πάει να βγει κάτι καλό από όλο αυτό το κακό, είναι πως η γαλλική κοινωνία, τουλάχιστον το μη ακραίο της κομμάτι, έχει στρέψει το βλέμμα στο σχολείο, και στους πυλώνες του, τους εκπαιδευτικούς, δίνοντάς τους τον λόγο, σπάζοντας την όποια ομερτά, ακούγοντας προσεκτικά, δεχόμενη τα παράπονά τους, τιμώντας την προσφορά τους, υποσχόμενη να τους προστατεύει εφεξής περισσότερο. Αλλη χώρα, άλλο σχολείο, άλλα προβλήματα – αλλά ως προς το τελευταίο κομμάτι, θα μπορούσαμε κι εμείς κάτι να μάθουμε.

* Ο πρώτος στίχος του ποιήματος «Ελευθερία» του Πολ Ελιάρ